به گزارش تسنیم،، حضور ایران در شصت و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت حاشیه‌ها و انتقاداتی را به همراه داشت، اگرچه مهمانان قابل توجهی در این دوره از نمایشگاه از غرفه ایران بازدید کردند و موفقیت‌های نیز نصیب ناشران ایرانی شد، اما حجم انتقادات در این دوره نسبت به حضور و شیوه برنامه‌ریزی‌ها آنچنان بالا بود که موجب شد، حاشیه‌ها اصل قرار گیرد و متن در فرع ماجرا پنهان شود.
تسنیم، تلاش کرد، بدور از حاشیه‌هایی که در همان روزهای برگزاری نمایشگاه در رسانه‌ها ایجاد شد و تاکنون نیز ادامه دارد، به بررسی کارنامه حضور ایران در این دوره نمایشگاه بپردازد، بنابراین در نشستی با حضور امیرمسعود شهرام‌نیا رئیس غرفه ایران، لیلی حائری یزدی مدیر آژانس ادبی کیا و مریم رونق که حضورش درسالن بیزینس کلاب نمایشگاه نقطه عطفی برای ناشران دانشگاهی محسوب می‌شود،به بررسی عملکرد ایران در بزرگترین نمایشگاه بین‌المللی کتاب جهان بدور از هر حاشیه‌ای بپردازد.
لیلی حائری مدیر آژانس ادبی کیا نیز یکی از مهمترین موانع حضور در عرصه جهانی را رعاین نکردن موضوع کپی‌رایت از سوی ناشران ایرانی عنوان کرد. حائری رعیات نکردن حقوق مولف در داخل کشور را نیز از جمله ایرادات موجود در نشر ما عنوان کرد و از تلاش‌هایی که در سالهای اخیر برای رفع این مشکل برداشته است، شخن گفت.
مریم رونق که برای نخستین بار تجربه حضور در سالن بیزینس کلاب این نمایشگاه را داشته و مترجم نشست رئیس اتحادیه جهانی نشر با ناشران ایرانی در غرفه ایران بود، نیز گفت، که کلمن در این نشست ناشران ایرانی را دزد خطاب نکرد، بلکه این شیطنت یک سایت خبری فارسی بود که دامنه‌اش در کشور فرانسه ثبت شده است.
* تسنیم: به بحث عدم رعایت کپی‌رایت در ایران اشاره شد، موضوعی که در اسل‌های اخیر در ایران محل تناقض بوده است، از سویی ما حرف از حضور جهانی می‌زنیم و از سوی دیگر حداقل‌های حضور را کمتر رعایت می‌کنیم، با این وجود به نظر می‌رسد که در سالهای اخیر توجه جدی‌تری به موضوع کپی‌رایت شده است به گونه‌ای که برخی ناشران خودجوش این موضوع را رعاین میکنند، جناب شهرام‌نیا در چند سال اخیر بحث مهمان ویژه شدن در نمایشگاه‌های خارجی پیش آمده است، این تغییر و تحولات در رعیات کپی‌رایت توسط ناشران ایرانی چه اندازه در پیشبرد بحث دیپلماسی فرهنگی موثر بوده است؟
شاید بتوان گفت، یکی از تاثیرات خوب نمایشگاه کتاب فرانکفورت در سالهای اخیر این بود که بحث کپی‌رایت به شکل جدی هم در رسانه‌ها و هم در محافل مختلف مرتبط با حوزه نشر به شکل جدی مطرح شد، به نظرم موضوع تصمیم گرفتن ایران در مورد پیوستن یا نپوستن به کنوانسیون برن از یک طرف و جدی‌تر گرفته شدن مقوله حقوق معنوی مولفان و ناشران از طرف دیگر، موضوعی است که هنوز آنگونه که باید و شاید به آن پرداخته نشده است.
خانم حائری اشاره درستی کردند و گفتند پیوستن به کنوانسیون برن اگرچه قابل بحث و تامل است و زودتر باید در مورد آن تصمیم‌گیری کرد، چرا که ما جزو اقلیت خیلی محدود کشورهایی هستیم که هنوز به کنوانسیون نپیوستند، اما هنوز تا رعایت حقوق معنوی مولف در داخل کمشور هم فاصله زیادی داریم. همین بحث هایی که امروزه وجود دارد، افست غیرقانونی کتاب‌هایی که اتفاق می‌افتد و تحت عنوان قاچاق کتاب از آن یاد می‌شود. این موضوعی است که توجه جدی را می‌طلبد، امیدوارم در دوره جدید دولت و وزارت ارشاد که شخص وزیر هم حساسیت‌های جدی به این موضوع دارند، این موضوع به سامان بهتری برسد.
در گفت‌و‌گوهای ما با طرف‌های خارجی این موضوع مورد تاکید است، همان طور که اشاره کردند از کلمن گرفته تا روسای نمایشگاه‌های خارجی روی این موضوع تاکید دارند و فکر می‌کنم اگر در بحث کپی رایت اتفاق بهتر و قدم های جدی تری برداشته شود، قطعا حضور ما در عرصه بین‌الملل می‌تواند متحول شود. برای خیلی از موارد مثل مهمان ویژه شدن ایران در نمایشگاه‌های خارجی کتاب، نپیوستن به کنوانسیون یک مانع است.
