علی معلم شاخصی برای منتقدان

 انتشار نشریات و مطبوعات تخصصی سینمایی بیشتر از آن که بر پایه منافع فردی و اقتصادی استوار باشند، نتیجه کوشش توأم با عشق و تعلق خاطر متولیانشان به سینما است. لفظ «سینمای کاغذی» توصیف گیرا و نزدیکی برای این رسانه هاست. علی معلم در میان صاحبان مجلات سینمایی یکی از شاخص ترین هاست. او در کار انتشار روزنامه به شکل حرفه ای در سینما فعالیت می کرد. او تهیه کننده ای با تحصیلات مرتبط بود که توانست ارتباط دوستانه و مستحکمی با اهالی فرهنگ و هنر داشته باشد و نشریه تأثیرگذاری همچون دنیای تصویر را در سالیان متمادی و با شیوه ای کاملا منحصر به فرد مدیریت کند. نشریه دنیای تصویر به دور از گرایش ها و  جهت گیری های جناحی و سیاسی رویه خود را در پیش گرفته بود. برگزاری جشن مستقل «حافظ» با اتکا به بخش خصوصی هم درکنار انواع جشن ها و مراسمی که عموماً با بودجه های کلان دولتی برگزار می شوند از دیگر اقدامات قابل تحسین معلم بود. علی معلم شخصیتی قابل احترام در میان اذهان، رسانه ها و اهالی سینما داشت.

مرگش متأثر کننده بود و با وجود گذشت چهل روز از درگذشت او هنوز هم بسیاری فقدان او را باور ندارند. به مناسبت چهلمین روز درگذشت این نویسنده قدیمی مطبوعات و تهیه کننده خوشنام سینما با چند تن از منتقدان و دوستان او گفت و گو کردیم که می خوانید.

سعید راد:معلم آنقدر غنی از دنیا رفت که برای ما حیف شد

سعید راد گفت: جای خالی کسانی همچون علی معلم که از دست می روند حس می شود همیشه برای من باعث تاسف است که چرا پیش ازدست رفتن ها به این فکر نمی کنیم که اگر آنها از دست بروند چه ضایعه هایی داریم؟ درک فقدان علی معلم و عمق نبودن او هنوز برای ما زود است و ما به مراسم چهلم او رسیده ایم. شاید چند سال بعد متوجه شویم که چرا دیگر کسی مثل آقای معلم نیست و نیامد. آنقدر غنی و پربار از این دنیا رفت که برای ما حیف شد.

سعید راد، هنرمند در خصوص شخصیت علی معلم و تاثیر مجله دنیای تصویر بر سینما و جامعه هنرمندان به بانی فیلم گفت: تاثیر استاد علی معلم در سینمای ما با مجله دنیای تصویر ایشان با دانسته ها و سواد و داشتن زبان ایشان و با رصد تمام فستیوال های دنیا و مجله ای که هم به سینمای جهان و هم ایران می پرداخت و جسارت ایشان در بیان حقایقی که معضلاتی برای سینمای وطنی ما ایجاد کرده بود، از ایشان شخصیتی جدا از کسانی که در مطبوعات و در حوزه سینما مشغول هستند بوجود آورده بود. این باعث شده بود بسیاری از علاقمندان این حوزه به مجله دنیای تصویر به سردبیری علی معلم و قلم او تکیه داشته باشند و باور کنند که او فقط جملات و کلمات پشت هم بیان نمی کند. او نگاه ویژه ای به نیروهای جوان داشت. من همیشه سر این مسائل با او صحبت می کردم و او معتقد بود که حضور نیروهای جوان در عرصه هنر لازم و ملزوم است و این نیروها باید حضور یابند و خود او پای نیروهای جوان می ایستاد و اگر در جایی جایزه نگرفته بودند و مورد بی مهری قرار گرفته بودند در جشن حافظ به آنها جایزه می داد و آنها را تشویق می کرد. چنین رفتارهایی که در خصلت ایشان بود بسیار نادر است.

