این روزها تصمیمات مسئولان اصفهان حول و حوش سی‌و‌سه پل و زاینده‌رود می‌چرخد. یک روز نصب نرده چوبی، روزی دیگر نصب نرده‌های فلزی و این بار بازچرخانی آب در رودخانه‌ای که پایه‌های این پل تاریخی را در برگرفته است. رودخانه‌ای که سال‌ها خشکیش سی‌و‌سه پل را تهدید می‌کند و حالا قرار است هر از گاهی بخشکد و دوباره پر آب شود، دوباره بخشکد و پر آب شود تا مشکلاتی از جمله ریزگرد از تالاب گاوخونی را برطرف کند، نگرانی‌ها از فرونشست زمین را کاهش دهد، میراث اصفهان و پل‌ها را حفظ کند و از همه مهمتر گردشگری را در شهر رونق دهد.
بازچرخانی آب ایده جدید استاندار اصفهان گرچه هنوز به حالت اجرایی درنیامده و مقدمات اولیه را طی می‌کند اما مخالفانی برای خود دست و پا کرده است. مخالفانی که بخشی از آن گویا از خود مسئولان دولتی هستند و نه فقط کارشناسان میراث و محیط زیست. مخالفانی که استاندار اصفهان مخالفت‌شان را نامعقول می‌داند.
سال‌ها است که رودخانه زاینده‌رود خشکیده و به غیر از یک یا ۲ بار در سال که روی آب را به خود می‌بیند مابقی روزها دلتنگ اندک آبی است که خاک بسترش را تر کند؛ آبی که حالا به معضل اصلی محیط زیست اصفهان بدل شده است. در طول سال‌هایی که از خشکی آب رودخانه زاینده‌رود می‌گذرد مسئولان مختلف آمده‌اند و وعده‌هایی برای رهایی این رودخانه از خشکی داده‌اند و رفته‌اند. وعده‌هایی که هیچ کدام آنها تاکنون نتوانسته رودخانه زاینده‌رود را دوباره زنده کند چرا که اصفهان بیش از زنده کردن این رودخانه، به آبی برای رفع تشنگی مردم و زمین‌های زراعی نیاز دارد و اصفهان را به یکی از استان‌هایی که دریافت‌کننده بیشترین میزان آب انتقالی از سایر حوضه‌های آبریز است بدل کرده.
ترس از کمبود آب و ناتوانی از عدم تامین آب اصفهان سبب شده طرح‌هایی چون انتقال آب کوهرنگ ۳ و بهشت‌آباد علی‌رغم نداشتن ارزیابی‌های زیست محیطی اجرایی شود و مسئولان اصفهان به آبی که این ۲ طرح به استان اصفهان منتقل می‌کنند برای تامین آب مردم اصفهان امیدوار باشند. این اتفاق تا جایی پیش رفته که محسن مهرعلیزاده، استاندار اصفهان ۲ مهرماه امسال گفته است: «با طرح‌های کوهرنگ ۳ و بهشت‌آباد، علاوه بر ۲۰۰ میلیون متر‌مکعب که به آب مصرفی اصفهان از خلیج فارس اضافه می‌شود، خیال‌مان برای ۵۰ سال آتی زاینده‌رود راحت خواهد شد.»
طرح انتقال آب و لوله‌گذاری ۵۴ کیلومتری در زاینده‌رود اما به همین‌جا ختم نمی‌شود. طرح‌های دیگری برای هدایت آب از سدها و بندها به مناطق مختلف در دستور کار ارگان‌های دولتی در اصفهان قرار دارد. نمونه‌‌ای از آن «دو لوله در رودخانه با قطر ۱۴۰۰ تا ۱۲۰۰ است که آب ۵۰ نهر در زرین‌شهر و ۲۹ نهر در مبارکه را محافظت می‌کند تا به گفته مهرعلیزاده «با این شیوه کشاورزان شرق نیز بتوانند کشاورزی کنند و آب به تالاب نیز برسد.» مهرعلیزاده گفته: «با این لوله به هرکسی که سهمی از آب دارد به‌اندازه آب تعلق خواهد گرفت و دیگر برداشت بیش از سهم برای کسی از لوله‌ها ممکن نخواهد بود.
همه باغات به اندازه سهمیه خود آب برداشت خواهند کرد. فاصله ۱۲ کیلومتری در شهر اصفهان تا سد آبشار آب جاری خواهد بود و هرساله به اندازه‌ای که آب موجود بود به شرق نیز آب خواهد رسید.» این طرح البته به گفته استاندار اصفهان مشکل فرونشست در شهر را نیز بر طرف می‌کند.