در بحث تعاملات جدی‌تر در تاثیرگذاری موضوع این بحث مانع جدی است. بعضی از ناشران ما اکنون به صورت داوطلبانه موضوع حقوق معنوی مولف را رعایت میکنند، ولی حتی همین را ما خیلی توجه نکردیم، تلاش نکردیم که مطرح کنیم، جالب است کشورهایی هستند که به کنوانسیون پیوستند ولی به صورت مکرر کتابهای بدون پرداخت کپی رایت در کشورشان چاپ و منتشر می‌شود و حتی سخت‌گیری نمی‌کنند، ما برعکس با وجود نپیوستن به کنوانسیون که الزام قانونی نیز برای ناشران نیست، ولی بسیاری از ناشرین ما کپی رایت پرداخت میکنند و حقوق معنوی مولفین و ناشرین کتاب‌ها را پرداخت میکنند.
حدود ده دوازده سال پیش، گروهی از ناشرین جلسه‌ای داشتند و به نوعی هم پیمان شدند که داوطلبانه کپی رایت را رعایت کنند، فکر می‌کنم اکثر ناشران هنوز وفادارند و تعدادشان بیشتر شده است، ولی ندیدم روی این حرکت پوشش رسانه‌ای کار تبلیغی و حمایتی انجام شود، حتی شاید جا دارد خود ما در حضور نمایشگاه خارجی این گروه از ناشران را حمایت بیشتری کنیم. یکی از راه‌ها این است که ما در مسیر پیوستن به کنوانسیون برن و در این تصمیم گیری‌ها، ناشران روز به روز وفاداتر شده و بیشتر مراعات کنند. خصوصا مقولاتی مانند افست که صریح ترین شکل انتقال کتاب است ـ اگر چه از نظر قوانین داخلی غیرقانونی نیست ـ ولی ناشرین نه به افست بگویند و از افست فاصله بگیرند. این که عیناً متن کتاب خارجی تکثیر می‌شود که در حوزه دانشگاهی هم بسیار رواج دارد، بسیار تاسف‌برانگیز است.
شهرام‌نیا: لزوم مانور رسانه‌ای برای رعایت قانون کپی‌رایت از سوی ناشران ایرانی
ما حضور ناشران دانشگاهی در نمایشگاه فرانکفورت را به فال نیک می‌گیرم و خوشحالیم که ناشران این موضوع را جدی گرفتند و حرفه ای ورود پیدا کردند، راه درست این است که خود صنف و ناشران متوجه اهمیت موضوع شوند، وگرنه تصمیم گیری دولتی و الزام دولت به حضور نمی‌تواند درازمدت باشد، نکته جالب در این میان این است که ما بارها از رؤسای نمایشگاه‌های خارجی شنیدیم که می‌گویند در ایران به نسبت بسیاری از کشورهای عضو کنوانسیون برن، ناشران بیشتری توجه به قانون کپی‌رایت دارند. به نظر من بهتر است این حرکت‌ها را گسترده نشان دهیم تا این همکاری در بین بدنه نشر شکل گسترده و رسمی‌تر بگیرد. طبیعی است مخالفت‌هایی هم وجود خواهد داشت و بیشترین این مخالفت‌‌ها از جانب کسانی است که بیشتر اقدام به انتشار افست و ...میکنند. باید افرادی که ارتزاقشان از این مسیر است، را کمک کرد که از مسیرهای قانونی ارتزاق و در همین شیوه حرکت کنند.
* تسنیم: خانم حائری شما با گفته دکتر شهرام‌نیا مبنی بر آغزا حرکت‌های مثبت در جهت رعایت رایت در ایران موافقید؟
در یکی از سالهای گذشته رئیس انجمن ناشران بین‌المللی جهان به نمایشگاه کتاب تهران آمده بود، قرار شد که تعداد ناشرانی که تمایل دارند قانون کپی رایت را رعایت کنند تشکلی را تشکیل بدهند و حضورشان را در نمایشگاه کتاب لندن اعلام کنند، در مقابل قرار بود، فضای بهتری را به آنها اختصاص دهند و امکان ارتباط با ناشران خارجی را در این نمایشگاه برایشان فراهم کنند، اما متاسفانه این موضوع چندان دنبال نشد، برخی از ناشرانی که اعلام آمادگی کرده بودند ، کمابیش به تعهداتشان وفادار ماندند ولی تعدادی دیگر ، خرید کپی رایت را بصورت جدی دنبال نکردند و در کنار چند کتابی که رایت آنها را خریده اند، چندین کتاب دیگر را بدون خرید رایت ، چاپ کرده اند که اینکار بنظر من اخلاقی نیست !
در مواجهه با ناشران ایرانی که سابقه خرید رایت را ندارند، ناشران خارجی خیلی با احتیاط و یا سو ظن برخورد میکنند و در مواردی از دادن فایل باز کتاب های مصور به ناشران إیرانی سر باز زده و پیشنهاد قرارداد برای خرید نسخه های چاپی میدهند. چرا که اعتماد ندارند ناشر ایرانی تیراژ واقعی خود را اعلام کند .
اقدامی که من بعنوان آژانس در این سالهای اخیر انجام داده ام این بوده تا آنها را ترغیب به رعایت حقوق مؤلف نمایم گاهی با چانه زنی و تشریح وضعیت بی سرو سامان نشر در ایران و یا گرفتن حمایت های مالی از ارگان‌هایی که ترویج زبان خود را در سایر کشورها به‌عهده دارند ، این کار میسر شده است.
