رفتار سرمایه‌گذاران با سخنان ترامپ

نزدیک به دو سال پیش بود که برجام به فرجام رسید و امید برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی دوچندان شد. در این میان برخی از صاحب‌نظران اقتصادی بر این باور بودند که تزریق پول‌های خارجی به اقتصاد، باید سه مرحله را بگذراند و این موضوع مسلما زمانبر خواهد بود.

دکتر محمدمهدی بهکیش، یکی از اقتصاددانان کشور این سه مرحله را این‌گونه تفسیر کرد: «خارجی‌ها به بازار ایران علاقه‌مندند؛ اما نمی‌توان توقع داشت که سرمایه‌های خود را بلافاصله به ایران بیاورند. در ابتدا باید ایران و بازار آن را از نزدیک دیده و بشناسند، سپس باید بررسی کنند که آیا می‌توانند در این بازار یا بازارهای همجوار کالای خود را بفروشند یا نه؟

اگر عبور از این دو مرحله موفقیت‌آمیز باشد، می‌توان به اقدام برای سرمایه‌گذاری در آینده امیدوار بود.» با توجه به آنچه پس از برجام شاهد بوده‌ایم، آمد و رفت هیات‌های خارجی تاکنون، می‌تواند به منزله ارزیابی خارجی‌ها از بازار ایران محسوب شود. بنابراین، مرحله اول ورود سرمایه‌های خارجی طی شده است.

در مرحله دوم، فروش کالاها مورد نظر بوده که با توجه به برخی قراردادهای منعقد شده، این مرحله نیز در حال گذار است. اما برای ورود به مرحله سوم کمی کار مشکل است. صاحب‌نظران بر این باورند که فضای کنونی که به‌واسطه سیاست‌های آمریکا ایجاد شده، هزینه‌ها و ریسک ورود سرمایه به ایران را افزایش می‌دهد و عبور از مرحله دوم و سوم را به تاخیر خواهد انداخت.

اما شرایط قبل از برجام برنخواهد گشت. کارشناسان بر این باورند که محروم کردن ایران از منافع برجام یکی از اهداف احتمالی است که ترامپ به دنبال آن است. بنابراین اگرچه این مواضع موجب خواهد شد تا مجددا فضایی توام با ابهام و بلاتکلیفی در همکاری‌های خارجی‌ها با ایران ایجاد شود، اما شرایط را به قبل از تحریم‌ها برنمی‌گرداند. در بدترین حالت، وضعیت کنونی تثبیت خواهد شد. چراکه هنوز تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع نشده و این کار بر عهده کنگره گذاشته شده است. بنابراین هنوز سه ماه تا تصمیم کنگره باقی مانده است.

افزایش ریسک و هزینه

محمدمهدی بهکیش درباره تاثیر مواضع ترامپ بر ورود سرمایه‌های خارجی می‌گوید: «ترامپ برجام را رد نمی‌کند اما تایید هم نمی‌کند و همیشه در این مورد نظر نهایی را به وقت دیگر و به کنگره محول می‌کند. در نتیجه به واسطه این رفتار، وضعیت ورود سرمایه‌گذاران خارحی به ایران بلاتکلیف می‌شود. این وضعیت بلاتکلیف، ریسک زیادی را برای ما به دنبال خواهد داشت.

درحالی‌که ما قصد داریم به دنیا نشان دهیم که ریسک ورود آنها به واسطه بهبود شاخص‌های اقتصادی اعم از رشد و تورم و... کاهش یافته و می‌توانند برای ورود به ایران مطمئن باشند، چنین رفتارهایی ورود سرمایه را با هزینه‌های بالایی مواجه خواهد کرد.» به گفته این اقتصاددان، برای کاهش هزینه و ریسک ورود سرمایه نیاز است که روابط خود را با سایر کشورها به گونه‌ای تعریف کنیم که مسائلی از این دست، نتواند آن را متزلزل کند.

تثبیت وضعیت

نگاهی به روابط اقتصادی ایران با کشورهای خارجی نشان می‌دهد که شاید حرکت لاک‌پشتی ورود سرمایه‌ها به کشور، تسریع نشود، اما شرایط به همین صورت باقی خواهد ماند و به وضعیت قبل از برجام برنخواهد گشت. پس از اعلام مواضع ترامپ، پیش‌بینی می‌شود هراس بانک‌های بزرگ و درجه یک یا دو اروپایی برای آغاز به‌کار با ایران تشدید خواهد شد.

شرکت‌هایی که شرکای آمریکایی یا منافعی مشترک را با آمریکا دارند در این شرایط نامطمئن‌تر از همیشه در مورد همکاری با ایران فکر می‌کنند. اما یک مساله را نباید فراموش کرد که پیش از سخنرانی ترامپ نیز شرایط به همین گونه بوده است. به این معنی که ایران بدون همکاری با بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ خارجی، توانسته روابط خود را پس از برجام توسعه دهد. کشورهایی همچون ایتالیا و فرانسه قراردادهای مهمی را با ایرانی‌ها منعقد کرده‌اند که بیانگر عزم جدی آنها برای همکاری با ایران است.

