بالاخره بعد از ماه‌ها امروز و فرداکردن آیین رونمایی سرودهای تیم‌ملی فوتبال ایران در مسابقات جام‌جهانی فوتبال روسیه ۲۰۱۸ در تالار وحدت تهران برگزار شد. اتفاقی که معلوم نیست برای چه این‌قدر طول کشید و پروژه‌ای که نهایتا در دو سه هفته می‌توانست به نتیجه مناسبی ختم شود، چندماه از اوایل دی‌ماه سال گذشته تا همین امروز که آخرین روز دومین‌ماه سال را پشت‌سر می‌گذاریم، عالم و آدم را درگیر حواشی و جنجال‌ها و شایعات بی‌اساسی کرد.
در مراسم رونمایی سرود اصلی تیم‌ملی فوتبال حضار شاهد چهار قطعه موسیقایی ویژه بودند. دو آهنگ بی‌کلام به نام‌های زنده‌باد تیم‌ملی و سرود قهرمانان با اجرای ارکستر سمفونیک به رهبری شهرداد روحانی؛ قطعه پیروزی خورشید با آهنگسازی فریدون شهبازیان و خوانندگی سالارعقیلی؛ و نیز آهنگ یازده ستاره با صدای سالار عقیلی و موسیقی بابک زرین؛ که از این سرود به‌عنوان سرود رسمی تیم‌ملی در رقابت‌های جام‌جهانی رونمایی شد. به عبارت بهتر، درحالی که ماه‌ها بود نام خوانندگانی چون امیر تاجیک، محسن چاوشی، علیرضا قربانی و چندین و چندتن دیگر به‌عنوان خوانندگان قطعه موسیقی رسمی ایران در جام‌جهانی شنیده می‌شد، درنهایت بعد از کناره‌گیری علیرضا قربانی سالار عقیلی این جایگاه را در اختیار گرفت.
یازده ستاره
در مراسم رونمایی از آهنگ‌های تیم‌ملی عنوان شد که یازده ستاره سرود رسمی تیم‌ملی فوتبال ایران در مسابقات جام‌جهانی ۲۰۱۸ روسیه خواهد بود؛ با ترانه احسان افشاری، آهنگسازی بابک زرین و خوانندگی سالار عقیلی؛ با مطلع «ای جان و‌ای جانان من/ ای عشق جاویدان من/ نامت طنین‌انداز شد/ ایران من ایران من...
سالار عقیلی درباره یازده ستاره می‌گوید: این قطعه از ساخته‌‍‌های بابک زرین است. شاعر این قطعه هم احسان افشاری، شاعری جوان و مستعد که در جمعی شعری از او شنیدم و همان شعر باعث شد دعوتش کنم تا شعر سرود تیم‌ملی را بگوید. آشنایی ما به یک‌سال پیش برمی‌گردد، در یکی از جلسات خانه شعر، شعری خواند که بشدت تحت‌تأثیرم قرار داد، بعد از یک‌سال مجددا دیداری دست داد و از او برای همکاری دعوت کردم. سالار عقیلی ابیات محبوبش را در این شعر برایمان می‌خواند: بعد از هزارویک‌شب با همتی دوباره/ در صحنه می‌درخشیم با ۱۱ ستاره... سرود یازده ستاره اما برخلاف انتظاراتی که وجود داشت، از همان لحظه انتشار با واکنش‌های متفاوت و متضادی مواجه شد. دقیقا مشابه اتفاقی که در دوره گذشته رقابت‌های جام‌جهانی نیز سرود احسان خواجه‌امیری با آن مواجه شده بود.
رقبا در راهند
در تمام دوره‌هایی که ایران مبادرت به معرفی سرود رسمی جام‌جهانی کرده، دیگر خوانندگانی هم بوده‌اند که به موازات خواننده رسمی آثاری متفاوت و گاه بهتر را ارایه داده‌اند؛ و شگفت که با تمام اصراری که در تبلیغ آن تک‌آهنگ رسمی وجود داشته، در بیشتر اوقات آن آهنگ‌های موازی و غیررسمی بوده‌اند که توانسته‌اند گوی سبقت را از آن سرود رسمی ربوده و برنده بلامنازع قلب‌های مردمی شوند که هیچ موفقیت هنری بدون ربودن دل از آنان قابل حصول نیست.