وی افزود: او بسیار انسان دوست بود. درست است هیچ کس کامل نیست، ممکن است دارای نقص هایی بوده باشند ولی از جنبه سواد و معرفت و دانستن زبان بی نقص بود. حتی با همه سردبیرهای نشریات خوب سینمایی همچون آقایان مسعود داودی و هوشنگ گلمکانی مراوده داشتند و آنها هم علی معلم را به عنوان کسی که در این عرصه معتبر است قبول داشتند. مجله او هم همیشه سر موقع چاپ می شد. جای خالی کسانی همچون علی معلم که از دست می روند حس می شود همیشه برای من باعث تاسف است که چرا پیش ازدست رفتن ها به این فکر نمی کنیم که اگر آنها از دست بروند چه ضایعه هایی داریم؟ ایشان از دست رفت و خدا ایشان را بیامرزد. همیشه در این مواقع و مرگ های ناگهانی می گویم: غم این خفته چند خواب در چشم ترم می شکند… چرا آن زمان که خواب در چشم تر ما نشکسته است به این عزیزان نمی پردازیم؟ اهالی قلم باید اکنون سراغ کسانی بروند که اگر روزی نباشند چه بلایی بر سر مطبوعات سینمایی ایران خواهد آمد و از همین حالا سعی کنیم که به ایشان اعتبار بدهیم ولو شده با چند کلمه کلمه و یا چند جمله. البته بسیاری از آنها احتیاجی به این قدردانی ها ندارند. منتها ما دیر یادمان می افتد.

این بازیگر در پاسخ به اینکه آیا دنیای تصویر از گرایش ها و جناح بندی ها متاثر بود یا خیر گفت: من معمولاً به این مسائل توجه نمی کنم. نمی دانم این بستگی به سیاستهای کلی آن نشریه و مجله دارد. من به محتوا نگاه می کنم.

وی با اشاره به اینکه من معمولاً نشریات سینمایی همچون بانی فیلم که اخبار به روز سینما را پوشش می دهند مطالعه می کنم گفت: به نظر من اهالی مطبوعات کسانی همچون مسعود داودی را دست کم نگیرند. روزنامه بانی فیلم هم شامل صفحاتی است که هر کدام از صفحات آن چندین نفر کارشناسی می کنند. ایشان هم زحمت می کشد و قابل تحسین است. با تمام مشکلاتی که ما می دانیم همچنان ادامه می دهد. این افراد در جایگاه سینما نویسی و روزنامه و مجله جایگاه خاص خود را پیدا می کنند وگرنه بسیاری از افراد آمده و رفته اند و یا مانده اند ولی خوانده نمی شوند، زردند و… . منظور من کسانی است که تاثیرگذارند و اگر عکسی در نشریات معتبر سینمایی همچون مجله فیلم، دنیای تصویر و یا بانی فیلم چه به صورت تبلیغات و یا چه مقاصد دیگر چاپ می شود تاثیر خودش را می گذارد. خیلی از نشریات مثل جدول هم عکس می گذارند ولی تاثیر نشریاتی که گفتم را ندارند. مهم این است که این نشریات شأن روزنامه و مجله را رعایت می کنند.

راد ادامه داد: پیش از اینکه به ایران بیایم در فستیوال کن با آقای علی معلم آشنا شده بودم. بعد از آن به جز یک بار که آقای معلم در جشن حافظ از من تجلیل کردند و برایم بسیار گرانبها بود هیچ وقت درخواستی برای چاپ عکسم روی نشریه ایشان نداشتم. کما اینکه اگر درخواست می کردم حتماً قبول می کرد. می خواهم بگویم که دوستی های ما بسیار متفاوت بود. همین طور با آقای داودی از روز چاپ اولین شماره بانی فیلم دوست هستیم. همچنین با آقای گلمکانی از پیش از انقلاب که ژورنالیست و بازیگر نبود دوست هستیم ولی به جز سه مورد که عکس مرا روی جلد کار کردند هیچ درخواستی برای این کار نداشتم و حتی اگر چاپ می شد می گفتم چرا عکس مرا چاپ کردید. ما باید این نکته را در نظر داشته باشیم که این افراد، آدم های جا سنگینی هستند. درک فقدان علی معلم و عمق نبودن او هنوز برای ما زود است و ما به مراسم چهلم او رسیده ایم وای وای…

