پنجشنبه ۰۹ فروردین ۱۴۰۳
۱۰:۳۴ - ۲۴ اسفند ۱۳۹۶ کد خبر: ۹۶۱۲۰۵۸۴۵
میراث فرهنگی و صنایع دستی

حاجی‌فیروز، مردی نیک‌سیرت و سیاه‌صورت

حاجی‌فیروز,اخبار فرهنگی,خبرهای فرهنگی,میراث فرهنگی

حاجی‌فیروز یکی از نشاط انگیزترین پیام‌آوران نوروز است. او با خواندن شعر «ابراب خودم، سامبولی علیکم/ ابراب خودم سرتو بالا کن/ ابراب خودم بزبز قندی/ ابراب خودم چرا نمی‌خندی» و «حاجی‌فیروزه، سالی یه روزه» نشاط و خنده را برای مردم به ارمغان می‌آورد. حاجی‌فیروز با آن لباس رنگین (قرمزرنگ) و کلاه کله‌قندی، دایره‌زنگی و صورت سیاه‌کرده برای مردم، به‌خصوص بچه‌ها و نوجوانان، بسیار جذاب و نشاط‌افزاست.

 

فلسفه حاجی‌فیروز چیست؟ نکته‌ای که مهرداد بهار، نویسنده و پژوهشگر ایرانی، به آن اشاره می‌کند، می‌تواند راهگشای ما باشد. به اعتقاد او به احتمال زیاد حاجی‌فیروز که فقط در چند روز اول و آخر سال پیدایش می‌شود و شادی و سرور را به ارمغان می‌آورد، نمادی از بازگشت سیاوش به جهان پرجنب‌وجوش مادی است. به این ترتیب، صورت سیاهش نشانه توقف او در جهان تیره‌وتار مردگان است و جامه قرمزش نیز علامت خون و زندگی مجدد است.

 

میرنوروزی و کوسه برنشاندن

آیین‌های میرنوروزی، سیاوشی، کوسه برنشاندن و حاجی‌فیروز همگی با کمی تفاوت مفهومشان بازگشت خدای نباتی در بهار است. ابوریحان بیرونی در «التفهیم» می‌نویسد: «مردی بیامد کوسه، برنشسته بر خری و به دست کلاغی گرفته و به بادبیزن خویش باد همی‌زدی و زمستان را وداع همی‌کردی و ز مردان بدان چیزی یافتی...» از دیدگاه اسطوره‌ای همه این مراسم با گرم شدن خورشید و تشویق او به گرمی و دور کردن زمستان و سرما مربوط می‌شود؛

 

کوسه را می‌توان نمادی از خشکی و ناباروری به حساب آورد. در سرما نیز به گرما و عرق ریختن تظاهر می‌کند تا به قول معروف خورشید را سر غیرت بیاورد و آسمان را به باریدن تشویق کند. این خود نوعی جادوی باران است و ناگفته نماند که از دیرباز رسم آب‌پاشی در نوروز نیز رایج بوده است. مراسم کوسه برنشاندن و آیین‌های مشابه آن معمولا در چند روز آخر سال برگزار می‌شده و در آن به مردم نوید رفتن زمستان و آمدن بهار را می‌دادند. این مراسم در نقاط مختلف ایران برگزار و در هر منطقه‌ای با نام خاص معرفی می‌شد.

 

در کتاب انجوی شیرازی به نمونه‌هایی از این مراسم در مناطق مختلف اشاره شده؛ به‌عنوان مثال مراسم رشکی و ماسی در شهرستان اراک که در دهم بهمن‌ماه (۵۰ روز مانده به نوروز) برگزار می‌شده است. رشکی و ماسی مانند حاجی‌فیروز لباس می‌پوشند و مثل او عمل می‌کنند و با شادی خبر پایان زمستان را می‌دهند و مردم اراک از آن‌ها به گرمی استقبال می‌کنند. مراسم دیگر جشن ناقالی است که پنج نفر در زمان چله‌کوچک (دهم بهمن) همراه می‌شوند و با ساز و دهل مراسمی شبیه کوسه برنشاندن یا حاجی‌فیروز را اجرا می‌کنند.