امسال هم اوضاع دقیقا به همین منوال پیش رفته. در همان روزی که قرار بوده سرود سالار عقیلی رونمایی شود، در گوشه‌ای دیگر علیرضا عصار آهنگی را با همین هدف معرفی کرده، از گوشه‌ای دیگر خبر رسیده که تتلو هم برای طرفدارانش آهنگی به این مضمون ارایه داده، و البته ماجرای آوازخواندن جناب‌خان هم که هنوز سر زبان‌هاست. این یعنی که سالارخان عقیلی در این رقابت حداقل با چهار رقیب گردن‌کلفت دست‌وپنجه نرم خواهد کرد.
تاریخ آهنگ‌های جام‌جهانی
اول بار در جام ۱۹۶۲ شیلی بود که خواننده‌ای به نام لوس رامبلرز قطعه‌ای برای این رقابت‌ها خواند. قطعه‌ای که البته نه سفارشی از جایی بود و نه چندان هم شنیده شد. نخستین‌باری که در شکل فعلی با سفارش میزبان جام این اتفاق افتاد در سال ٩٠ در جام‌جهانی ایتالیا بود که آهنگی توسط جیانا نانی‌نی خواننده راک ایتالیایی به سفارش برگزارکنندگان جام‌جهانی اجرا شد و نخستین گام در این راه نام گرفت. بعدتر؛ دقیقا هشت‌سال بعد در جام‌جهانی فرانسه، اما، انقلابی در این عرصه به پا شد و قطعه «گل گل گل» که به ریکی مارتین، خواننده پورتوریکویی سفارش داده شده بود، دنیا را تکان داد. موفقیت این قطعه بقیه کشورها را هم تهییج کرد تا به فکر ساخت آهنگ‌هایی شاد و مهیج و جذاب و به دور از جدیت‌ها و عصاقورت دادگی‌های مرسوم بیفتند. بعد از آن بود که خوانندگانی چون شکیرا، جنیفر لوپز و پیت بول آهنگ‌های جام‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۴ را خواندند و برای جام‌جهانی روسیه نیز «لیدی گاگا» معرفی شد.
ایران در دنیای سرود
اما ماجرای آهنگ‌هایی که ایرانی‌ها خوانده‌اند، مثل خارجی‌ها سرراست و قابل تعریف کردن نبود. این‌جا مثل همیشه سفارش‌دهندگان یک چیزی سفارش داده‌اند و اما مردم به‌عنوان مصرف‌کنندگان این محصولات چیز دیگری پسندیده‌اند. درواقع سلیقه مدیران و سفارش‌دهندگان آهنگ‌هایی با کلام فاخر و حماسی و سنگین بوده؛ و درعین‌حال نمونه‌ای‌ترین آهنگی که محبوب شده، کاری از خواننده‌ای خارج نشین بوده به نام آرش؛ که دقیقا ویژگی‌هایی عکس سفارش‌های مدیران را داشته: عامیانه، ریتمیک و انرژیک. خصایصی که جای‌شان همیشه در سفارش‌های رسمی مدیران خالی بوده است.
علیرضا عصار که امسال هم به موازات سالار عقیلی کاری در این زمینه ارایه کرده، پیشتر در سال ١٩٩٨ به‌عنوان خواننده رسمی ایران در جام‌جهانی معرفی شده بود. او البته در آن‌سال یک ناکام مطلق لقب گرفت و آهنگی که خوانده بود به مذاق فوتبال‌دوستان خوش نیامد؛ که یکی از مهمترین دلایلش استفاده از ابیاتی سنگین و کلمات عجیب و غریب در این ترانه بود که اعتراضات زیادی را نیز به بار آورد. شاید آن دوره را بشود ناکام‌ترین دوره در مسیر معرفی آواز رسمی در جام‌جهانی قلمداد کرد که نه‌تنها کسی نتوانست حتی یک بیت از آن ترانه را به خاطر بسپرد بلکه آن ترانه دعوایی پردامنه را نیز موجب شد که هنوز هم از یادها نرفته است.