من مراجعات زیادی از طرف ناشران خارجی دارم که از چاپ غیر قانونی کتابهای خود در ایران با خبر شده و بدنبال راه حل می گردند.در برخی از موارد با تشریح شرایط توانسته ایم با پرداخت مبلغی کم با ناشر خارجی بتوافق برسیم و کتابهای چاپ شده‌ای که بدون اخذ اجازه بوده را قانونی کنیم. نمونه ایی از این دست ، قانونی کردن تمام کتابهای چاپ شده یک نویسنده بنام نروژی است.بهبود بخشیدن روابط ناشران ایرانی و خارجی که از این طریق بوده درسالها ی اخیر بسیار مثمر ثمر بوده و کم کم اعتماد ناشرین خارجی را جلب کرده است.
ناشرین ما نباید از ورود به این عرصه واهمه داشته باشند ، زیرا مبلغ کپی رایت در خیلی از موارد بالا نیست خصوصا کتابهای مصور که با در دست داشتن فایل تصاویر ، هزینه ها پایین آمده و بعلت کیفیت بالا امکان رقابت وجود نخواهد داشت.
حائری: ناشران ایرانی از رورود به فضای خرید و فروش رایت می‌ترسند
* تسنیم: به نظر می‌رسد مبلغ رایت پرداختی هم رقم اندکی باشد، اینگونه نیست که ناشران تصور کنند باید مبلغ هنگفتی را بپردازند؟
بله ناشران بزرگ ما می‌ترسند وارد این فضا شوند، چون تمام سابقه‌شان انتشار کتابهای بدون رایت بوده است، در صورتیکه این سابقه به راحتی قابل حذف شدن است، چون ما به قانون کپی‌رایت نپیوستیم، ناشران خارجی معمولا از ناشرانی که قصد رعایت کپی‌رایت را دارند، حمایت میکنند و مبلغ سمبلیکی را تقاضا میکنند.
یک کار دیگری که آژانس‌ها می‌توانند انجام دهند، بردن نویسنده و تصویرگر ما به بازارهای دیگر است، من این ارتباط را ایجاد می‌کنم که تصویرگر ایرانی داستانی از نویسنده خارجی را تصویرگری کند. هم‌اکنون داستانی از یک نویسنده ایرانی با تصویرگری ایرانی توسط یک ناشر بزرگ اتریشی در حال انتشار است. بنابراین معرفی نویسندگان و تصویرگران ما در بازارهای جهانی کمک می‌کند که بیشتر شناخته شویم وگرنه به غیر از کتاب کودک و نوجوان ما هنوز حرفی برای گفتن نداریم.
* تسنیم: جناب شهرام‌نیا، وزارت ارشاد در چند سال گذشته رویکرد دیپلماسی فرهنگی را مدنظر قرار داده است، شاید بتوان گفت، مهمترین فضایی که این دیپلماسی فرهنگی قابلیت عرضه دارد، نمایشگاه‌های کتاب خارجی بوده است که برپایی «روز ایران» نیز با همین هدف انجام شده است، در این میان عده‌ای نسبت به برگزاری چنین روزی در نمایشگاه‌های خارجی انتقاد داشته و برنامههای آن را چندان مناسب نمی‌دانند، امسال نیز به برپایی مراسم تعزیه در غرفه ایران انتقاداتی مطرح شد، نظر شما در این زمینه چیست؟
یکی از وجوه مهم حضور در نمایشگاه خارجی، بحث دیپلماسی فرهنگی در حوزه نشر است. من تصور می‌کنم، یک جنبه از نمایشگاه کتاب فرانکفورت همان جنبه تخصصی نشر است که تاکنون درباره آن صحبت کردیم، ارتباط با ناشران، معرفی آثار ایرانی، نویسندگان ایرانی، تلاش برای ترجمه و انتشار آثار ایرانی، تلاش برای همراهی با مقرراتی که در سطح بین الملل وجود دارد و آشنا شدن با آنها، اما نمایشگاه فرانکفورت دو جنبه دیگر نیز دارد که شاید کمتر به آن پرداخته می‌شود، یک جنبه آموزشی است و شامل فواید آموزشی حضور در نمایشگاه‌های خارجی است. من شخصاً فکر می‌کنم ناشران ایرانی ما نیاز دارند که حداقل سالی یک بار در مجامعی از این دست ـ فرانکفورت از جهت این که گسترده‌تر است، فرصت بهتری را پیش رو می‌گذارد ـ حضور یابند، این که ناشران ما با حضور در این فضا و شرکت در نشست‌ها، دیدار با ناشران و ارزیابی کتابهای خارجی بتواند تجربه‌ای کسب کند، برای ما بسیار مثمر ثمر است.
من با یکی از نویسندگان خوبی که همراهمان بود،، در راه برگشت صحبت می‌کردم، پرسیدم دستاوردت چه بود؟ گفت همین که من تازه فهمیدم برای این که کتابهایم عرضه شود چه کار باید بکنم، اینکه دیدم نویسنده‌های کشورهای دیگر چگونه کتابشان را معرفی میکنند، برایم جالب بود. بنابراین ما هر چه بتوانیم امکان آشنا شدن ناشرانمان را با دستاوردهای روز دنیا در حوزه نشر فراهم کنیم، قدم بسیار مثبتی است و گاهی اوقات در آن محیط و فضا دانشی را کسب میکنند که به صورت طبیعی شاید خیلی زمان، انرژی و هزینه بیشتری را صرف آموختن آن دانسته‌ها می‌کردند.
