لغو قرارداد ۱۰ میلیارد دلاری خرید اسلحه از آمریکا در بهمن ماه ۱۳۵۷ از جمله موارد مورد مناقشه بعد از انقلاب بوده که روایت‌های مختلفی از آن در دست است.
بختیار در مورد ژنرال‌هایزر می‌گوید: «در اوایل ماه ژانویه خبردار شدم که یک ژنرال آمریکایی به نام هایزر در تهران است. او را نه ملاقات کردم و نه در هیچ لحظه‌ای با او تماسی داشتم، فقط می‌دانستم که هایزر افسر نیروی هوایی و معاون ژنرال الساندر هیگ است که در آن زمان فرمانده کل نیروهای پیمان آتلانتیک بود. نه اعلیحضرت و نه رئیس ستاد بزرگ، هیچ‌کدام حضور این ژنرال آمریکایی را به من اطلاع نداده بودند...قره‌باغی فقط به من گفت که با هایزر مذاکراتی داشته است. در این مطلب هم مساله‌ای غیرعادی وجود نداشت.»
وی در مصاحبه با صدقی، باز در این مورد می‌گوید: «فقط به من گزارش دادند که یک همچین ژنرالی آمده است و من هم با پوزخند گفتم مگر اینها کم بودند که این هم آمده است؟ این برای چه آمده است؟ به قره‌باغی گفتم، آقای قره‌باغی جنابعالی می‌روید و حرف‌های حسابی آنها را می‌شنوید و اگر می‌خواهد دخالتی بکند، باید بگویید که دولت سابق نیست. هیچ‌وقت من با او صحبت نکردم.
شنیده‌ام که اخیرا هایزر در آمریکا کنفرانسی داده و یک مصاحبه‌ای کرده است.» کسی که می‌گوید، نه او را دیده ونه با او صحبت کرده نه شاه و نه رئیس ستاد بزرگ، هیچ‌کدام حضور این ژنرال را به او اطلاع نداده‌اند، در مورد بیانیه بی‌طرفی ارتش که به وسیله فرماندهان ارتش صادر شد، می‌گوید: «...ولی من اطمینان دارم که این مدرک، چهار روز قبل از اینکه صادر بشود، پیش‌نویس آن را ژنرال هایزر نوشته بود و گذاشته بود و از ایران رفته بود.»
ماموریت هایزر در تهران
در خلال مراجعه به گزارش‌های مختلفی که در مطبوعات آن دوران، در مورد هایزر منتشر شده است هم ماموریت هایزر در تهران و هم ادعای بختیار که نه او را ملاقات کرده و نه در هیچ لحظه‌ای با او تماسی داشته و نه می‌داند برای چه به تهران آمده آشکار و برملا می‌شود:
روزنامه اطلاعات ۱۷ دی ماه۵۷
«منابع رسمی امروز اعلام داشتند، معاون فرماندهی نیروهای مسلح آمریکا در اروپا، برای مذاکره با رهبران نظامی ایران و بحث درباره گرایش آنان به یک دولت غیرنظامی وارد تهران می‌شود. این منابع گفتند ژنرال رابرت هایزر، ژنرال نیروی هوایی که دیروز وارد تهران شده ممکن است درباره امنیت سلاح‌های پیشرفته آمریکایی که دولت‌های قبلی شاه خریداری کرده‌اند مذاکره کند، از جمله این سلاح‌ها موشک فونیکس است که با هواپیمای دی- ۱۴ حمل می‌شود و ۲۰۰کیلومتر برد دارد. اما این منابع گفتند مهمترین هدف ژنرال هایزر مذاکره با نظامیان ایران و ارزیابی نحوه گرایش و تمایل آنان به دولت شاپور بختیار است.»
روزنامه اطلاعات ۱۷ دی ماه ۱۳۵۷
«واشنگتن، رویترز- مقام‌های آمریکایی عقیده دارند که شاه ایران در زیر فشار مخالفان برای ترک ایران و برای آنکه حکومت غیرنظامی فرصت بازگرداندن نظم را بیابد، به‌زودی از ایران خارج خواهد شد.»