بعدتر در سال ٢٠٠٦ نیز امیر تاجیک را به‌عنوان خواننده رسمی معرفی کردند که آن نیز به سرنوشت نخستین دوره مواجه شد و به جایی نرسید. آن سال ایران برای دومین‌بار پس از انقلاب به جام‌جهانی راه پیدا می‌کرد و نخستین باری بود که شاهد ماجراهای عجیب و غریب آهنگ جام‌جهانی بودیم. ابتدا این ماجراها با نام بردن از اساتیدی چون محمدرضا شجریان و شهرام ناظری آغاز شد، اما سبک کار این دو خواننده ایرانی با فوتبال جور در نمی‌آمد؛ به همین دليل خواننده‌هایی چون عليرضا عصار، امير تاجیک، عليرضا افتخاری، محمد اصفهانی و حتی قاسم افشار به‌عنوان گزینه‌های داخلی مطرح شدند. عده‌ای نیز نام چند خواننده مطرح لس آنجلسی را به میان آوردند که با توجه به اینکه آهنگ رسمی را باید فدراسیون معرفی می‌کرد، استفاده از آن اشخاص عملی نبود. البته شاید اگر آنها ترانه تیم‌ملی را می‌خواندند سرنوشت دیگری بر آهنگ‌های ایران در جام‌جهانی حاکم می‌شد. به‌هرحال فدراسیون امیر تاجیک را که ترانه جام‌جهانی کشتی ۲۰۰۲ را نیز در کارنامه داشت معرفی کرد؛ با اين حال عليرضا عصار كه مورد حمایت موسسه فرهنگی ورزشی ایران‌خودرو اسپانسر فدراسیون بود، از سوی محمد دادکان به‌عنوان خواننده رسمی سرود تیم‌ملی معرفی و یک قطعه موسیقی با کیلومترها فاصله از حال و هواي فوتبال ارایه كرد.
در کنار این دو رقیب، اما برنده اصلی خواننده و آهنگسازی بود که با ترانه‌ای به نام «بچه‌های ایرون» به شدت مورد استقبال ایرانیان داخل و خارج از کشور قرار گرفت! در سال ٢٠١٤ نیز احسان خواجه‌امیری با قطعه دروازه‌های دنیا با ترانه‌ای از روزبه بمانی به‌عنوان خواننده رسمی ایران در جام‌جهانی برزیل معرفی شد و شگفت که این‌بار نیز پس از رونمایی سیل انتقادات به سمت فدراسیون فوتبال و این خواننده روانه شد. آن قطعه نیز بیشتر به خاطر سلیقه خط‌کشی شده مدیران و مسئولان با سر زمین خورد. اما در این بین بیشترین آسیب را خواجه‌امیری دید که با بی‌رحمانه‌ترین انتقادات مواجه شد. او که به خاطر استفاده از شعر روزبه بمانی حتی پخش تلویزیونی را هم از دست داده بود، با چنان واکنش‌های منفی از سوی مردم، منتقدان و مسئولان روبه‌رو و چنان مورد شدید‌ترین حمله‌ها قرار گرفت که به باور کسی نمی‌گنجید. اتفاقی که به نظر می‌رسد امسال در مورد سالار عقیلی نیز تکرار خواهد شد.
غیررسمی‌ها به صف
در کنار این خوانندگان رسمی، اما، بعضی از خواننده‌های ایرانی خارج از کشور نیز بودند که به صورت مستقل اقدام به تولید قطعاتی برای تیم‌ملی فوتبال کردند. در دوره گذشته در بین آثار غیررسمی منتشر شده موفق‌ترین‌شان قطعه هفتاد‌میلیون ستاره ساخته سیروان خسروی بود که مورد توجه قرار گرفت که البته رونمایی این قطعه در برنامه نود در موفقیت آن بی‌تأثیر نبود. البته به جز خواجه امیری و سیروان خسروی، رضا یزدانی و فرزاد فرزین نیز دو ترانه مجزا را آماده کرده بودند اما کار آنها نه مورد تأیید مدیران قرار گرفت و نه قابل درک برای مخاطبان فوتبال بود!