بّعد دیگر، بحث دیپلماسی فرهنگی است. ما وقتی در نمایشگاه کتاب فرانکفورت حاضر می‌شویم، غیر از جنبه تخصصی فرصتی برای تعاملات فرهنگی، فرصتی برای معرفی فرهنگ و اندیشه و هنرمان خصوصاً در حوزه صنعت نشر است. ما معمولاً در همه حضورها به این جنبه هم توجه داریم و تلاش می‌کنیم این معرفی، معرفی آبرومندی باشد. در طراحی غرفه، رنگ، گرافیک و تصویرسازی که در غرفه انجام می‌گیرد، به این موضوع مهم توجه می‌شود، ما سعی کردیم حتی رنگی که در غرفه استفاده می‌شود، رنگ آبی فیروزه ای یا به تعبیری پرشین بلو باشد که به عنوان یک نماد ایرانی می‌شناسند. انواع طرح هایی که در غرفه استفاده می‌شود طراحی ایرانی باشد، در غرفه کودک تصویرگری ایرانی به نمایش درآید،.
اکنون در نمایشگاه کتاب فرانکفورت در همان سالنی که ما هستیم، حتی کشورهایی که سالهای قبل حضور نداشتند، خیلی پررنگ تر شرکت میکنند، از نظر محتوای برخی چیزی برای عرضه ندارند ولی خیلی هزینه میکنند دکور عظیمی می زنند، تا خود را معرفی کنند.
قدم بعد از آن تعامل برقرار کردن و ایجاد ارتباط با فعالان حوزه نشر است، در این جهت ما خیلی خوب و موفق عمل کرده‌ایم، هم در بروشورها و کاتالوگ‌ها و اطلاع‌رسانی‌هایی که انجام گرفت و هم در ملاقات‌هایی که انجام گرفت. دهها ملاقات ارزشمند فقط در ایام نمایشگاه کتاب فرانکفورت انجام شد، از مدیران نمایشگاه‌های بزرگ و چهره‌های شناخته شده صنعت نشر گرفته تا مدیران بنگاه‌های مختلف فرهنگی و مطبوعاتی و چهره‌های مهم و موثر نمایشگاهی هم‌چون رئیس اتحادیه ناشران ایتالیا، رئیس اتحادیه ناشران ترکیه، رئیس نمایشگاه کتاب بلونیا، رئیس نمایشگاه کتاب پاریس، بوداپست، موسکو، رئیس آژانس فدرال چاپ و نشر در کشور روسیه، رئیس بنیاد ملی کتاب فرانسه و...
موضوعات مختلفی در این گفتگوها و تعاملات شکل گرفت، گاهی توافقات خیلی خوبی انجام گرفت، مثلاً خود من شخصاً در همین چند روز حضور، خیلی از مواردی که در طول سال شاید مستلزم سفرهای متعدد و گفتگوهای فراوانی بود، را پیگیری کردم، عین همین فرصت برای آژانس‌های ادبی ما، ناشران و نویسندگان هم فراهم شد، در مورد مهمان ویژه سال آینده نمایشگاه کتاب نیز فرصتی فراهم شد که ما با این کشورهایی که داوطلب هستند گفتگوی رو در رو داشته باشیم. حضور ایران به عنوان مهمان ویژه در کشورهای دیگر، حضور یکی از شهرهای ایران در نمایشگاه کتاب پاریس، تعامل مبادله‌ای نویسنده با کشورهای مختلف و... از جمله فرصت هایی است که در جهت دیپلماسی فرهنگی در حوزه نشر در نمایشگاه فرانکفورت به آن دست پیدا می‌کنیم.
اما در مورد روز ایران، من انتقادی ندیدم، این روشی است که در نمایشگاه کتاب فرانکفورت مرسوم است، جالب این است که رئیس اتحادیه ناشران ترکیه می‌گفت ما از شما یاد گرفتیم و ترک‌ها امسال شبیه ما عمل کردند. آنها هم برنامههای جنبی فراوانی داشتند، حتی برنامههای موسیقی در غرفه‌شان اجرا کردند. این مرسوم است که کشورها در نمایشگاه فرانکفورت یک یا دو برنامه محدود را برگزار میکنند، برنامه‌ای که بیشتر به معرفی فرهنگ و هنر آن کشور اختصاص دارد.
شهرام‌نیا: خارجی‌ها بازخورد منفی نسبت به اجرای تعزیه در غرفه ایران نداشتند
ما هم در این زمینه چند اقدام انجام دادیم از حضور تصویرگر و تذهیب‌گر در غرفه که به اجرای زنده هنرشان پرداختند تا اجرای برنامه‌هایی متناسب با ایام محرم. برنامه تعزیه نیز جزو برنامه‌هایی بود که رایزنی فرهنگی اجرا کرد و از قبل در کنداکتور برنامه نبود، آن ها به دلیل این که کتابی با موضوع عاشورا رونمایی شد، یک برنامه تعزیه پیش بینی کرده بودند که یکی دو بار هم در غرفه اجرا کردند، پس از اجرا نظرات مختلفی درباره آن وجود داشت، من شخصاً به هیچ عنوان از مخاطبان خارجی بازخورد منفی در این خصوص ندیدم، ممکن بود بعضی‌ها برایشان تعجب آور باشد. ولی این هم احتمالاً شبیه همان نقل و قول‌های برخی منتقدان بی‌خبر از همه جا بود. بعضی از دوستان کم لطفی میکنند، به هر حال متاسفانه همیشه آدم هایی هستند که علاقه‌مند به حواشی هستند تا متن. اگر هم برنامه‌ای حاشیه نداشت خودشان برایش یک حاشیه‌ای ایجاد کنند، طبیعتاً ممکن است این حاشیه‌ها به تعزیه هم بکشد.