 

 

شادی لازمه حیات است

از پیدایش نوروز تا تداوم آن در طول تاریخ آن‌چه مشترک بوده، روح شادى و شادمانى است؛ به صورتى که در کتاب «مزدیسنا»، نوروز جشنی بزرگ و مهم براى ایرانیان معرفى شده است. شادى نزد ایرانیان اهمیت بسیار زیادی دارد. آن‌گونه که معتقدند، خداوند در آفرینش، پس از آسمان و زمین، نشاط را نیز خلق کرد. این رتبه‌بندى بیانگر این واقعیت است که خداوند شادى را از شرایط زیستى انسان و لازمه ادامه حیات دانسته است.

 

پس نوروز که روزهاى شادى طبیعت است، باید با شادى و خنده آغاز شود تا خانواده در تمام سال خنده بر لب و شاد باشد که اگر شاد نباشد، فـَروَهَرهاى مهمان خانواده خانه را ترک مى‌گویند و برکت از آن مى رود. از این رو افرادى با شکل‌هاى خنده‌دار و سرودهاى خوش و اجراى حرکات نمایشى و موزیکال شاد، خنده و شادى به خانه مى‌آوردند و با حرکات و آوازهاى خود مردم خانه و کوچه و بازار را شادى مى‌بخشیدند.

 

او که فردى نیک‌سیرت و سیاه‌صورت است، حاجى‌فیروز خوانده مى‌شود. از نظر برخى محققان، انتخاب رنگ صورت و پوشیدن لباس سرخ خود نمادى از یک تحول عظیم طبیعى است. این‌که بهار شکوفه‌هاى سرخ را در میان سیاهى سرما به ارمغان مى‌آورد، الهام‌بخش طراحى صورت و لباس حاجى‌فیروز است. صورت سیاه‌شده او نمادى از سیاهى سرماى زمستان است و لبان و لباس‌هاى سرخش نمادى از بهار که بر پیکره این سرما مى‌نشیند و حرکات و آوازخوانی‌اش نیز دلیلى بر همین ادعاست.

 

گویا این کار در قدیم به عهده غلامان سیاه بوده که به علت طرز تلفظ ناقص و نامأنوس واژه‌ها و طبع شادى‌طلبشان، مردم را به خنده و شادى و امید وامى‌داشته‌اند. اما این‌که داستان این مرد اجرا کننده حرکات موزیکال و طراحى خاص از کجا نشئت گرفته، به داستان عاشقانه‌اى برمى‌گردد که روایت‌کننده ازدواج عمونوروز است. او منتظر زنى است که با او ازدواج کند. محققان معتقدند این ازدواج نمادین میان عمونوروز و زن بى‌نام (سال) به داستان ازدواج مقدس الهه و شاه مربوط مى‌شود. عمونوروز نماد کسى است که برکت مى‌دهد؛

 

حال شاه باشد یا هر کس دیگر؛ و آن زن منتظر هم «زمین» است، چراکه زن همیشه با زمین هم‌هویت است و آن هم به بارورى و روح زایندگى در هر دو جنس بازمى‌گردد. اما در باب سیاهى سر و صورت حاجى‌فیروز، مرحوم بهار حدس‌هایى زده بود، مبنى بر این‌که این سیاهى باید به بازگشت او (حاجى‌فیروز) از دنیاى مردگان مربوط باشد. اخیرا شیدا جلیلوند، با یافته‌هاى جدید و ترجمه لوح اکدى، به همین داستان فرود «ایشتر» به زمین رسیده است.

 

دکتر مزداپور داستان این حرکت نمادین و اسطوره‌اى را که بنیادى‌ترین نماد نوروز است، چنین شرح داده است: «ایشتر» که همان الهه «تموز» است، شاه -دوموزى- را براى ازدواج برمى‌گزیند. یک روز الهه «ایشتر» به زمین مى‌رود. علت این تصمیم هنوز معلوم نیست. برخى حدس زده‌اند شاید خودش، الهه زیر زمین نیز باشد. با ورود الهه به زیر زمین، بارورى در روى زمین متوقف مى‌شود.

