پشت پرده رفع فیلتر تلگرام

 زمانی که در دی ماه سال ۹۱ پیام رسان تلگرام با ۱۰۰ هزار کاربر شروع به کار کرد، کسی 

فکرش را هم نمی‌کرد که تنها یک سال بعد تعداد کاربران آن به ۱۵ میلیون نفر برسد. در سال ۹۴ این آمار به 

۲۳ میلیون ایرانی رسید و اکنون حدود ۴۰ میلیون ایرانی عضو تلگرام هستند! براساس یک نظرسنجی حدود ۶۲.۲ درصد شهروندان ایران عضو تلگرام هستند.

هیچ رسانه دیگری اعم از رسانه‌های رسمی و رسانه‌های مجازی و پیام‌رسانها تا این حد مورد استقبال شهروندان ایرانی نبوده‌اند. بسیاری از مردم عادی واژه اینترنت و فضای مجازی را معادل کلمه تلگرام می‌دانند. تلگرام به مثابه شروع یک عصر جدید در ایران بود که تقریباً از هر دو نفر ایرانی یکی را با خود همراه کرد. زیرساخت‌های مستحکم مبتنی بر رایانش ابری، چند وجهی بودن، قابلیت ایجاد کانال و گروه و همچنین استفاده از داده‌های رمزنگاری شده، فضای راحت و ساده از جمله دلایل این اقبال عمومی به تلگرام بود. پس از روی دادن ناآرامی‌های اخیر، تلگرام برای قریب به ۸ روز فیلتر شد. این اتفاقی بسیار مهم برای شهروندان ایرانی و بسیاری از مشاغل مبتنی بر فضای مجازی و به‌ویژه جوانان بود. 

تلاش‌های پنهان 

«تو راحت خوابیدی حدود ۴۰میلیون نفر گرفتار بودند،۱۰۰هزار نفر شغلشان را از دست دادند.» این سخنانی بود که رئیس دولت تدبیر خطاب به منتقدین بازگشایی پیام رسان تلگرام، اظهار کرد. وزیر جوان ارتباطات کابینه‌اش نیز ضمن خط و نشان کشیدن برای تلگرام و شرط و شروط قائل شدن برای بازگشایی آن، اشاراتی هم به توانایی محدودش در رفع فیلتر تلگرام و خارج بودن قضیه از دست وی داشت که نگرانی کاربران تلگرام را افزون می‌کرد. حسن روحانی مرد حفیظ السانی است و تا لازم نشود موضع شفاف نمی‌گیرد و برخی صاحب‌نظران معتقد بودند، فشارها برای فیلتر دائم تلگرام بسیار زیاد است و برخی دیگر نیز باور داشتند که محافظه‌کاران محال است امتیاز بدست آمده را به رایگان واگذار نمایند. آنها پیش از این تلاش بسیاری برای فیلتر تلگرام انجام داده بودند که چندان موفق نبود، اما چه شد که به یکباره به این رفع فیلتر رضایت دادند؟ آنها که با ساختار تو در توی سلسله مراتب تصمیم‌گیری در ایران آشنا هستند معتقدند که تصمیم‌گیری در اینباره توسط چند جهت و جریان باید انجام گرفته باشد. عده‌ای که بدبین‌تر هستند نیز باور دارند که سخنان رئیس‌جمهور تنها ارائه جملاتی نغز به رسانه‌ها برای تیترسازی بوده و او به تنهایی قادر به فیلتر و یا رفع فیلتر نبوده است. 

آنچه اتفاق افتاد 

پس از فیلتر تلگرام دو روایت همزمان به جامعه عرضه شد، یکی روایت صدا و سیما قضیه بود که معتقد بود مردم بسیار از این فیلتر خوشحال هستند و استفاده از این پیام رسان افت کرده است و هجوم مردم به پیام رسان‌های داخلی شروع شده است و یک سونامی در اینباره در حال اتفاق است. روایت دیگر کردار‌هایی بود که رشد مجدد کانال سازی و پست گذاری را تنها سه روز پس از فیلتر تلگرام نشان می‌داد. یک فروشنده موبایل در اینباره از درآمد ۱ میلیون تومانی 

خود تنها در عرض ۴ روز به خاطر نصب فیلترشکن خبر می‌دهد. هجم مردم برای نصب انواع فیلتر شکن برای

عبور از سد فیلتر نشان داد که این پیوند میان شهروندان و نوتیفیکشن‌های تلگرام محبوب تر از آن است که به این آسانی‌ها بگسلد. پاول دوروف رئیس بنیاد کار آفرینی و نیکوکاری دوروف در آلمان و صاحب تلگرام اما در توئیتی که لحن قاطعی داشت اعلام کرد که تا یک ماه دیگر نسخه‌ای از تلگرام ارائه خواهد شد که استفاده از فناوری بلک چین طراحی شده است و عملاً غیرقابل فیلتر خواهد بود 