حالا باید دید این اتفاق‌ها امسال چه عواقبی را به بار خواهد آورد. کدام خواننده‌ها در رقابتی موازی شرکت خواهند کرد و کدام آوازها بر سر زبان‌ها خواهد افتاد.
این آهنگ جام‌جهانی بود یا تیتراژ معمای شاه۲
سرود جام‌جهانی واکنش‌های بسیاری را در فضای مجازی به دنبال داشت و هواداران فوتبال را بر آن آن داشت تا در این زمینه اظهارنظر کنند. محمد یکی از کاربران توییتر نوشت: «موزيك ويديوي #عليرضا_عصار براي جام‌جهاني هم شرايطي مشابه آهنگ سالار #عقيلي دارد، بی‌روح، بی‌انرژي و تلاش براي حماسي‌سازي. گفته بودند دنبال كار فاخر هستيم اما نه اين آهنگ‌ها فاخر هستند و نه جام‌جهاني نياز به موسيقي‌هاي فاخر دارد. آهنگ آرش گرفت، چون ساده بود و انرژيك» کاربر دیگری به نام مینا در رابطه با این موضوع نوشت: «برای بردهای غرورآفرین که آهنگ زیاده، برای باخت هم که تیتراژ رو بدون آهنگ میرن. اینی که سالار عقیلی برای تیم‌ملی خونده، به درد باخت‌های سنگین پیاپی می‌خوره» کاربر دیگری نوشت: «الان شاید براتون سوال پیش بیاد که این آهنگ # سالارعقیلی برای تیم‌ملی چیه ولی یحتمل همتون با گوشت و پوست و استخون دقیقه ٩٠ هر بازی درکش می‌کنید. البته بازی با اسپانیا ٤٥دقیقه هم کفایت میکنه» البته این پست‌ها به توییتر محدود نمی‌شد و واکنش‌هایی در پست‌های اینستاگرامی نیز دیده می‌شد تینا با انتشار پستی: «آهنگ تتلو برای جام‌جهانی انتخاب نشد آخ آخ آخ سالار عقیلی صداش خوبه ولی این‌جا خداییش صدای پرانرژی می‌طلبید. یع بمب انرژی چرا خوووووو» ایمان با انتشار پست دیگری در اینستاگرام نوشت: «قضاوت با شما کدام آهنگ؛ تتلو یا انتخاب فدراسیون؟ واقعا مایه شرمساری است» اما پیام‌های توییتری همچنان ادامه دارد رضا با انتشار پستی نوشت: «با شنیدن آهنگ یازده ستاره به یاد انتخابات می‌افتیم.» کاربر دیگری نوشت «این آهنگ جام‌جهانی بود یا تیتراژ معمای شاه۲؟؟» محسن نوشت «در مورد آهنگ تیم‌ملی با صدای سالار عقیلی: مثل اینه که به مرحوم پاواروتی میگفتن یه آهنگ اپرا برای تیم‌ملی ایتالیا بخون! آهنگ فوتبالی باید انرژی و تحرک داشته باشه» اما ایلیا سرود تیم‌ملی را این‌گونه توصیف می‌کند: «سرود رسمی تیم‌ملی در #جام_جهانی با صدای #سالارعقیلی بیشتر برای سریال‌های #حسن_فتحی مناسبه، تا جام جهانی. پ ن: بهتر بود خواننده تیتراژِ #ماه_عسل (بهنام بانی؛ آرش و مسیح) با خواننده سرود تیم‌ملی جابه‌جا میشدن» بابک هم نوشته «باز شیر ژیانی که تتلو با همه مسخره‌گیش خونده، یه ربطی به فوتبال و جام‌جهانی داره، این چه چیز بی‌ربطیه #سالارعقیلی به اسم آهنگ جام‌جهانی خونده؟#تیم_ملی»
محمد بحرانی صداپیشه جناب‌خان از کم‌وکیف سرود جام‌جهانی گفت
هیچ چیز قطعی نیست اما تک‌وتا داریم
چند روز پیش خبر آمد که جناب‌خان در موزیک ویدیویی حضور خواهد یافت و در کنار دو خواننده دیگر، به افتخار تیم‌ملی در جام‌جهانی سرود خواهد خواند. در آن خبر آمده بود؛ عروسک «جناب‌خان» با همراهی امیرسلطان احمدی و محمد بحرانی موزیکی برای همراهی تیم‌ملی فوتبال ایران در این دوره از جام‌جهانی تدارک دیده‌اند. این موسیقی در اصل سه خواننده دارد، بحرانی، سلطان احمدی و جناب‌خان که در پایان به جمع این دو اضافه شده است. البته این نخستین تلاش بحرانی و سلطان احمدی نیست، چون آنها در دوره قبلی جام‌جهانی هم، کلیپی با همین مضمون ساخته بودند، اما نکته جذاب در آن خبر این است که در دوره جدید قرار است جناب‌خان هم، آنها را همراهی کند. جالب اینجاست در خبر منتشرشده تأکید بر این است که «به زودی کلیپی با حضور این سه‌نفر ساخته شود و همزمان با شروع بازی‌های جام‌جهانی از شبکه‌های مختلف سیما پخش شود».
