مصرف تراريخته ها، هر روز بيشتر از ديروز

هنوز مصرف كردن يا نكردن محصولات تراريخته در كشور به نتيجه مشخصي از سوي فعالان حوزه كشاورزي نرسيده است و هر روز اخبار تازه‌اي در باره ترويج يا منع مصرف اين توليدات شنيده مي‌شود. اما آن‌طور كه پيداست مصرف اين محصولات بي‌آنكه خود شهروندان مطلع باشند، در حال فزوني يافتن است. تراریخته به محصولاتي گفته می‌شود که یک یا چند ژن محدود را از گونه‌های دیگری به جز خزانه ژنتیکی آن گیاه از طریق روش‌های مدرن ژنتیک مولکولی و مهندسی ژنتیک دریافت کرده باشد.

هدف از این کار، بهبود مقاومت گیاه نسبت به برخی از آفات یا بیماری‌های گیاهی (تنش‌های زیستی)، افزایش تحمل تنش‌های غیرزنده نظیر شوری و کم‌آبی، بهبود کیفیت و بازارپسندی محصول، افزایش تولید و عملکرد گیاه، افزایش بهره‌وری در کشاورزی و در نهایت، افزایش سطح سلامت جامعه از طریق کاهش مصرف انواع سموم و کودهای شیمیایی است. با وجود تلاش‌های فراوان، تا به امروز نه تنها هیچ تضمینی برای رسیدن به اهداف فوق وجود ندارد بلکه در مواردی محصولات تراریخته به علت کوتاه بودن فرآیند «بررسی سلامت» اثرات بسیار مخربی را بر سلامت جامعه بشری داشته اند.

با توجه به اینکه موجودات زنده مختلف، صفات و خصوصیاتی دارند که به آن‌ها توانایی ویژه‌ای می‌دهد که بتوانند برخی شرایط نامساعد محیطی را بهتر تحمل و مدیریت کنند یا در برابر آفات و بیماری‌های خاصی مقاومت داشته‌باشند، و عطف به اینکه این خصوصیات، از ژن‌هایی که در این موجودات یافت می‌شود، ناشی می‌شود، هدف از روش‌های مهندسی ژنتیک، استفاده از این قابلیت‌ها برای بهبود گیاهان زراعی است. به عنوان مثال، گیاهان بیابانی و شورپسند، قابلیت رشد در شرایط بسیار سخت و کم‌آب بیابان‌ها را دارا هستند.

این قابلیت که ناشی از ژن‌های آن‌هاست که در طول میلیون‌ها سال تکامل به دست آورده‌اند، می‌تواند از طریق روش‌های مهندسی ژنتیک در اصلاح گیاهان زراعی مورد استفاده قرار گیرد. این ویژگی‌ها معمولا در گیاهان زراعی یافت نمی‌شود تا به کمک روش‌های اصلاح نژاد مرسوم و سنتی بتوان آن‌ها را به گیاهان زراعی منتقل کرد. به همین دلیل، یافتن، جداسازی و انتقال ژن یا ژن‌های عامل این ویژگی‌ها، که گاهی در گیاهان غیر هم‌خانواده یا حتی موجود زنده دیگر مانند یک گونه باکتری موجود می‌باشد، از طریق روش‌های متداول اصلاح نباتات محقق نخواهد شد.

از این رو، در استفاده از این قابلیت باید دسته دیگری از روش‌های اصلاحی را مورد استفاده قرار داد که به روش‌های ژنتیک مولکولی و مهندسی ژنتیک معروف شده‌اند.رییس انجمن ژنتیک ایران در اين باره به تازگي گفته كه ۵۵ درصد سبد غذایی کشور از واردات تامین می شود که از این میزان ۸۰ درصد آن‌ها تراریخته است. محمود تولایی با بيان اينكه این محصولات شامل مواد مختلف از جمله خوراک دام نیز می شود که نظارت بر هر کدام از آن‌ها بر عهده دستگاه متولی آن است مي‌گويد: در واقع باید گفت که امروزه فناوری زیستی نیاز مبرم برای ماست؛ اگر محصولی مقاوم به شوری تولید می‌شود در واقع کمکی به سبد غذایی کشور است، بنابراین باید مخالفت ها و موافقت‌ها منطقی و با دلیل باشد.

سال ۱۳۸۲ قانون الحاق ایران به پروتکل ایمنی زیستی «کارتاهنا» مصوب و در سال ۸۴ کارهای قانون ایمنی زیستی شکل گرفت و مقدمات سند آن ابلاغ شد، از سال ۸۴ تا ۸۸ برروی آن کار شد و در سال ۸۸ قانون ایمنی زیستی در مجلس شورای اسلامی تصویب شد . قرار بود ۶ ماه بعد از تصویب، آیین نامه های اجرایی این قانون نوشته و اجرایی شود که به علت برخی چالش‌ها این آیین‌نامه ها در رفت و برگشت‌های فراوان بالاخره در سال ۱۳۹۲ تاییدیه گرفت و سال ۱۳۹۳ وزارت جهاد کشاورزی اطلاعیه ای داد مبنی بر اینکه بعد از این افرادی که می‌خواهند مجوز محصولات محصولات ترایخته دریافت کنند به این وزارتخانه مراجعه کنند و بر اساس آن کارگروه‌ها و کمیته‌های تخصصی زیادی تشیکل شد.

تولایی تاکید کرد: امروزه زیر ساخت های لازم برای ایمنی زیستی در کشور ایجاد شده و می‌توانیم با همیاری جامعه علمی کشور زیست فناوری را به صورت ایمن مناسب در خدمت دغدغه‌های محیط زیست و تامین غذای کشور قرار دهیم. قانون ملی ایمنی زیستی متشکل از ۱۱ ماده و هفت تبصره است که در ماده دو آن آمده تمام امور مربوط به تولید، رها سازی، نقل و انتقال داخلی و خارجی ، عرضه، فروش و مصرف موجودات زنده تغییر ژنتیکی با رعایت این قانون مجاز است.

بر این اساس در سه دستگاه متولی سازمان حفاظت محیط زیست ، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی کارگروه ایمنی زیستی تشکیل و هر درخواستی در این سه دستگاه از جنبه‌های مختلف بررسی می شود. مثلا درخواست کشت پنبه تراریخته در کشور توسط این سه نهاد از جنبه‌های مختلف زیستی و بهداشتی با در نظر گرفتن آخرین استانداردهای روز اروپا ، آسیا و امریکا مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. بعد از ارزیابی هشت سوال پیش آمد که درخواست کننده باید به تمام آن‌ها پاسخ دهد و اعضای کارگروه‌ها را قانع کند بعد از آن تمام جواب ها، بررسی‌ها جمع بندی و نتیجه گیری می شود.

نگاه مطلق منفی یا مثبت به یک موضوع آن را به بیراهه می‌کشاند ، بر اساس مطالعات، تاکنون ۲۰ هزار لاین تراریخته تهیه شده اما از این تعداد ۴۷۷ رخداد تایید شده و مجوز گرفته است . تمام بذرهای صیفی‌جات داخل کشور وارداتی هستند که با روش‌های مختلف اصلاح شده‌اند بنابراین اگر قرار است به طور مطلق به فناوری زیستی در حوزه غذا و کشاورزی نه بگوییم باید مثلا به ۱۰ درصد روغن تولیدی داخل کشور بسنده کنیم چون ۹۰ درصد روغن کشور وارداتی است.