این بازیگر بیان کرد: شاید چند سال بعد متوجه شویم که چرا دیگر کسی مثل آقای معلم نیست و نیامد. کجاست آن آقای معلم و کجاست آن همه جوش و خروش؟ ممکن است همسر و پسر نازنین او مجله او را ادامه بدهند ولی وقتی به این فکر می کنیم که کسی مثل علی معلم یک تنه برای پنج ساعت یک جشن را اداره می کرد می فهمیم که نبوغی در وجود او بود که بسیار نادر است. چند نفر را در دنیای سینما می شناسیم که مانند او شده اند؟ چند نفر آقای عزت ا… انتظامی شده اند؟ چند نفر آقای گاری کوپر شده اند؟… چند نفر کلارک گیبل شده اند؟… این ها مواردی است که وقتی به خدایی نکرده وقتی نباشند تازه یادمان می آید که چه کسی بودند. چرا ما دیر یادمان می افتد؟ الان که به این موضوع می پردازیم چه عاید من و شما می شود؟ ایشان طبق جبر روزگار رفت. ماییم و حسرت و غم او برای عزیزان او. کاش پیش از دست دادن او به این فکر می کردیم اگر همین حالا علی معلم قلم را کنار می گذاشت و مجله را تعطیل می کرد چه اتفاقی برای جامعه سینمای ما می افتاد. حیف که کسی نمی تواند پاسخ بدهد. چون آقای معلم رفت. آقای معلم استاد من بود. آقای گلمکانی و آقای داودی در زمینه مطبوعات سینمایی استادان من هستند و با تجربه ای که از سال های سال اندوخته اند در این عرصه ادامه می دهند و مورد اعتبار قرار گرفته اند.

وی اضافه کرد: باور نمی کنید که من از حالا تب این را دارم که در مراسم نکوداشت و چهلم این عزیز بنشینم و چهلمین روز درگذشت او را بدرقه کنم و بگویم ای داد… این صدای معلم است، این عکس معلم است، این مجله معلم است.. او رفت. نه من و نه کلام من اعتباری دارد. استاد معلم آنقدر خوب زندگی کرد و آنقدر خوب نوشت و آنقدر خوب پای مجله اش ایستاد و آنقدر خوب این نهال را آبیاری کرد که اصلاً احتیاجی به این ندارد که من درباره او چه می گویم و یا دیگران چه می گویند. چون آنقدر غنی و پربار از این دنیا رفت که برای ما حیف شد. هر وقت او در تلویزیون نقد یا صحبتی داشت یکی از تماشاگران اصلی بودم. مجله اش را می دیدم و حتی روزنامه ها و نشریاتی که او دوست داشت می خواندم. ولی الان او نیست و ما می رویم که چهلمین روز درگذشتش را یاد کنیم ولی او احتیاجی به این کارها ندارد. او آنقدر غنی است که این تفکرات را راجع به خودش در ما جمع می کند. او هنوز حرف برای گفتن دارد ولی صدایش نیست. 

پرویز نوری:مرحوم معلم رک و صریح نقد می کرد

پرویز نوری، منتقد پیشکسوت سینما در خصوص ویژگی های شخصیتی علی معلم و تاثیر مجله او به بانی فیلم گفت: با تاسف آن طور که شایسته است، زنده یاد علی معلم را نمی شناختم. البته مجله اش همیشه برایم آشنا بود. حتی یک بار هم قدیم تر ها مصاحبه ای با من انجام داده بود، اما آنچه از او در طول این سال هاو از طریق مصاحبه ها و مطالبی که می نوشت دریافتم، انسانی والا و صاحب فکر و اندیشه سینمایی بود. در نوشته و گفته هایش امکان این وجود داشت که رک گویی و نقد صریح را بیابیم. هر چند کمتر می توانست واقعیت را بازگو کند و می دانیم البته ممکن بود خودش را در مسائلی به دردسر بیاندازد.