روزنامه اطلاعات ۱۹ دی ۵۷
«واشنگتن – خبرگزاری فرانسه – سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا امروز گفت ژنرال رابرت هایزر معاون فرماندهی نیروهای آمریکا در اروپا، مدت اقامت خود را در تهران تمدید کرده است که ارتش ایران را به پشتیبانی از شاپور بختیار ترغیب کند. ژنرال آمریکایی پنج‌شنبه گذشته [یعنی ۱۴ دی ۵۷) در چارچوب تلاش‌های آمریکا برای پشتیبانی از دولت جدید بختیار و همکاری با وی وارد تهران شده است. سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا امروز بار دیگر بر پشتیبانی کامل ایالات‌متحده از کابینه جدید ایران تاکید کرد.»
روزنامه اطلاعات ۲۰ دی ۵۷
«واشنگتن – خبرگزاری فرانسه – مشکلاتی که نخست‌وزیر ایران برای پیداکردن یک وزیر دفاع با آن روبه‌رو شده، واشنگتن را سخت مضطرب می‌کند و وزارت امورخارجه آمریکا پنهان نمی‌کند که ماموریت ژنرال رابرت هایزر در ایران برای پیدا کردن راه‌حلی، تمدید شده است. ژنرال آمریکایی به تهران فرستاده شده است تا برخی جنبه‌های نظامی بحران و سرنوشت برخی قراردادهای فروش سلاح‌های آمریکایی به ایران و ارزیابی مجدد نقش ایران به‌عنوان ژاندارم خلیج‌‌فارس که از جانب خود بختیار نیز محکوم شده است را مورد بررسی قرار دهد. ژنرال آمریکایی اکنون بیشتر وقت خود را صرف می‌کند تا همتایان ایرانی خود را به پشتیبانی از بختیار یا شرکت در دولت غیرنظامی وی قانع کند.»
روزنامه اطلاعات ۲۰ دی‌ماه ۱۳۵۷
«واشنگتن – خبرگزاری فرانسه – یک منبع آگاه دولتی در واشنگتن اظهار کرد که آمریکا به شاه توصیه کرده است که ایران را ترک کند چرا که حضور او مانع از برقراری آرامش در کشور است. این تصمیم به منظور تلاش برای تقویت دولت غیرنظامی شاپور بختیار و قبولاندن آن به پارلمان گرفته شده است.»
روزنامه اطلاعات ۲۱ دی ۵۷
«واشنگتن – خبرگزاری فرانسه -... در پی موافقت ضمنی دولت آمریکا با خروج شاه از کشور ناآرام ایران، اینک در آمریکا این پرسش مطرح است که در صورت خروج شاه از ایران – حتی برای چند هفته مرخصی و استراحت – ارتش ایران چه واکنشی نشان خواهد داد... ژنرال آمریکایی رابرت هایزر می‌کوشد احساسات نظامیان ایران را کنترل کند و ژنرال‌ها را به حمایت از بختیار یا دست‌کم به عدم مخالفت با او ترغیب کند و این درحالی است که از ۴۰ هزار آمریکایی هنوز ۱۲ هزار نفرشان در ایران باقی مانده‌اند.»
روزنامه اطلاعات ۲۳ دی ۵۷
«واشنگتن – خبرگزاری آسوشیتدپرس، رویترز و فرانسه- سایروس ونس وزیر امورخارجه آمریکا، حمایت خود را از مساعی شاپور بختیار در مورد تشکیل یک کابینه غیرنظامی اعلام کرد و از ارتش و گروه‌های دیگر خواست که راهی برای همکاری با یکدیگر بیابند. در همین احوال، توماس راس سخنگوی وزارت دفاع آمریکا گفت: «هنوز هیچ پیام رسمی درباره لغو موافقت‌نامه‌های خرید تسلیحات آمریکایی، از مقام‌های ایرانی دریافت نکرده‌ایم. ایران بزرگ‌ترین مشتری تسلیحات آمریکایی است. ایران تاکنون حدود ۲۰ میلیارد دلار اسلحه از آمریکا خریده است. اما بین ۱۰ تا ۱۲میلیارد از این تسلیحات که از مدرن‌ترین سلاح‌ها هستند هنوز تحویل ایران نشده است.»