البته عده‌ای آن را در حد این مقطع بلوف می‌دانند اما چه واقعیت داشت و یا بلوف بود، او مدعی بود که دستش در برابر فیلتر شدن تلگرام پر است و از کاربران ایرانی‌اش تنها ۳۰ روز فرصت خواست تا نسخه‌ طلایی ضد فیلترش را ارائه کند. معین حسین منش، متخصص حوزه بلاک چین و کارشناس شبکه در گفتگو با ایلنا، درباره ادعای پاول دوروف، مدیر عامل پیام رسان تلگرام مبنی بر این که تا ماه آینده با بستر بلاک چین راهکاری برای دور زدن فیلترینگ این پیام رسان ایجاد می‌کند، گفت: «ادعای پاول دوروف در زمینه رفع فیلترینگ پیام رسان تلگرام با استفاده از بستر بلاک چین قابل تحقق است؛ در حقیقت، تکنولوژی رفع فیلترینگ از طریق استفاده از بلاک چین واقعی است اما باید یک سری از مشکلات در استفاده از بلاک‌چین رفع شود.» فناوری بلاک چین اساساً یک پایگاه داده توزیع شده از اسناد و یا دفتر کل عمومی” از همه تراکنش‌ها یا رویدادهای دیجیتال” است که توسط اجزای تشکیل دهنده‌اش به شکل مشترک اجرا می‌شود. هر تراکنش در دفتر کلی عمومی با توافق اکثریت اجزای سیستم محقق می‌گردد. اطلاعاتی که یکبار وارد سیستم شده باشد، هرگز پاک نمی‌شوند. در اصل در این فناوری که براساس داده‌های خود ویرانگر طراحی شده خود مدیران نیز امکان خوانش پیام‌های شما را ندارند. 

کابوسی به نام پیام صوتی رایگان

اگر دوروف موفق می‌شد که نسخه‌ای مبتنی بر بلک چین خود را به بازار ارائه دهد، تنها راه باقیمانده مسدود کردن حجم خارجی اینترنت در ایران بود. در اینصورت مسئله رایگان شدن تماس صوتی آن‌ هم در سطحی چنین وسیع دوباره به یک ابر چالش جدی برای صنعت ارتباطات ایران بدل می‌شد. در این چند روزه نیز با نصب فیلتر شکن توسط بسیاری از مردم، خطر برقراری ارتباط از طریق سامانه تماس صوتی تلگرام به جای استفاده از خدمات داخلی دوباره شکلی جدی بروز یافت. در زمان ارائه نسخه بروز شده مجهز به تماس صوتی رایگان توسط تلگرام این آپشن بلافاصله فیلتر شد. اپراتورهای تلفن همراه اتهام فیلتر این ویژگی تلگرام را نپذیرفتند و هر کدام در بیانیه‌هایی از این مسئله برائت جستند. در نهایت اما یک توئیت توسط وزیر ارتباطات سابق محمود واعظی که در آن اعلام کرده بود که وزارت ارتباطات چنین فیلتری را انجام نداده است، نشان داد که ایجاد محدودیت توسط چه کسانی انجام گرفته است.

چند هزار میلیارد ضرر تماس صوتی تلگرام

در صورت گسترش موزاییکی نصب فیلتر شکن و یا بدتر از آن به بازار آمدن نسخه تلگرام مبتنی بر بلک چین، به یکباره حدود ۴۰ میلیون ایرانی از خود می‌پرسیدند چرا باید برای برقراری تماس تلفنی ثابت و سیار هزینه پرداخت نمایند و پاسخ این سوال تنها یک جواب داشت؛ " ورشکستگی مطلق صنعت ارتباطات سیار و ثابت در ایران"! علاوه بر به خطر افتادن کسب و کارهای مبتنی بر فضای مجازی که حسن روحانی به آن اشاره کرد، ضرر و خطر اصلی متوجه اپراتورهای تلفن همراه و صنعت مخابرات کشور بود که بیم یک ضرر یکباره چند هزار میلیاردی و بیکار شدن چند ده هزار نفر در باره آن وجود داشت. برخی منابع مطلع از لابی سنگین یک طیف از تکنوکرات‌‌های صنعت ارتباطات خبر داده و معتقدند که این تلاش آنها بود که به صورت مکملی قوی تلاش‌های قوه مجریه را همراهی کرد و میخ آخر را بر تابوت فیلترینگ تلگرام کوبید. این جمع که بسیار هم ذینفوذ بودند بدور از جنجال و اظهارنظر‌های رسانه‌ای برای حفظ شرکت‌های سودآور تحت امرشان بسیار تلاش کردند.

صنعت ارتباطات نگران بود 

رامین آل یاسین کارشناس مخابرات و آی تی در اینباره به آفتاب اقتصادی می‌گوید: بنده از جنبه سیاسی موضوع اطلاع ندارم، و نمی‌دانم که لابی توسط بزرگان صنعت ارتباطات صورت گرفت یا خیر، اما می‌توانم بگویم که کارشناسان و مدیران صنف ما نیز از همان ابتدا مانند بقیه و شاید با حساسیت بیشتر موضوع را دنبال می‌کردند و دو نگرانی عمده در این بین در محافل فنی و مدیریتی ارتباطات مطرح شد. اول مسئله کاهش حجم استفاده از اینترنت که قسمت قابل توجهی از درآمد اپراتورها و شرکت مخابرات را به خود اختصاص می‌دهد، مطرح بود. در اصل تلگرام قریب به ۶۰ درصد از حجم استفاده کاربران ایرانی از اینترنت را به خود اختصاص می‌دهد و طبیعی بود که حذف یکباره این درآمد، هر مدیری را مکدر می‌کند و دوم بحث فعال شدن دوباره سیستم صوتی رایگان تلگرام بود که در صورت رواج عمومی فیلترشکن استفاده همگانی از آن بسیار محتمل بود و رسماً برای تمام صنعت یک معضل محسوب می‌شد. به همین خاطر اگر لابی هم برای بازگرداندن وضع قبل توسط آقایان صورت گرفته باشد، بنده به شخصه 

تعجب نمی‌کنم.