وی افزود: این اواخر پس از عوض شدن پاکت رای بهترین فیلم در اسکار امسال، تکه ای از مصاحبه اش را تلویزیون پخش کرد که گفت همه جا این عوض کردن رای وجود دارد. به عنوان مثال، وقتی جزو داوران فیلم فجر بودم و می خواستم بهترین فیلم جشنواره را معرفی کنم، کاغذی دستم دادند که فیلم عوض شده است. تصور می کنم که مجله اش را هم به همین شکل اداره می کرد. بی آنکه به کسی باج دهد، خودش بود و دنبال هیچ جناح و سیاستی نبود و «دنیای تصویر» او نمایانگر همین نقطه دید بود.

صلح جو:علی معلم بسیار خوش مشرب بود

طهماسب صلح جو گفت: علی معلم روابط عمومی خوبی داشت، بسیار خوش مشرب بود و با سابقه آشنایی و دوستی که من با او داشتم انسان بسیار خوش ذوق، خوش برخورد و خوش خنده ای بود. طهماسب صلح جو، منتقد در خصوص شخصیت علی معلم و تاثیر مجله دنیای تصویر بر سینما و جامعه هنرمندان به بانی فیلم گفت: در روزهای مجالس یادبود علی معلم و روز دفن او بسیاری از اهالی سینما، بازیگران، فیلمسازان و… حضور پیدا کردند و این نشان می دهد که آنها علی معلم را خیلی دوست داشتند و قطعاً بر روی روند کاری آنها و سینما تاثیرگذار بوده است که آنها این همه به او علاقه نشان دادند. جشن حافظ او و مجله دنیای تصویرش حتماً تاثیرگذار بودند.

وی افزود: علی معلم از نظر روابط عمومی انسان کاملاً موفقی بود و بسیار عالی می توانست علاقه و توجه دیگران را جلب کند. او با رفتار و طرز صحبت و حرف هایی که می زد بسیار تاثیرگذار بود. آدم خوش مشربی بود و با سابقه آشنایی و دوستی که من با ایشان دارم آدم بسیار خوش ذوق و خوش برخورد و خوش خنده ای بود.

وی در خصوص گرایشات و وابستگی های نشریه دنیای تصویر بیان کرد: فکر نمی کنم به دنبال گرایشات جناحی بوده باشد. مجله دنیای تصویر بیشتر به خود سینما می پرداخت و معلم علاقه خاصی به سینمای جهان و سینمای آمریکا و اروپا داشت و در این مجله مطالب ترجمه خوبی چاپ می کرد.

این منتقد در ادامه گفت: فکر نمی کنم سینما یا فضای مطبوعاتی و فرهنگ سینمایی ما در موقعیتی باشد که نبود یک نفر بتواند به آن آسیب وارد کند. گمان نمی کنم فقدان او تاثیری در روند سینما و مطبوعات بگذارد حضور او برای سینمای ما مفید بود ولی نبود او نمی تواند کمبود جبران ناپذیری ایجاد کند. بالاخره سینما مسیر خودش را طی می کند همان طور که در سالها و دهه های مختلف طی کرده است. سینما هیچ وقت وابسته به افراد نبوده است، نه در ایران بلکه در هیچ کجا فکر نمی کنم افراد بتوانند تکلیف یک سینما را روشن کنند. بودن آدمها تا وقتی که هستند می تواند مهم باشد اما نبودشان آنقدر تاثیری ندارد که بخواهد آسیبی برساند.

حسین سلطان محمدی:علی معلم حافظ منافع سینما بود

حسین سلطان محمدی منتقد سینمایی درباره اینکه شخصیت مرحوم علی معلم و مجله دنیای تصویر چه تأثیری روی جامعه هنری دارد، به بانی فیلم گفت: یکی از ویژگی های مجله دنیای تصویر این بود که چندان درگیر جزئیات و حواشی خبری رسانه ها نمی شد و به اصل ماجرا توجه می کرد. وقتی تمام شماره های دنیای تصویر را بررسی کنید، بعید است که اخباری از حواشی مانند ازدواج فلان بازیگر یا دستمزد گرفتن یا نگرفتن فلان بازیگر پیدا کنید و بیشتر به رویدادهای قطعی توجه داشت. از این لحاظ مرحوم معلم بسیار مرد سالم و سلیم النفسی بود که هدف اصلی اش یعنی سینما را جدی گرفته بود.