محمد بحرانی، طور دیگری حرف می‌زند. صداپیشه جناب‌خان در پاسخ به این سوال درباره کم‌وکیف سرودی که قرار است برای جام‌جهانی خوانده شود، اینکه آیا این خبر صحت دارد یا خیر، گفت: بله، خبر که صحت دارد اما بگذارید بعدا درباره‌اش صحبت کنیم، چون ما داریم تلاش می‌کنیم و در اصل در تک‌وتا هستیم تا بتوانیم کاری را آماده کنیم اما هیچ چیزی قطعی نیست.
آن‌طور که صداپیشه جناب‌خان گفت، هیچ قطعیتی وجود ندارد که ساخت این کلیپ به جام‌جهانی برسد. بحرانی بر این موضوع هم تأکید داشت که تولید این کلیپ در قالب برنامه خندوانه خواهد بود.
مریم حیدرزاده از سرود تیم‌ملی می‌گوید: کار عصار عالی است
اثری که به‌عنوان سرود تیم‌ملی در جام‌جهانی ساخته میشود، باید به شکلی باشد که حس هیجان و شور و نشاط مسابقات را در شنونده و هواداران تیم‌ملی فوتبال زنده کند. سرود جام‌جهانی باید به طرفداران تیم‌ملی انرژی بدهد، البته نه انرژی کاذب بلکه نیرویی به شنونده بدهد که او را با هیجان مسابقات تیم‌ملی در این رویداد بزرگ همراه کرده و طرفداران و بازیکنان را به پیروزی و موفقیت امیدوار کند. ترانه‌هایی هم که برای سرود تیم‌ملی توسط شاعران سروده میشود، هم باید دربردارنده چنین ویژگی‌هایی باشد تا درنهایت کار قطعه مورد نظر حال‌وهوای متناسب با فضای جام‌جهانی را پیدا کرده و شنوندگان را با مسابقات همراه کند. من هم ترانه‌هایی با چنین معیار و ویژگی‌ها دارم که هنوز اجرا نشده است.
فضای موسیقی پاپ مطمئنا برای جام‌جهانی متناسب‌تر است و هر هنرمندی هم می‌تواند آن را بخواند، مانند کاری که آقای علیرضا عصار به‌تازگی منتشر کرده‌اند و اثری خوب و زیبا بود. آقای عصار همیشه کارهایشان فوق‌العاده است و قطعه من ایرانی‌ام هم بسیار عالی بود. فضای پاپ این امکان را فراهم می‌کند که دست بازتری برای انتخاب خواننده داشته باشیم و هر خواننده‌ای هم که تمایل داشته باشد می‌تواند کاری را در این حوزه منتشر کند. درنهایت این مردم هستند که با عکس‌العمل‌هایشان تعیین می‌کنند که کدام کار بهتر است و بیشتر آن را دوست دارند، حق انتخاب همواره با مردم است و کاری که مردم ارتباط بیشتری با آن برقرار کنند، موفق‌تر میشود.
- 10
- 4