روزنامه اطلاعات ۲۳ دی ۵۷
«شاه ایران که زمانی به‌خاطر کوشش‌هایش برای حفظ وضع خود از حمایت بی‌دریغ کارتر برخوردار بود، اعلام کرده است که در نظر دارد برای گذراندن یک دوران استراحت و مرخصی از کشور خارج شود.»
روزنامه اطلاعات ۱۸ بهمن ۵۷
«واشنگتن – خبرگزاری فرانسه - روز دوشنبه کارتر به اتفاق سایروس ونس، وزیر امور خارجه و‌هارولد براون، وزیر دفاع با ژنرال رابرت هایزر که پس از یک ماه اقامت در تهران به واشنگتن بازگشت گفت‌وگو و تبادل نظر کردند. ژنرال آمریکایی در این مدت با شاپور بختیار و فرماندهان نظامی ایران دیدار و گفت‌وگو کرده است. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا پس از این دیدار به خبرنگاران اظهار کرد احمقانه است اگر بگویم ماموریت ژنرال هایزر در تهران کاملا رضایت بخش بوده است.» با توجه به گزارش‌های فوق، ماموریت هایزر در تهران عبارت بود از:
۱- تامین امنیت سلاح‌های پیشرفته آمریکایی در ایران
۲- ترغیب ارتش به پشتیبانی از شاپور بختیار
۳- تعیین سرنوشت و لغو برخی از قراردادهای فروش نظامی آمریکا
۴- فشار بر خروج شاه برای تقویت دولت بختیار
۵- کنترل احساسات نظامیان ایران و حمایت ژنرال‌ها از بختیار
۶- گفت‌وگو با ژنرال‌های ایران و جلب حمایت آنان از دولت غیرنظامی بختیار
از همه مهم‌تر اینکه گزارشی که در واشنگتن منتشر شده، یعنی «تصمیم گرفته است که قراردادهای خرید جنگ‌افزار از آمریکا را به میزان ۱۰ میلیارد دلار لغو کند.» درست همان تاریخی است که بختیار از طریق امضای یاداشت تفاهم‌نامه‌ای قرار دادهای نظامی را لغو کرده است. ابتدا خبر آسوشیتدپرس، سپس لغو قراردادهای نظامی خواهد آمد.
روزنامه اطلاعات ۱۵ بهمن ۵۷
«واشنگتن – آسوشیتدپرس – بنا به گزارشی که در واشنگتن انتشار یافته است دولت ایران که از نظر مالی به‌دلیل از دست دادندرآمد فروش نفت آسیب‌دیده تصمیم گرفته است که قراردادهای خرید جنگ‌افزار از آمریکا را به میزان ۱۰ میلیارد دلار لغو کند. روزنامه واشنگتن‌پست در شماره یکشنبه گزارش داده است که توافق درباره فسخ سفارش‌های خرید اسلحه آمریکایی از طرف ایران روز شنبه بین ارش فن مابرود فرستاده نظامی آمریکا و فرماندهان نظامی ایران حاصل شده است و ارزش قراردادهایی که کان لم یکن شناخته خواهند شد بین ۹تا ۱۰ میلیارد دلار است.
تامس راس، سخنگوی پنتاگون گفته بود مذاکرات فن مابرود در ایران احتمالا سبب خواهد شد که کاهش‌های قابل ملاحظه‌ای در سفارش‌های ایران برای خرید هواپیما‌ها و کشتی‌ها و سایر اقلام جنگ‌افزارهای آمریکایی حادث شود.
اینها سفارش‌هایی بودند که به‌وسیله شاه ایران و قبل از آنکه وقوع اعتصابات و آشوب‌های داخلی در این کشور منجر به تعطیلی تولید نفت و بیرون رفتن شخص شاه از کشورش شود به آمریکا داده شده بود. سخنگوی وزارت دفاع آمریکا قبلا اظهار کرده بود که ارزش کل سفارش‌های ایران برای خرید جنگ افزار آمریکایی بالغ بر ۱۲ میلیارد دلار بوده است. کاهش‌هایی که اکنون در این سفارش‌ها پیشنهاد شده با دشواری‌های جاری وضع مالی ایران ارتباط دارد.
