جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳
کد مقاله: ۹۷۰۶۰۰۰۳۲

اسناد درباره دلایل اشغال ایران در خلال جنگ جهانی دوم چه می‌گویند؟

دلایل اشغال ایران در جنگ جهانی دوم,اصل بی طرفی,اسناد

بعد از اشغال ایران در سوم شهریور ۱۳۲۰ روایت‌های بسیاری درباره اهمال و غفلت مقام‌های نظامی و سیاسی بیان شده است و برخی از واژه خیانت برای تحلیل و چرایی اشغال ایران در سوم شهریور استفاده کردند.

 

نگارنده با رجوع به اسناد دوره سه ساله ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۰ و با بررسی صدها برگ سند درباره چگونگی اشغال به نتایج متفاوتی رسید.

 

اولین سؤالی که به ذهن متبادر می‌شود این است که آیا نهادهای رسمی کشور مانند ارتش و وزارت خارجه که حافظ منافع، مصالح و تمامیت ارضی ایران هستند به وظایف خودشان به خوبی عمل کردند؟ بررسی اسناد نشان می‌دهد که تجمع و تهدید نیروهای روسی در خطوط مرزی ایران مورد توجه مسئولان بوده و آنان گزارش‌های متعدد به مقام‌های بالادست و درنهایت به دفتر مخصوص شاهنشاهی ارسال کردند و حاشیه اسناد با جمله «گزارش به شرفعرض ملوکانه رسیده است.» مزین است.

 

در سندی آمده است کلانتر مرزی بجنورد در دی ماه ۱۳۱۹ در گزارشی به ستاد ارتش می‌نویسد: رفتار کلانتر مرزی شوروی تغییر یافت و بسیار تهدیدآمیز سخن می‌گوید. کلانتر روسی به کلانتر ایرانی می‌گوید بزودی نبردی بین ایران و روسیه رخ خواهد داد و ما از گوشت ترکمن‌های مهاجری که به ایران آمدند خوراک درست می‌کنیم.

 

کلانتر ایرانی از این تغییر گفتار و رفتار کلانتر روسی نگران است و به مقام‌های بالاتر گزارش کرده و این گزارش به نظر شاه می‌رسد و شاه می‌گوید: «شاید اینها را در حالت مستی اظهار کرده است.» و موضوع را برای بررسی بیشتر به وزارت خارجه احاله می‌دهد. صفی‌نیا کنسول ایران در باکو از حضور هزاران زندانی جهت احداث راه‌آهن و راه و تجمع هزاران نیروی نظامی در خطوط مرزی ایران و تخلیه نواحی مرزی شوروی از مردم عادی سخن می‌گوید. پروازهای مداوم هواپیماهای روسی در خطوط مرزی از دیگر موارد تجاوزات مکرر روس‌ها در این بازه زمانی بوده است.

 

حتی منابع ژاپنی با قاطعیت از برنامه حمله نظامی شوروی در اردیبهشت ۱۳۲۰ سخن گفتند و این گزارش‌های نشریات ژاپنی در مطبوعات ترکیه و عربی منعکس شد اما دولت ایران فقط به دولت ژاپن اعتراض و خواستار جلوگیری نشر چنین اطلاعاتی از سوی مطبوعات ژاپنی گردید.

 

در نواحی مرزی غربی یعنی مرزهای ایران و عراق از بصره تا حاج عمران کنسول‌ها و نمایندگی‌های ایران افزایش روزافزون نیروهای انگلیسی و سنگرسازی مستحکم و تردد صدها خودرو و زره‌پوش نظامی را گزارش نمودند. تجاوزات هواپیماهای انگلیسی از حد متعارف گذشته و به شرفعرض ملوکانه می‌رسید و رضا شاه می‌گوید: «به وزارت خارجه اعلام شود که اینها آیا تجاوز نیست.» او تنها از طریق وزارت خارجه خواستار پاسخگویی عراقی‌ها و جلوگیری از این تجاوزات بود.