سلطان محمدی درباره ویژگی بارز شخصیت علی معلم نیز توضیح داد: همین که از حواشی در نشریه خود دوری می کرد، نشان دهنده شخصیت او بود. مرحوم معلم به شدت حافظ منافع سینمایی بود و از غلتیدن به نگرش های مختلف تابع شرایط سیاسی حاکم بر قوه مجریه پرهیز داشت. در تمام بخش ها بر حسب ضرورت حضور داشت و جلسه سالانه سینما و تلویزیون خود را با نام جشن حافظ از تمام پیچ و خم های اداری عبور می داد. وقتی او توانسته بود حداقل ۱۳ دوره این جشن را برگزار کند، از سه دوره و نگرش سیاسی حاکم بر دولت ها مانند مرحوم رفسنجانی، احمدی نژاد و آقای روحانی عبور کند. مجله او قدیمی تر از این جشن بود و نگاه گروه های مختلف را تجربه کرده بود. در برهه ای از تاریخ مجله به محاق توقیف رفت و در دوره های آخر جشن حافظ، مکان در آخرین لحظه مشخص شد.

این منتقد ادامه داد: وقتی تمام این اهداف به نفع اهداف منافع سینمای ایران باشد، می تواند منعکس کننده دیدگاه ایشان باشد. همان هدف اصلی به گونه ای است که باعث می شود، تمام جریان های سیاسی و اجتماعی با احترام از او یاد می کنند و از فقدانش افسوس بخورند. در بسیاری از مباحثی که حضور داشت، با کسی تعارف نداشت و دیدگاه های خود را خیلی صریح مطرح می کرد. همیشه به سینمای نفتی انتقاد می کرد و در زمینه صنوف هم در انجمن منتقدان شاهد دیدگاه او بودم. مرحوم معلم در عین توجه به سینما به نیروهای قلمی احترام می گذاشت و کارشان را جدی می گرفت و از دسته بندی کردن همکاران پرهیز می کرد.

وی افزود: در دوره ای که ایشان رئیس انجمن منتقدان بود، توانستیم به صورت نمادین جایزه زرشک زرین اعطا کنیم، چون او می خواست سینمای ایران پالوده و سلیس صحبت کند و جلو برود. پیروی همین تجربیات ما سوابق بسیاری از حضور او در گروه های داوری و هیأت انتخاب جشنواره های داخلی دیدیم. این خاطره ای از مردی است که با هدف واحد و خاطره سالم حرکت کرد و هیچگاه وابستگی خانوادگی یا امتیازات دیگر را وسیله ای برای رسیدن به اهداف خود در نظر نگرفت.

این منتقد درباره اینکه فقدان مرحوم معلم چه آسیبی به نشریات سینمایی می زند، گفت: فقدان این ستون قوی در مطبوعات سینمایی باعث نگرانی می شود. چیزی در این میان مانند حلقه مرکزی که بتواند تمام نگاه ها را معطوف خود کند، کم است. به عبارتی نوعی ناهماهنگی و پخش شدن را در این میان می بینیم، چون بر خلاف سایر رسانه های قدیمی، علی معلم از معدود افرادی بود که در مباحث صنفی به طور جدی وارد می شد. تمام این ها نشانه ای بر بی طرفی اوست که چندان با امواج لحظه ای اجتماعی تاب نمی خورد و جهت نمی گرفت و به این طرف و آن طرف نمی رفت.

وی در پاسخ به این پرسش که چگونه می شود، جلوی این آسیب را گرفت، عنوان کرد: اهالی قلم ما زیاد شدند و در حال حاضر حفظ اسامی دوستان جدید رسانه ای برای ما سخت شده است. انبوه نمایی ما زیاد، اما سلامت و هویت حرفه ای ما ضعیف تر از گذشته شده است. قلم ما در مباحث انتخاباتی دیدگاه سینمایی ما را منعکس و تعریف نمی کند. این ها نشان می دهد اگر بخواهیم به عنوان رسانه سینمایی حرکت کنیم و مسیرهایی نظیر دنیای تصویر و راه علی معلم را تقویت کنیم، باید اول به خود نگاه کنیم و سلامت را در رفتار سینمایی بیابیم و بعد پیش برویم.