آبی که به اصفهان از طریق ۵۴ کیلومتر لوله می‌رسد اما قرار است کجا برود و چه سرنوشتی داشته باشد. استاندار اصفهان گفته است: «آبی که در نظر گرفته می‌شود تا به اصفهان برسد، بعد از رسیدن به سد آبشار بازچرخانی خواهد شد و از بالا دست شهر اصفهان دوباره به رودخانه زاینده‌رود خواهد رسید و جاری خواهد شد. با این شیوه چندبار آب تازه زاینده‌رود در بستر شهر اصفهان خواهد چرخید.»
«بازچرخانی آب در زاینده‌رود» عنوان طرحی است که محسن مهرعلیزاده از آن خبرداده و در رسانه‌ها شهرت یافته است. طرحی با ۱۲ کیلومتر لوله در داخل اصفهان که قرار است آب را در اصفهان بچرخاند و زاینده‌رود را برای چندین بار سیراب کند. طرحی که اگرچه به گفته استاندار اصفهان دائمی نیست و تا چند سال آتی نیاز به این لوله‌گذاری نخواهد بود» اما مخالفانی دارد که از جمله آن فعالان میراث فرهنگی هستند.
گرچه استاندار اصفهان در تشریح دلایل اجرای این طرح گفته که «مردم با این طرح در شهر آب خواهند دید، مشکلات ریزگرد از تالاب گاوخونی برطرف خواهد شد و نگرانی‌ها از فرونشست زمین نیز کاهش خواهد داشت. از طرفی میراث اصفهان و پل‌ها حفظ خواهد شد. گردشگری نیز در شهر رونق خواهد گرفت و گردشگران زاینده‌رود را زنده احساس خواهند کرد» اما آنچه میراث دوستان را نگران کرده خطری است که پل تاریخی ساخته دست الله‌وردی خان را تهدید می‌کند. پلی که هم‌اکنون دستخوش تغییر و تحولاتی است که شهرداری اصفهان برای آن رقم زده است.
بازچرخانی آب اگر به صورت نمایشی باشد، شوک رطوبتی به پل‌ها می‌دهد
حمید فرهمند بروجنی، کارشناس مرمت میراث فرهنگی یکی از کسانی است که این اقدام را به ضرر سی‌و‌سه پل می‌داند. او به ایسنا گفته: «اگر بازچرخانی آب زاینده‌رود به صورت نمایشی، کارناوالی و چند روزه باشد شوک رطوبتی به پل‌ها وارد کرده و مضر است.» او در‌خصوص طرح بازچرخانی آب و تاثیر آن بر پل‌های تاریخی بر روی رودخانه زاینده‌رود، گفته است: «زمانی که چنین طرحی مطرح می‌شود باید بررسی کنیم که ابتدا آیا این آب ماندنی است یا خیر؟ از سوی دیگر باید میزان اسیدی یا قلیایی بودن آن نیز به طور دقیق پایش و مشخص باشد.»
وی با اشاره به اینکه اگر آب اسیدیته بالایی داشته باشد موجب خورندگی پایه‌های پل می‌شود، افزوده: «از همه مهمتر در اجرایی چنین طرحی چگونگی اجرا بسیار مهم است. اگر جریان یافتن آب در زاینده‌رود مجدد بخواهد هر از چندگاهی صورت بگیرد و شوک رطوبتی به پل‌ها بدهد این طرح نه تنها برای پل‌ها مفید نیست بلکه ضرر دارد.»
این کارشناس مرمت میراث فرهنگی با بیان اینکه اگر پای این پل‌ها سالیان درازی خشک باشد بهتر از این است که هر از چندگاهی شوک رطوبتی ببینند، گفته است: «موضوع مهم دیگر در بحث بازچرخانی آب و پل‌های تاریخی این است که باید میزان حجم آب، میزان و سرعت حرکت آن مشخص باشد چراکه مصالح به کار رفته در این پل‌ها برای حجم و میزان سرعت خاص آب طراحی شده است.» فرهمند بروجنی تاکید کرده: «از دید علمی اگر موضوع شوک رطوبتی مطرح شد کلیات این طرح مضر است، اما اگر آب جریان مستمر داشته باشد و جاری باشد و فقط به آب به عنوان یک کارناوال چند روزه نگاه نشود آنگاه طرح برای پل‌ها مفید خواهد بود.»
زنده شدن دوباره زاینده‌رود بهترین خبری خواهد بود که در۴۰ سال گذشته در رسانه‌ها منتشر شده است. خبری که شاید محال به نظر برسد. بازگردانی آب شاید تنها راه برای زنده نگه‌داشتن یاد رودخانه‌ای باشد که برای تمام ایرانیان یادآور خاطرات خوش گذشته است.
زهرا داستانی
- 12
- 20