اما همان‌طور که گفتم تعزیه جزو برنامههای ما نبود، اگر چه شخصاً موافق اجرای تعزیه در آن فضا نبودم ولی چون گروه آمده بودند و یکی از بهترین گروه‌های ایرانی بودند یکی دو بار اجازه اجرا پیدا کردند.
برنامه روز ایران بیشتر برنامه‌ای است که حول محور گفتگو و حضور بعضی از مقامات ایرانی و خارجی می‌چرخد، یک پذیرایی به سبک ایرانی انجام و تلاش می‌شود تا فرهنگ ایرانی به نمایش گذاشته شود. تقریباً غالب غرفه‌های ملی این برنامه را دارند هم به جهت هزینه، هزینه چندانی به ما تحمیل نمی‌کند هم به جهت فرصت تعامل، فرصت خیلی خوبی است. در برنامه «روز ایران» ما حدود ۴۰۰، ۵۰۰ نفر پراکنده آمد و رفت داشتند و در این برنامه شرکت کردند بعضی از آنها چهره‌های مطرحی بودند که از پیش دعوت بودند.
شهرام‌نیا: ایران در حوزه دیپلماسی فرهنگی نمره قابل قبولی در فرانکفورت گرفته است
فکر می‌کنم در موضوع دیپلماسی فرهنگی ما در مجموع نمره قابل قبول تری می‌گیریم، شاید در حضور حرفهای به دلیل همان موانع، کپی رایت و... ما هنوز فاصله داریم برای حضور حرفهای، ولی فکر می‌کنم در تعامل فرهنگی، معرفی و تعامل با نشریات خارجی و در حوزه دیپلماسی فرهنگی در مجموع نمره خیلی بهتر و بالاتری می‌توانیم کسب کنیم.
* تسنیم جناب شاکری، بخش عمده‌ای برنامه‌ریزی‌های محتوایی غرفه ایران بر عهده شما بوده است، هر سال نویسندگانی از ایران حملایت می‌شوند تا در نمایشگاه فرانکفورت حضور یابند، اما در عمل ما مشاهده می‌کنیم که برنامه‌ها محدود به حضور در غرفه ایران می‌شود و خارج از نمایشگاه در دانشگاه‌ها در مجامع ادبی و ... حضور ندارند، امسال چه اندازه تلاش شد تا تعامل‌های بهتری ایجاد شود و حضور نویسندگان صرفا منتهی به حضور در غرفه ایران نشود؟
قطعاً باید بخشی از بدنه نشر ما که نویسندگان، مترجمان حتی تصویرگران در حوزه‌های مختلف هستند در نمایشگاه‌های کتاب ما شرکت کنند، به صورت فعال هم شرکت کنند به هر حال اگر نویسنده‌ای وجود نداشته باشد شاید ناشران هم حضور خارجی نتوانند داشته باشند، اگر بخواهیم حضور نویسندگانی که از جانب کشورمان در نمایشگاه های مختلف حضور پیدا کرده‌اند را بازخوانی کنیم، باید به سال ۲۰۱۴ و حضور نویسندگانی چون مجید قیصری در حوزه بزرگسال و خانم محبوبه نجف‌خانی در حوزه کودک اشاره کنیم، بازتاب حضور این نویسندگان عملاً یک شروع بود ـ البته من با این جمله مشکل دارم که ما هنوز در شروع کار هستیم، فکر می‌کنم باید از این مرحله کاملاً عبور کنیم و به جایی برسیم که حداقل هم طراز با غرفه های کشورهای دیگر حرف برای زدن داشته باشیم که داریم ـ اکنون کاتالوگ‌های غرفه ایران را اگر با کاتالوگ کشورهای دیگر مقایسه کنید،خواهیم دید که ما چیزی کمتر از آنها نداشتیم، البته ما باید به جایی برسیم که به جای این که تشکل‌های نشر ما هر کدام یک کاتالوگ داشته باشند، یک کاتالوگ مشترک از تمام تشکل های نشر داشته باشیم برای این که مدیریت غرفه کودک را تنها به یک تشکل بسپاریم باید هر سه تشکل مرتبط با غرفه کودک در مدیریت غرفه حضور داشته باشند و...
شاکری: نویسندگان ایرانی باید دنیا دیده شوند/ ما آمده بودیم تا پاک‌کن شویم
مجید قیصری در نشست اختتامیه نمایشگاه فرانکفورت ۲۰۱۴ گفت: «ما آمدیم فعلاً پاکن شویم، اشتباهاتی که در دوره‌های پیش اتفاق افتاده است را باید تعدیل کنیم، به سمتی پیش رویم که آن نگاه غلط شکل گرفته را اصلاح کنیم.» در نمایشگاه‌های مختلف در دوره‌های دیگر نویسنده‌های مختلفی شرکت کرده‌اند، قطعاً باید نویسنده‌های ما برای این که بتوانند بنویسند، دنیا را ببینند، اینگونه نیست که ما یک نویسنده را محصور کنیم به یک فضای خاصی و بگوییم این اثر قابلیت جهانی شدن دارد، چه بسا ممکن است این اتفاق هم بیفتد، یک نویسنده ای در چهاردیواری خود یک متنی بنویسد و قابلیت جهانی هم پیدا کند، ولی به هر حال آن پختگی نثر آن اتفاقی که در خود نثر می‌تواند پیش بیاید، و خواننده را که نگاهی به ادبیات جهانی دارد، جذب کند، محصول جهان بینی نویسنده است.
