با اینکه چندسالی از موضوع عرضه پیام‌رسان‌های بومی در کشور می‌گذرد اما اهمیت و توجه ویژه دولت به آنها نهایتا شش ماه است که آغاز شده و در همین فاصله کوتاه، شاهد جنجال‌های بسیاری بر سر این اپلیکیشن‌ها بوده‌ایم.پیام‌رسان‌های بومی با وجود تهدیدات بسیاری از جمله مجازات استفاده از آنها، عملا بازی را به کلاینت‌های غیررسمی چون تلگرام طلایی و هاتگرام باخته‌اند و این قبیل تلگرام‌های غیررسمی و خود تلگرام به علاوه فیلترشکن هنوز بیشتر در بین مردم و کاربران طرفدار دارد. این امر می‌تواند علل مختلفی داشته باشد از جمله عدم اعتماد به امنیت پیام‌رسان‌های بومی نسبت به تلگرام اصلی که بارها و بارها شاهد مشکلات ریز و درشت اینچنینی در آنها بودیم و به‌رغم وعده‌ها، هنوز پاسخ شفاف و روشنی به این مشکلات داده نشده است.
جهرمی ظرفیت‌های فنی را دلیل عدم استقبال مردم می‌داند که بخشی از آن به موضوع امنیت برمی‌گردد. امنیت پیام‌رسان‌های بومی در همان ابتدای کار در دستور کار دولت و حاکمیت قرار گرفت و حتی «عبدالصمد خرم‌آبادی» در کانال شخصی خود در پیام‌رسان سروش درباره ضرورت حریم خصوصی افراد نوشت و بر این مساله تاکید کرد که پیام‌رسان‌های داخلی مشمول اصل ۲۵ قانون اساسی هستند که بر اساس آن هرگونه شنود غیرقانونی ارتباطات خصوصی پیام‌رسان داخلی، توسط هر شخص حقیقی یا حقوقی جرم است. به‌طور حتم این صحبت‌ها برای اعتمادسازی مردم صورت گرفت ولی بعد از گذشت چندماه نشان داده شده که این امر چندان محقق نشده، پس کارهای بیشتری که برای رسیدن به این مهم می‌توان انجام داد چیست؟
وظیفه حفاظت از حریم خصوصی کاربران
به موجب مواد ۵، ۶ و ۷ آیین‌نامه «حمایت حقوقی از فعالیت پیام‌رسان‌های داخلی»، مدیران پیام‌رسان‌های اجتماعی مسوول حفاظت از اطلاعات کاربران خود هستند و نمی‌توانند بدون رضایت کاربر یا الزامات قانونی، اطلاعات خصوصی اشخاص را ذخیره، پردازش، افشا یا منتشر کنند یا در دسترس دیگران قرار دهند. این مواد به وضوح نشان می‌دهد که مسوولان این اپلیکیشن‌ها باید در برابر مشکلات پیش آمده پاسخگو باشند اما در حال حاضر بیشتر به جای شفافسازی، این عزیزان حملات و تهدید به منتقدانشان دارند و از بار حقوقی که قانون برایشان تعریف کرده چندان پیروی نمی‌کنند.
اینها اشارات پوریا قهرمانی، وکیل دادگستری است و به نظر می‌رسد خطاب او، تهدیدهای مدیرعامل پیام‌رسان سروش یا گلایه‌های مدیرعامل پیام‌رسان آی‌گپ یا حتی عدم شفافیت موضوع هویت پیام‌رسان ویس‍پی به جای شفافسازی در بین مردم است. او تاکید دارد که این مشکلات هنوز حل نشده‌اند و طبق اصل ۲۵ قانون اساسی (به‌طور خلاصه) «ممنوعیت بازرسی و نرساندن نامه‌ها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلکس، سانسور، عدم مخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هرگونه تجسس مگر به حکم قانون» گفت: دولت و حاکمیت متوجه شده است که باید اعتماد کاربران جلب شود تا این برنامه‌ها در بین مردم رایج شود. تلاش‌هایی برای این امر صورت گرفته ولی همانطور که از متن قانون بر‌می‌آید مشکل عدم اعتمادی که وجود دارد دقیقا در همان چند کلمه آخر است که تمامی دیتاهای خصوصی با حکم قانون می‌تواند در دسترس قرار بگیرد.
این وکیل دادگستری اظهار کرد: پیش‌تر از سوی شورای عالی فضای مجازی عنوان شده بود که آیین‌نامه باید به گونه‌ای تنظیم شود که ضمن صیانت از حقوق شهروندی، مسوولیت کاربر در قبال محتوایی که منتشر می‌کند را هم در بر بگیرد.
مهاجرت به یکباره رخ نمی‌دهد
آرمان فراست، فعال دنیای وب که مدیریت سایت بات‌ساز تلگرامی را نیز بر عهده دارد، مشکل اصلی را همان عدم اعتماد و تهدید به فیلترینگ تلگرام را تشدیدکننده این مهم می‌داند. او باور دارد که اصرار به حذف تلگرام و تاکید بیش از حد روی واژه مهاجرت اوضاع را بهتر نمی‌کند چرا که هیچ‌وقت در هیچ کشوری مهاجرت به یکباره صورت نمی‌گیرد بلکه با رقابت بین اپ‌ها مردم به سمت یک یا چند مورد خاص گرایش پیدا می‌کنند. به گفته او، مسوولان قوه قضاییه که وظیفه قانون‌گذاری این موضوع را دارند چندان با فضای وب آشنا نیستند و قوانین فعلی و لزوم تغییر آنها که بارها از آن صحبت شده این موضوع را تایید می‌کند. اگر این تهدیدات و شایعات کم شود مردم خودشان کم‌کم به مزیت‌های اپلیکیشن‌های داخلی پی می‌برند و تکیه و مانور روی معرفی این مزیت‌ها بهتر می‌تواند اعتماد مردم را جلب سازد.