 

تا جایی که سفیر ایران در بغداد در ملاقاتی با رئیس اداره شرقیه وزارت خارجه عراق اعتراض ایران را نسبت به تجاوزات مکرر ابلاغ می‌کنند، مقام عراقی در پاسخ می‌گوید: «در چند سال اخیر دولت ایران بجا و به موقع نسبت به تجاوزات هواپیماهای عراق اعتراض کرده و ما همیشه در مقام تکذیب برمی‌آمدیم درحالی که حقیقت این است این تجاوزات هوایی از سوی هواپیماهای انگلیسی صورت گرفته و ربطی به دولت عراق ندارد، ایران باید با انگلیسی‌ها مذاکرات کنند.» یا نوری سعید نخست‌وزیر وقت عراق در ملاقاتی با علی‌اکبر بهمن دیپلمات ایرانی در آذر ۱۳۲۰ بیان می‌کند: من از یک سال به این طرف چندین پیام به اعلیحضرت پادشاه سابق فرستاده و سفارش کردم که با انگلیسی‌ها راه کنار آمدن را پیدا نمایند.» اما رضاشاه تهدیدات مسلم را جدی نگرفت.

 

بنابراین نهادهای رسمی گزارش‌ها و پیام‌ها و خطرات را به دفتر مخصوص و شرفعرض ملوکانه رساندند، ولی رضاشاه قادر به تجزیه و تحلیل و تصمیم‌گیری نبود. در چرایی اشغال ایران عدم اطلاع او از سیاست‌های جهانی و بین‌المللی یکی از موارد نقصان اعلام می‌شود و یا عدم وجود عقل جمعی و تصمیم‌سازی و قائم به فرد بودن سیستم حکومتی. اما از دید نگارنده با بررسی اسناد می‌توان به نکته دیگری دست یافت و آن هم حک شدن اصل مقدس و خدشه‌ناپذیر بی‌طرفی در ذهن رضاشاه و اکثریت رجال ایرانی، که تنها تمسک به این اصل را حافظ منافع و تمامیت ارضی می‌دانستند به گونه‌ای که تخطی از آن اساساً غیرقابل باور و قبول جلوه می‌کرد.

 

در لابه‌لای اسناد تعهد به اصل خدشه‌ناپذیر بی‌طرفی را می‌توان دریافت. شهربانی و وزارت خارجه اقدامات سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌های دول محور و متفقین در ایران را زیرنظر داشتند. در یک سندی گزارش شده وابسته نظامی آلمان در شوروی دوبار به بندر پهلوی سفر می‌کند و گزارش آن به نظر رضاشاه می‌رسد و او فوراً واکنش نشان داده و می‌گوید: «این، اینجا چه کار دارد.

 

چرا دوباره آمده؟» و به وزارت خارجه دستور می‌دهد که دیگر به آن شخص روادید ندهند و یا در مورد دیگری کنسولگری انگلستان در کرمانشاه عکس‌هایی در مورد پیروزی‌های ارتش بریتانیا در مقابل ایتالیا به نمایش می‌گذارد، رضاشاه بلافاصله آن را نقض می‌کند که کنسولگری بریتانیا در کرمانشاه نمایندگی عکس را برچیند. با اینکه آلمان‌ها می‌خواستند فیلمی را در ایران درخصوص پیروزی‌های ارتش آلمان در لهستان به نمایش بگذارند که رضاشاه آن را نقض بی‌طرفی دانسته و از اکران آن جلوگیری به عمل‌آورد. شاه در تمام دوران شروع جنگ جهانی دوم تا اشغال ایران تأکید به حفظ اصل بی‌طرفی داشته و با قاطعیت تمام آن را اعمال می‌کرده است.

 

بنابراین مسئولان و رضاشاه در پناه این اصل نتوانستند علیرغم وجود ادله‌ فراوان در حمله متفقین به ایران تصمیم‌گیری واقع‌بینانه بگیرند. ده‌ها هزار سرباز تا دندان مسلح به همراه آلات و ادوات نظامی برای گردش در کنار مرزهای ایران مستقر شده بودند.

 

غفلت صورت گرفته و نادیده گرفتن خطرات مسلم، ناشی از باور سفت و سخت به اصل مقدس بی‌طرفی است.

این اصل حتی هنوز هم برای ما ایرانیان حائزاهمیت است. به نظر می‌رسد امروز نیاز است مورخین و پژوهشگران علوم سیاسی به نقد و بررسی آن بپردازند.