فاصله‌ای بین ادبیات ملی هر کشور تا ادبیات جهانی وجود دارد، نویسندگان ما باید بروند دنیا را ببینند، ناشران مختلف هم طرازان خودشان را در کشورهای دیگر ببینند، تا بدانند کجای کار هستندف این اتفاق به نظرم در سالهای اخیر در حال شکل‌گیری است، اما ولی روندش کند است. نویسندگان ما باید به یک شکل منظمی که تورهای متقابل نویسندگی از کشورهای مختلف باشند، حمایت شوند، بروند با نویسندگان، ناشران، مترجمان زبان مبدا و مقصد صحبت کنند و آثارشان را عرضه کنند.
امسال نویسندگان مختلفی از کشورهای جهان فصل‌های کتابشان را ترجمه کرده و به زبان های مختلف در غرفه‌ها قرار داده بودند، فقط برای این که بگویند، شما این کتاب را به عنوان نمونه نثر بخوانید و اگر دوست داشتید به زبان خودتان رایتش را بخرید. این‌ها نگاه‌های به شدت حرفهای است که ممکن است در کشور ما کمتر خریدار داشته باشد. برای اینکه نویسندگان ما به این سمت بروند، بخش‌های مختلفی باید فعالیت کنند، یک بخش بر عهده آژانس‌های ادبی است و بخش دیگر حوزه دولتی است.
شاکری: نویسندگان به جای چشم امید داشتن به حمایتها، خودشان دست به کار شوند
دوستان نویسنده بیش از اینکه چشم امید داشته باشند به اینگونه حمایتها، باید خودشان دست به کار شوند، باید مترجمی پیدا کنند، در تعامل با آژانس‌های ادبی ارتباط بگیرند، با ناشران کشورهای مختلف، ما در این دوره برای نویسندگان بازدید از غرفه کشورهای مختلف را گذاشتیم، بازدید از غرفه کشور ایتالیا و فرانسه از آن جمله بود.
دیدار نویسندگان ایرانی با مدیر انتشارات فرانسوی زبان زولما
در حوزه زبان فرانسه با ناشرانی که علاقه‌مند به فعالیت در حوزه زبان فارسی بودند، مثل انتشارات زولما که پیش از این کتابهای فریبا وفی و زویا پیرزاد را ترجمه کردند، دیداری تدارک دیده شد. در این دیدار مدیر انتشارات زولما می‌گفت، چون از زبان فارسی آثار اندکی به من معرفی شده است، من اکنون قله ادبیات معاصر ایران را زویا پیرزاد می‌دانم، من قصد ندارم توانایی‌های این نویسنده را زیرسوال ببرم، اما فردی چون کریستوف بالایی پیدا شد که کتاب را به عنوان پروژه شخصی خود به این انتشارات معرفی کرد و ناشر هم سرمایه‌گذاری کرد، بدون هیچ گونه حمایت و گرنت و اکنون می‌گوید، ما سود بسیاری از این کتاب در فرانسه بردیم.
قطعاً ما باید چنین اقداماتی را انجام دهیم، اما بخشی از اینگونه اقدامات را موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی در قالب تورهای متقابل حتی به مناسبت نمایشگاه کتاب تهران می‌توانند انجام دهد و بخشی را هم نهادهایی هستند که به صورت موازی فعالیت میکنند، مثل بنیاد شعر و ادبیات داستانی. به هر حال این روند قطعاً باید ادامه پیدا کند و تعداد نویسنده‌های ما بیشتر شود.
اما یک نقدهایی هم بر دوستان نویسنده ما وجود دارد، بحث نخستین حضور در خارج از کشور برقراری ارتباط است، مشکل بزرگی که ما در غرفه داشتیم این بود که ناشرانی که اتفاقا ما را نقد می‌کردند، در برقراری ارتباط با کسانی که دعوت کرده بودند، مشکل داشتند. این برای ناشران، نویسندگان و حتی خبرنگاران ما بد است.
* تسنیم: جناب شهرام‌نیا بخش‌های خصوصی چون آژانس کیا و ناشران دانشگاهی که نمایندگانشان امروز در این نشست حضور داشتند، اقدامات برای حضور در سال آینده را آغاز کردند، شما به عنوان بخش دولتی از کی قرار است برنامه‌یزی سال آینده را انجام دهید؟
ما یک قراری را ظرف روزهای آینده با ناشران، تشکل‌ها و آژانس‌های ادبی که حاضر بودند، خواهیم گذاشت و به بحث و بررسی می‌پردازیم، من شخصاً این حجم پرداختن به نمایشگاه فرانکفورت را به فال نیک می‌گیرم و فکر می‌کنم نقدهایی که مطرح شد، گفتگوهایی که انجام شد، دیدگاه‌هایی که مطرح شد، هم قابل توجه بود و هم کم سابقه، ما دوره‌های قبل با این حجم توجه به نمایشگاه کتاب فرانکفورت روبرو نبودیم، طبیعی است که خیلی از نقدها ناشی از بی اطلاعی است، طبیعی است که ممکن است بعضی از افراد در نقدهایشان انگیزه‌های شخصی داشته باشند، ما به این مسائل اهمیت نمی‌دهیم، ولی به هر حال حرفهای آنها را هم می‌خوانیم و می‌شنویم و مورد توجه قرار می‌دهیم، تعمداً هم یک مقدار صبر کردیم تا تمام بازخوردها را جمع کنیم. یک جلسه ای را با دوستان خواهیم داشت و در مورد کم و کیف حضور در این دوره به بحث می‌نشینیم.