 

دیگر نه درختى سبز مى‌شود و نه دیگر گیاهى مى‌روید و زندگى از جریان طبیعى بازمى‌ایستد و هیچ کس نیست که براى معبد خدایان هدیه بدهد؛ از این رو خدایان که از ایستایى جهان ناراحت بودند، براى پیدا کردن راه حل، جلسه‌اى ترتیب مى‌دهند و قرار مى‌شود دوموزى نیمى از سال را به زیر زمین برود و وقتى به روى زمین مى‌آید، نیم دیگر سال را خواهرش که «گشتى‌ننه» نام دارد، به جاى برادر به زیر زمین برود. وقتى دوموزى به روى زمین مى‌آید، بهار مى‌شود و تمام مراسم نوروز هم احتمالا به دلیل آمدن اوست. وقتی او را از زیر زمین بیرون مى‌فرستند، لبانش را قرمز مى‌کنند و دایره و تنبک و ساز و نى‌لبک به دستش مى‌دهند و این یعنى خود حاجى‌فیروز. دکتر مزداپور معتقد است با ترجمه این لوح اکدى از اسطوره حاجى‌فیروز رازگشایى شد.

 

 

بابانوئل در مقابل حاجی‌فیروز

چرا بابانوئل کادو می‌دهد، ولی عمونوروز ما گدایی می‌کند؟ شاید این جمله در نگاه اول درست به نظر برسد و برای ما مردم تنبل که هر چیز دم‌دستی را بدون مطالعه و تحقیق قبول می‌کنیم بسیار قابل قبول باشد؛ برای ما مردمی که قدرتش را داریم از همین لحظه تا صبح فردا بنشینیم و درباره کاستی‌های فرهنگ خودمان و مزایای فرهنگ اروپایی‌ها داد سخن بدهم و در آخر هم برای خودمان متاسف باشیم.

 

به نظر استاد مختاریان، پژوهشگر و اسطوره‌شناس، در منابع قدیمی مسیحی آمده است که شخصی در ماه دسامبر با چوب قطوری بر دوش و سوار بر سورتمه‌ای به همراه شخصی که نمادی از ابلیس بود، در کوی و برزن به راه می‌افتاد و از خانه‌ها دیدار می‌کرد و از والدین نحوه رفتار کودکان را جویا می‌شد. بعدها به فکرشان رسید به بچه‌هایی که به حرف والدینشان گوش داده‌اند جایزه داده شود.

 

بابانوئلی که امروزه در آیین‌ها و مراسم فرنگی رواج دارد، به شخصیت سینترکلاس هلندی برمی‌گردد و تصویر رایج کنونی این شخصیت که لباس سرخی به تن دارد مربوط می‌شود به نقاشی که سال ۱۹۳۱ برای تبلیغات نوشابه کارخانه کوکاکولا کشید. و اما حاجی‌فیروز در ایران ما، بازنمود نمایشی بازگشت مردگان در پایان زمستان و خوش‌آمدگویی به زنده شدن طبیعت است.

 

بخشش به این ارواح همان‌طور که فروردین‌یشت (یکی از بخش‌های اوستا) به‌روشنی می‌گوید، باعث برکت‌ است. گفته می‌شود ارواح مقدس به پرواز درمی‌آیند و ۱۰ روز با هم می‌چرخند تا بدانند چه کسی آن‌ها را می‌ستاید، چه کسی شادمان می‌شود و برایشان با دستان بخشنده، شیر و غذا می‌آورد. آن ‌که به ارواح نیاکان خود هدیه دهد، برای خود غذای جاودان فراهم کرده است؛ بنابراین گدایی‌ تعبیر کردن حرکت امروزی او نادرست است.