سایر کشورهای اروپایی هم از این قاعده مستثنی نیستند. هرچند برخی از آنها محتاط‌تر از بقیه برای آغاز همکاری با ایران اقدام می‌کنند. ضمن اینکه اتحادیه اروپا هم حمایت خود را از برجام اعلام کرده است و این موضوع می‌تواند در تصمیمات آتی سرمایه‌گذاران موثر باشد.

برخی از فعالان اقتصادی و بخش‌خصوصی هم در مورد حرف‌های ترامپ بر این باورند که اگرچه برخی مشکلات داخلی در اقتصاد ایران وجود دارد، اما به‌طور قطع، حرف‌های دونالد ترامپ، برای اقتصاد پرمزیت و با استعدادهای بالقوه متعدد ایران، از مرز و نفت و معدن گرفته تا نیروی انسانی و تولیدکنندگانی متحد، دیگر یک تهدید نیست؛ چراکه سخت‌ترین شرایط تحریم اقتصادی که اروپا و آمریکا را در اجرا متحد کرده بود، به سلامت در ایران پشت سر گذاشته شده و کوله‌باری از تجربه‌ای به دست آمده که صادرات غیرنفتی‌اش، در همان شرایط تحریم، سخت ولی ممکن بود.

یعنی باوجود همه آن تحریم‌های سنگین، دنیا همچنان می‌خواست از ایران کالا بخرد و طالب کالاهای ایرانی بود. کارشناسان اقتصادی نیز اعتقاد دارند که ورق به زمان قبل از برجام برنخواهد گشت و با توجه به جو ایجاد شده، شرایط به همین منوال طی خواهد شد. 

رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در واکنش به اظهارات رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا در مورد برجام گفته است: تقویت اقتصاد ملی بهترین پاسخ در برابر تهدیدها است. غلامحسین شافعی اظهار کرده است: همان‌طور که مقامات بلندپایه اروپایی نسبت به حفظ برجام اطمینان داده‌اند، سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی اروپا نیز در دیدارهای مشترک بر ضرورت توسعه همکاری‌های اقتصادی با ایران تاکید دارند.

تمایل کشورهای غربی و شرقی به همکاری اقتصادی با ایران طی دو سال گذشته، بارها اعلام شده است. سفرهای زیاد هیات‌های تجاری میان ایران و سایر کشورها از قاره‌های مختلف نشان‌دهنده روند رو به رشد همکاری‌های اقتصادی ایران با جهان است.

او تصریح کرده است: بیانیه مشترک کشورهای اروپایی همچنین تاکید روسیه و چین به عنوان طرف‌های مذاکره ایران، به منزوی شدن آمریکا در اظهار نظرهای ضد ایرانی رئیس‌جمهوری این کشور منجر شده است. مقاومت اروپایی‌ها در مقابل خواست رئیس‌جمهوری آمریکا، برای سرمایه‌گذاران این کشورها نیز حائز اهمیت است بنابراین، تهدیدهای رئیس‌جمهوری ایالات متحده نمی‌تواند روابط اقتصادی ایران با دنیا را به انزوا بکشاند.

محسن جلال‌پور، رئیس سابق اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در واکنش به سخنان دونالد ترامپ در بخشی از پست تلگرامی خود چنین نوشته است: سنگینی تصمیم ترامپ به آینده حواله شده است. یعنی ترامپ توپ را به زمین کنگره انداخته و کنگره هم سه ماه فرصت دارد تا در این زمینه اظهارنظر کند. ما مردمان روزآمدی هستیم. افق دید ما نمی‌تواند بیش از یک هفته باشد. سه ماه برای خودش زمان زیادی است.

محمد لاهوتی، عضو شورای گفت‌وگوی دولت و بخش‌خصوصی نیز به خبرگزاری مهر گفته است: در مورد تاثیر سخنان ترامپ بر اقتصاد ایران باید گفت که به هرحال آمریکایی‌ها نشان دادند که با شیطنت می‌توانند در سرمایه‌گذاری‌هایی که در کشور رخ می‌دهد و همچنین در تجارت خارجی ایران، سنگ اندازی کنند؛ ولی دنیا تا به امروز سابقه این تجربه را نداشته که آمریکا کشوری را با مشکل مواجه کند و همه کشورها در مقابل آمریکا باشند؛ به این معنا که تا الان مواضع رسمی کشورهای بزرگ اروپایی حتی بریتانیا و فرانسه که در موضوعات هسته‌ای، سختگیرانه‌تر با ایران مواجه شدند، به نحوی که مخالف با سیاست‌های آمریکایی‌ها هستند.

ولی من معتقدم که سرمایه‌گذاران اروپایی که بعد از برجام در ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند و می‌خواهند در ایران حضور داشته باشند، به مسیر خود ادامه می‌دهند؛ مگر اینکه آمریکا تحریم‌های جدیدی وضع کند که در آینده، آنها را به چالش بکشد.