طبق گزارش واشنگتن‌پست سفارش‌های عمده‌ای که اکنون تصمیم به فسخ آنها گرفته شده است شامل موارد مربوط به خرید ۱۶۰ فروند جت اف ۱۶ ساخت جنرال دینامیکز به ارزش ۵/ ۲ میلیارد دلار، ۷ فروند هواپیمای پیچیده اخطار هوابرد از محصولات بوئینگ به ارزش ۲/ ۱ میلیارد دلار، ۲فروند ناوشکن به ارزش ۴/ ۱ میلیارد دلار، حدود ۲۰ فروند هواپیمای جنگنده و شناسایی مک دونل داگلاس به ارزش تقریبا ۵۰۰ میلیون دلار و ۴۰۰ فروندموشک‌های فونیکس به ارزش تقریبا یک میلیارد دلار است.»
بختیار در زمان نخست‌وزیری ظاهری خویش، از طریق امضای یادداشت‌تفاهمی قراردادهای نظامی که پول آن پرداخت شده بود را لغو کرد و در حقیقت به آمریکایی‌ها بخشید. وی در هیچ جا و حتی در سه مطلب «یکرنگی، مصاحبه با ضیاء صدقی» و «۳۷ روز پس از ۳۷ سال»، به خیال اینکه این قراردادها و لغو آن آفتابی نخواهد شد، چیزی از آن بروز نداده است. تنها در «۳۷ روز پس از ۳۷ سال»، وقتی از او سوال می‌شود که آیا در مدت نخست‌وزیری با سفیر آمریکا ملاقاتی داشته است؟
به سختی و غیرمستقیم به لغو قراردادهای اسلحه اشاره می‌کند و می‌گوید: «... وقتی من با صراحت و قاطعیت این صحبت را کردم، سفیر آمریکا گفت مساله این است که اگر شما خودتان بتوانید راهی با آنها برای حل مشکلات پیدا بکنید، البته مفید خواهد بود. بعد صحبت از این جریان منحرف شد و مسائل عادی مثل تعداد آمریکایی‌ها که در ایران بوده‌اند، چند نفر رفته‌اند، چند نفر مانده‌اند و مسائلی مربوط به اسلحه‌هایی که ما سفارش داده‌ایم که شاید به نظر من دیگر برای ما قابل پرداخت نباشد و بعضی قراردادهایی که قطعی نشده شاید من تایید نکنم. از این قبیل مسائل با هم صحبت کردیم.» اسناد سفارت آمریکا در مورد کم و کیف قراردادهای فسخ شده اسلحه‌های آمریکایی چنین گزارش می‌کند:
۱- «تقریبا قراردادهای ۷ میلیارد دلاری برای خرید سلاح از سوی دولت بختیار فسخ شد...»
۲- «قراردادهای پایگاه‌های هسته‌ای برق به ارزش ۵/ ۲ میلیارد تا ۳ میلیارد دلار اخیرا از سوی دولت بختیار فسخ شد.»
دکتر ابراهیم یزدی وزیر امور خارجه دولت موقت، در خاطرات خود گفته است: «آمریکایی‌ها در همان روزی که آقای خمینی، مرحوم مهندس بازرگان را به نخست‌وزیری منصوب کرد، با آقای بختیار طی امضای یادداشت تفاهم‌نامه‌ای، بعضی از قراردادهای نظامی را لغو می‌کنند و می‌گویند که در آن حساب تنخواه ٩ میلیارد دلار بوده است.» یزدی توضیح می‌دهد «تازه تکلیف آن ٩ میلیارد دلار که خودشان گفته‌اند در آن حساب است مشخص نشده است.»
- به نقل از مقاله «مقایسه‌ای بین روش و منش مصدق و بختیار» نوشته محمد جعفری.
تصویری از سنگ قبر ژنرال هایزر
- 15
- 5