 

 

 

asemandaily.ir
  • 18
  • 3
۵۰%
همه چیز درباره
نظر شما چیست؟
انتشار یافته: ۰
در انتظار بررسی:۰
غیر قابل انتشار: ۰
جدیدترین
قدیمی ترین
مشاهده کامنت های بیشتر
علی نصیریان بیوگرافی علی نصیریان؛ پیشکسوت صنعت بازیگری ایران

تاریخ تولد: ۱۵ بهمن ۱۳۱۳

محل تولد: تهران

حرفه: بازیگر، نویسنده و کارگردان

آغاز فعالیت: ۱۳۲۹ تاکنون

تحصیلات: دانش آموخته مدرسه تئاتر در رشته هنرپیشگی

ادامه
پاوان افسر بیوگرافی پاوان افسر بازیگر تازه کار سینما و تلویزیون ایران

تاریخ تولد: ۲۷ تیر ۱۳۶۳ 

محل تولد: تهران

حرفه: بازیگر 

آغاز فعالیت: ۱۳۹۲ تاکنون

تحصیلات: لیسانس رشته ی مدیریت بازرگانی

ادامه
امین پیل علی بیوگرافی امین پیل علی بازیکن تازه نفس فوتبال ایران

تاریخ تولد: ۱۷ دی ۱۳۸۱

محل تولد: گیلان

حرفه: فوتبالیست

پست: هافبک

تیم: تیم ملی فوتبال ایران

شماره پیراهن: ۱۵

ادامه
ابوطالب بن عبدالمطلب زندگینامه ابوطالب بن عبدالمطلب پدر امام علی (ع)

تاریخ تولد: ۳۵ پیش از عام‌الفیل

محل تولد: مکه

دیگر نام ها: عبدالمطلب، عبدالمناف، عمران

دلیل شهرت: رئیس قبیله بنی هاشم، پدر امام علی (ع)، عمو و حامی حضرت محمد (ص)

درگذشت: سال دهم بعثت

آرامگاه: مکه در گورستان ابوطالب

ادامه
رودریگو هرناندز بیوگرافی «رودریگو هرناندز»؛ ستاره ای فراتر از یک فوتبالیست | هوش و تفکر رمز موفقیت رودری

تاریخ تولد: ۲۲ ژوئن ۱۹۹۶

محل تولد: مادرید، اسپانیا

حرفه: فوتبالیست 

پست: هافبک دفاعی

باشگاه: منچسترسیتی

قد: ۱ متر ۹۱ سانتی متر

ادامه
موسی التماری بیوگرافی موسی التماری بازیکن فوتبال اردنی

تاریخ تولد: ۱۰ ژوئن ۱۹۹۷

محل تولد: امان، اردن

حرفه: فوتبالیست

باشگاه کنونی: باشگاه فوتبال مون‌پلیه فرانسه

پست: مهاجم

قد: ۱ متر ۷۶ سانتی متر

ادامه
اوسمار ویرا بیوگرافی اوسمار ویرا سرمربی تیم پرسپولیس

تاریخ تولد: ۳ ژوئیه ۱۹۷۵

محل تولد: ریو گرانده دو سول ، برزیل

حرفه: سرمربی تیم فوتبال

باشگاه کنونی: پرسپولیس

آغاز فعالیت: سال ۱۹۹۴

ادامه
اوستون ارونوف بیوگرافی اوستون ارونوف بازیکن فوتبال ازبکی در تیم های ایرانی

چکیده بیوگرافی اوستون ارونوف

نام کامل: اوستون رستم اوگلی اورونوف

تاریخ تولد: ۱۹ دسامبر ۲۰۰۰

محل تولد: نوایی، ازبکستان

حرفه: فوتبالیست

پست: هافبک تهاجمی

باشگاه کنونی: پرسپولیس

ادامه
اکرم عفیف بیوگرافی اکرم عفیف بازیکن برتر تیم ملی قطر

تاریخ تولد: ۱۸ نوامبر ۱۹۹۶

محل تولد: دوحه، قطر

حرفه: فوتبالیست

پست: وینگر

باشگاه کنونی: السد قطر

قد: ۱ متر ۷۶ سانتی متر

ادامه

انواع ضرب المثل درباره شتر در این مقاله از سرپوش به بررسی انواع ضرب المثل درباره شتر می‌پردازیم. ضرب المثل‌های مرتبط با شتر در فرهنگها به عنوان نمادهایی از صبر، قوت، و استقامت معنا یافته‌اند. این مقاله به تفسیر معانی و کاربردهای مختلف ضرب المثل‌هایی که درباره شتر به کار می‌روند، می‌پردازد.

...[ادامه]
ویژه سرپوش