شهرام‌نیا: احتمال انتقال غرفه کودک به بخش بزرگسال در نمایشگاه فرانکفورت
* تسنیم: با توجه به انتقادات منصفانه و غیرمنصفانه‌ای که در این دوره وجود داشت، سال آینده چگونه حضور خواهیم داشت؟
ما امسال تلاش کردیم که غرفه کودک را بنا به تقاضای حاضران در آن بخش ، به بخش بزرگسال منتقل کنیم، با وجود اینکه حدود ۶ ماه قبل از نمایشگاه این تقاضا را مطرح کردیم، اما مسئولان نمایشگاه نپذیرفتند، چراکه به لحاظ فضا به آنها اجازه نمی‌داد که این را بپذیرند و غرفه ما را بزرگ‌تر کنند، طبیعتاً باید درباره این موضوع گفتگو کنیم.
بحث مزاحمت‌هایی که اوباش به اسم جریانات سیاسی در غرفه ایجاد میکنند، نیز بحث دیگر ماست، امسال کتباً شکایت خود را به مدیران نمایشگاه مطرح کردیم که اگر تدبیری نیاندیشند، ما کم و کیف حضور را متفاوت کنیم. فکر می‌کنم باید هر چه زودتر ظرف یکی دو ماه آینده با مجموع این چند موضوعی که عرض کردم و تصمیم‌گیری معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزیر محترم با توجه به اعتبارات و شرایط درباره حضور تصمیم‌گیری کنیم.
من به عنوان مدیر موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی فکر می‌کنم، ما در جاده درستی حرکت می‌کنیم، تصورم این است که باید همین مسیر را ادامه بدهیم مسیری که در آن نقش موثرموسسه نمایشگاه‌ها، نقش تصدی‌گری نباشد،اولا حضور داشته باشیم ثانیاً حضورمان بابرنامه باشد، ما به عنوان دولت باید نقش زمینه سازی و ایجاد بستر و زمینه برای حضور ناشران، تشکل‌ها و آژانس‌های را بر عهده داشته باشیم.
شهرام‌نیا: انتقادات بیشتر سلبی بود تا ایجابی
تصورمان این است که در درستی مسیر شکی نیست، اگر هم تغییری قرار است اتفاق بیفتد، علی القاعده در جزئیات یا محتواها یا بحث‌های دیگر است، تقریباً در نقدهایی که مطرح شده است، من ندیده‌ام که با اصل حضور مخالفت کند، آن‌هایی که مخالفت می‌کردند بیشتر حرفهای سلبی می‌زدند و حرف ایجابی نداشتند، یعنی نمی‌گفتند این را جایگزین کنید، این نکات ما را به این جمع بندی می‌رساند که اصل مسیر درست انتخاب شده است. منتهی طبیعی است وقتی یک راهی را طی می‌کنیم ممکن است خطاها و اشکالاتی در اجرا بوده و باید آن ها را برطرف کنیم. همین شیوه حضور ما در سال جاری هم مبتنی بر تجربه‌های سال قبل ما است. تلاش کردیم اشکالاتی که احیاناً وجود داشته را برطرف کنیم طبیعتاً همین مسیر را ادامه خواهیم داد.
شهرام‌نیا: رشد ۵ برابری فروش رایت غرفه ایران در نمایشگاه فرانکفورت
ما امسال از جهت فروش رایت حیلی شرایط بهتری را تجربه کردیم، معمولاً ناشران و یا آژانس ها چون مذاکره‌های مختلفی میکنند و گاهی ممکن است، بعدا به نتیجه برسد، دوست ندارند، آمار و ارقامی ار فروش رایت اعلام کنند، اما ما در بخش گرنت ده قرارداد قطعی را به سرانجام رسانیدم و علاوه بر آن ۵۰ پیش‌قرارداد نیز به امضا رسید. در حالی که پارسال این عدد خیلی کمتر بود. سال گذشته جمع اعدادی که از بخش‌های مختلف داشتیم، به عدد ۲۰ نمی‌رسید. امسال تصور می‌کنم ۵ برابر سال گذشته رشد داشته‌ایم و این عدد قابل توجهی است. اگر چه معتقدیم که شاخص ارزیابی حضور در فرانکفورت حداقل تا زمانی که بحث کپی رایت حل نشده است، بحث فروش رایت نیست. چون صراحتاً تاکید کردیم حضور در نمایشگاه خارجی فعلا برای ما اقتصادی نیست، مگر این که این موانع قانونی برطرف شود. ولی فکر می‌کنم حتی در این جهت دستاوردهایی که در مجموع در این سال‌ها به دست آمده است، سال به سال بیشتر از قبل بوده و امسال قابل قبول‌تر و قابل پذیرش‌تر است.