 

رضا‌آذری شهرضایی

 

iran-newsp​aper.‎​com
  • 18
  • 2
۵۰%
همه چیز درباره
نظر شما چیست؟
انتشار یافته: ۰
در انتظار بررسی:۰
غیر قابل انتشار: ۰
جدیدترین
قدیمی ترین
مشاهده کامنت های بیشتر
علی نصیریان بیوگرافی علی نصیریان؛ پیشکسوت صنعت بازیگری ایران

تاریخ تولد: ۱۵ بهمن ۱۳۱۳

محل تولد: تهران

حرفه: بازیگر، نویسنده و کارگردان

آغاز فعالیت: ۱۳۲۹ تاکنون

تحصیلات: دانش آموخته مدرسه تئاتر در رشته هنرپیشگی

ادامه
پاوان افسر بیوگرافی پاوان افسر بازیگر تازه کار سینما و تلویزیون ایران

تاریخ تولد: ۲۷ تیر ۱۳۶۳ 

محل تولد: تهران

حرفه: بازیگر 

آغاز فعالیت: ۱۳۹۲ تاکنون

تحصیلات: لیسانس رشته ی مدیریت بازرگانی

ادامه
امین پیل علی بیوگرافی امین پیل علی بازیکن تازه نفس فوتبال ایران

تاریخ تولد: ۱۷ دی ۱۳۸۱

محل تولد: گیلان

حرفه: فوتبالیست

پست: هافبک

تیم: تیم ملی فوتبال ایران

شماره پیراهن: ۱۵

ادامه
ابوطالب بن عبدالمطلب زندگینامه ابوطالب بن عبدالمطلب پدر امام علی (ع)

تاریخ تولد: ۳۵ پیش از عام‌الفیل

محل تولد: مکه

دیگر نام ها: عبدالمطلب، عبدالمناف، عمران

دلیل شهرت: رئیس قبیله بنی هاشم، پدر امام علی (ع)، عمو و حامی حضرت محمد (ص)

درگذشت: سال دهم بعثت

آرامگاه: مکه در گورستان ابوطالب

ادامه
رودریگو هرناندز بیوگرافی «رودریگو هرناندز»؛ ستاره ای فراتر از یک فوتبالیست | هوش و تفکر رمز موفقیت رودری

تاریخ تولد: ۲۲ ژوئن ۱۹۹۶

محل تولد: مادرید، اسپانیا

حرفه: فوتبالیست 

پست: هافبک دفاعی

باشگاه: منچسترسیتی

قد: ۱ متر ۹۱ سانتی متر

ادامه
موسی التماری بیوگرافی موسی التماری بازیکن فوتبال اردنی

تاریخ تولد: ۱۰ ژوئن ۱۹۹۷

محل تولد: امان، اردن

حرفه: فوتبالیست

باشگاه کنونی: باشگاه فوتبال مون‌پلیه فرانسه

پست: مهاجم

قد: ۱ متر ۷۶ سانتی متر

ادامه
اوسمار ویرا بیوگرافی اوسمار ویرا سرمربی تیم پرسپولیس

تاریخ تولد: ۳ ژوئیه ۱۹۷۵

محل تولد: ریو گرانده دو سول ، برزیل

حرفه: سرمربی تیم فوتبال

باشگاه کنونی: پرسپولیس

آغاز فعالیت: سال ۱۹۹۴

ادامه
اوستون ارونوف بیوگرافی اوستون ارونوف بازیکن فوتبال ازبکی در تیم های ایرانی

چکیده بیوگرافی اوستون ارونوف

نام کامل: اوستون رستم اوگلی اورونوف

تاریخ تولد: ۱۹ دسامبر ۲۰۰۰

محل تولد: نوایی، ازبکستان

حرفه: فوتبالیست

پست: هافبک تهاجمی

باشگاه کنونی: پرسپولیس

ادامه
اکرم عفیف بیوگرافی اکرم عفیف بازیکن برتر تیم ملی قطر

تاریخ تولد: ۱۸ نوامبر ۱۹۹۶

محل تولد: دوحه، قطر

حرفه: فوتبالیست

پست: وینگر

باشگاه کنونی: السد قطر

قد: ۱ متر ۷۶ سانتی متر

ادامه

انواع ضرب المثل درباره شتر در این مقاله از سرپوش به بررسی انواع ضرب المثل درباره شتر می‌پردازیم. ضرب المثل‌های مرتبط با شتر در فرهنگها به عنوان نمادهایی از صبر، قوت، و استقامت معنا یافته‌اند. این مقاله به تفسیر معانی و کاربردهای مختلف ضرب المثل‌هایی که درباره شتر به کار می‌روند، می‌پردازد.

...[ادامه]
ویژه سرپوش