فراست برخی صحبت‌هایی را که از سوی مسوولان درباره ناامن بودن یا خطرناک بودن فعالیت کاربران ایرانی در تلگرام می‌شود، چندان درست نمی‌داند و معتقد است این حرف‌ها عامل دیگری است که مردم را نسبت به پیام‌رسان‌های بومی بی‌اعتماد می‌کند. به گفته او برچسب تروریستی بودن تلگرام نمی‌تواند یک ملاک درست باشد چرا که اگر شخصی هدف تروریستی داشته باشد در نهایت با فیلترشکن از سد فیلترینگ عبور کرده و کار خود را انجام می‌دهد.
او معتقد است که ارز مجازی این پیام‌رسان نیز در ایران فروشش تحریم است که تاثیر شگرفی که برخی از آن می‌گویند را نمی‌تواند در ایران داشته باشد و حتی اگر هم تاثیرگذار باشد باید گفت که بازهم کسی بخواهد آن را بخرد با فیلترشکن این کار را می‌کند همانطور که الان سایت‌های کیف پول بلاکچین فیلتر است ولی این نوع ارزها در کشور خرید و فروش می‌شود.
او در نهایت بازهم تاکید می‌کند که بازار رقابتی و دیدن مزایای مدل‌های بومی به‌مراتب جوابگوتر از فیلترینگ تلگرام و برچسب زدن به آن است و مردم از این طرق اشتباه اعتمادشان جلب نخواهد شد. از آن‌سو «مجتبی شایسته» مدیر چندین پلتفرم آنلاین موبایل نیز برنامه‌ریزی نامناسب مدیران این پیام‌رسان‌ها را از نقاط ضعف اساسی آنها می‌داند ولی باور دارد که دیتاها و ایده‌های خوبی در ذهن دست‌اندرکاران این مجمو‌عه‌هاست که متاسفانه درست راهبردی نمی‌شوند:
«احتمالا باوجود همه واکنش‌ها و مشکلات فعلی روزی فرا برسد که همه ما از این پیام‌رسان‌ها به نوعی استفاده کنیم، لذا بهتر است مشکل عدم اعتماد زودتر حل و فصل شود. امنیتی بودن مدیریت این فضاها باعث عدم اعتماد مردم به این پیام‌رسان‌ها شده که با وضع قوانین جدید تا حد زیادی قابل درمان است. مردم از آپارات و دیگر برنامه‌های بومی که استفاده می‌کنند، دلیل مشخصی دارد چراکه این برنامه‌ها دسترسی به خصوصی‌ترین پیام‌های ردوبدل شده کاربران را ندارند. تلفن و پیامک‌ها هم در حالت عادی کافی است با شکایت قانونی یک شخص از شما رصد شود، پس اینجا باید بپرسیم که این جنجالی که برپاست دقیقا برای چیست؟»
او پاسخ‌های احتمالی به پرسش خودش را در موارد گوناگونی جستجو می‌کند که از حریم خصوصی افراد، تبلیغات بیش‌از حد دولتی و وابستگی آنها به تلگرام نشات می‌گیرد. شایسته اعتقاد دارد که بزرگترین آسیبی که شبکه‌های اجتماعی می‌رسانند الان به غیرقابل پیگیری بودن مزاحمت‌ها برمی‌گردد و همچنین باور دارد که مردم باید پی ببرند که بیگ دیتای ما خارج از ایران باعث کسب درآمد عده‌ای خارجی و ضربه به اقتصاد کشور می‌شود: «با بیگ دیتاها رفتارسنجی اجتماعی صورت می‌گیرد و کاری که فیس‌بوک اخیرا انجام داد یکی از نشانه‌های تایید این موضوع است.این مسائل اگر با رعایت قوانین شرعی و ایرانی در ایران صورت بگیرد امکان بروز چنین اتفاقاتی را توسط برنامه‌های خارجی بسیار کمتر می‌کند. کشورهای خارجی می‌توانند این اطلاعات کشور ما را خرید و فروش کنند و با آن وقایع ناگواری را در کشور رقم بزنند.»
زمزمه‌هایی مبنی بر اینکه تمام پیام‌رسان‌های بین‌المللی رایج بین کاربران باید فیلتر شوند در بین برخی مجلسیان به پا خاسته و فیلترینگ اینستاگرام هم به طور ضمنی از زبان معاون دادستان کشور خبرش مطرح شده، تمامی این موضوعات در حالی مطرح می‌شود که هنوز مشکلات ریز و درشت مدل‌های بومی این اپلیکیشن‌ها وجود دارد و مباحثی چون همین اعتماد همچنان کمرنگ باقی مانده است. اینکه آیا مردم و کاربران در نهایت خودشان به سمت پیام‌رسان‌های داخلی سوق داده می‌شوند یا کماکان با دور زدن فیلترینگ در تلگرام و دیگر برنامه‌ها می‌مانند را آینده مشخص می‌کند.
- 13
- 4