* تسنیم: خانم حائری شما تجربه‌ای ۲۰ ساله در این بازار دارید، راهکارهایی برای بهتر شدن شیوه حضور در سالهای آینده را مدنظر دارید، می‌فرمایید؟ بیشتر در کدام حوزه‌ها باید سرمایه‌گذاری کرد.
وقتی هزینه می‌شود و نویسندگان و ناشرانی از ایران در نمایشگاه‌های کتاب خارجی شرکت میکنند،از قبل برایشان تدارکاتی دیده شود، چون نویسندگان خود به سراغ آژانس ادبی نمی‌آیند، شاید وظیفه ناشرمی‌دانند، شاید باز موسسه نمایشگاه‌ها را موظف می‌داند، اما به هر حال باید با یک آمادگی حضور داشته باشد، در نمایشگاه کتاب تهران سوئیس، اتریش و آلمان با زیر عنوان «سه سرزمین یک زبان» هر سال یک یا دو نویسنده خود را دعوت میکنند، اولا در نمایشگاه کتاب شرکت میکنند، بعد در دانشگاه تهران، شهید بهشتی برای دانشجویان کارگاه‌هایی برگزار میکنند، بخشی از کتابهای خود را ترجمه و در اختیار افراد قرار میدهند و بهنوعی کار خود را معرفی میکنند، این نکته موجب می‌شود سال بعد کتاب این ناشران در بازارهای ما منتشر شود.
این شیوه حضور می‌تواند برای ما یک الگو باشد، بخش‌های فرهنگی سفارتخانه‌های این کشورها فعال هستند، برای نمونه زمانی که ما با بنیادهای گسترش زبان‌ها وارد مذاکره می‌شویم، به دلیل تحریم‌ها، بخش مالی را سفارتخانه‌ها متقبل می‌شوند.
یکی دیگر از توصیه‌های من این است که زمانی که ما به عنوان مهمان ویژه در نمایشگاهی شرکت می‌کنیم، باید تمام پتانسیل فرهنگی را به نمایش بگذاریم، مانند آنچه که در پکن رخ داد. هر جند بسیار فضا شلوغ بود و تا حدودی مانع انجام فعالیت‌های جدی می‌شد، در نمایشگاه فرانکفورت فضای نشست‌ها بسته بود و موجب سلب آسایش نبود، اما اجرای موسیقی و انجام نمایش تعزیه که یکی از نمایش های سنتی ما است، نباید در غرفه انجام شود، چرا که نوعی تداعی منفی با تروریسم خواندن اسلام می‌شود، باید به این موضوعات توجه شود.
* تسنیم: جناب شهرام‌نیا گفتند، قرار است سال آینده بخش کودک هم به مجموعه بخش بزرگسال افزوده شود، به نظر شما این موضوع تاثیری در برنامه‌ها و موفقیت غرفه کودک خواهد داشت؟
اگر سر و صدای غرفه بزرگسال زیاد باشد، بهتر است که با هم نباشند، چون ما کارمان جدی است و نمایشی نیست، اگر کسی به ما مراجعه می‌کند، باید بتوانیم با او گفت‌وگو کنیم، در فضای پر از سر و صدا چندان نمی‌توان فعالیت کرد.
حائری: تعداد کارشناسان غرفه کودک اندک بود
ما در بخش کودک امسال، مراجعان خود را داشتیم، انجمن نویسندگان باید کارشناس‌های بیشتری به غرفه می‌فرستادند برای معرفی آثاری که فرستاده بودند، مدیر نشر براق و سرکار خانم مکتبی حضور داشتند، اما باید تعداد بیشتری کارشناس حضور داشته باشد.متاسفانه توجه خوبی به این بخش نشده بود که این هم متوجه انجمن نویسندگان کودک بود.
* تسنیم: خانم رونق با توجه به تجربه منحصربه فردی که امسال داشتید پیشنهادی برای بهتر شدن شیوه حضور در سالهای آینده دارید؟
پیشنهادم به ناشران این است که اگر می‌خواهند در نمایشگاه کتاب فرانکفورت حرفی برای گفتن داشته باشند، در طول سال بر روی فعالیت خود متمرکز شوند، یکی از نقص‌هایی که ما داریم، معرفی کتاب هایمان یا ویترین کتاب است. اینکه ما تعداد کتاب‌هایمان زیاد باشد، لزوما موفقت برایم به همراه نمی‌آورد، اگر بر روی دو یا سه کتاب متمرکز شویم و از همین حالا با ناشران آن حوزه وارد مذاکره شویم، قرار ملاقات‌ها را از پیش تعیین کنیم، مکان آن را مشخص کنیم و ... به موفقیت نزدیک‌تر خواهیم بود.
رونق: بسیاری از ناشران ما با نقش آژانس‌های ادبی آشنا نیستند
یک مسئله که من به خصوص در حوزه دانشگاهی می‌بینم این است که هنوز ناشران دانشگاهی ما فکر میکنند نشر دانشگاهی فقط کتاب است، در حالیکه حوزه نشر دانشگاهی بسیار وسیع‌تر است، ما باید در حوزه نشر دانشگاهی شناختمان را از حوزه نشر جهان بیشتر کنیم. مساله دیگر این است که ناشر باید مشخص کند که خودش می‌خواهدت وارد مذاکره شود؟ آیا اصلا این ناشر است که باید وارد مذاکره شود، یا آژانس‌های ادبی؟بسیاری از ناشران ما حتی آشنایی با نقش آژانس‌ها ندارند.
- 10
- 1
