دی‌ماه سال گذشته بود که علی خرم، کارشناس مسایل هسته‌ای پیش‌بینی کرد وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در دوره ترامپ بدتر از بوش می‌شود. حال با وجود اینکه بعد از برجام، رفت و آمدهای متعدد هیات‌های تجاری به ایران باعث دلگرمی برخی فعالان اقتصادی شد اما با صحبت‌های اخیر رییس‌جمهور آمریکا که به دنبال ایجاد مشکل در راستای استفاده از منافع برجام برای ایران است، شرایط سرمایه‌گذاری خارجی در کشور پیچیده‌تر از قبل شده.
این در حالی است که رسانه‌های خارجی نیز معتقدند بعد از اظهارنظر ترامپ در مورد برجام، فضای غبارآلودی در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی ایران ایجاد شده که باعث می‌شود از این پس تعلل و احتیاط سرمایه‌گذاران خارجی برای حضور جدی در کشور ما افزایش یابد. در این میان خبرها حاکی از آن است که سناتورهای آمریکایی به دنبال نهایی کردن طرحی قانونی هستند که به وسیله آن می‌خواهند ایران را از جنبه‌های دیگری تحت فشار قرار دهند تا به این شکل ایران نتواند آنطور که باید و شاید از شرایط بعد از برجام به نفع توسعه تجارت و اقتصاد خود استفاده کند. از این رو با توجه به اینکه ترامپ سرنوشت برجام را به کنگره آمریکا واگذار کرده است، این کنجکاوی وجود دارد که در صورت همراهی کنگره با موضع‌گیری‌های ترامپ، چه شرایطی از بعد سرمایه‌گذاری خارجی برای ایران به وجود خواهد آمد.
مانعی برای توسعه اقتصادی وجود ندارد
در همین خصوص رییس مجمع واردات گفت: بعد از سخنرانی ترامپ، برخی پیش‌بینی‌ها حاکی از بروز تزلزل در اقتصاد کشور و بازار ارز بود که شواهد و واکنش‌های جهانی نشان داد این سخنان به نفع ایران و به ضرر آمریکا تمام شده است. بنابراین دولتمردان آمریکا باید تهدید علیه ایران را بی‌فایده بدانند چراکه اقرار دشمن به عظمت و اقتدار ایران نشان می‌دهد اعلام یا اعمال تهدید علیه ایران شاید در کوتاه‌مدت سبب شوک و خلل بازار باشد اما در بلند‌مدت نمی‌تواند مانعی بر توسعه اقتصادی باشد زیرا هم‌اکنون سیاست جمهوری اسلامی مبتنی بر تعامل سازنده تجاری با کشورهای توسعه‌یافته است اما در این‌باره نباید توقعی عجولانه داشت.
علیرضا مناقبی اظهار کرد: خارجی‌ها به بازار ایران علاقه‌مندند اما نمی‌توان توقع داشت که سرمایه‌های خود را بلافاصله به ایران بیاورند. ابتدا باید ایران و بازار آن را از نزدیک ببینند و بشناسند، سپس بررسی کنند که آیا می‌توانند در این بازار یا بازارهای همجوار کالای خود را بفروشند یا نه؟ اگر عبور از این دو مرحله موفقیت‌آمیز باشد، می‌توان به اقدام برای سرمایه‌گذاری در آینده امیدوار بود.وی افزود: با توجه به آنچه پس از برجام شاهد بوده‌ایم، رفت و آمد هیات‌های خارجی تاکنون می‌تواند به منزله ارزیابی خارجی‌ها از بازار ایران محسوب شود. بنابراین مرحله اول ورود سرمایه‌های خارجی طی شده است. در مرحله دوم، فروش کالاها مدنظر بوده که با توجه به برخی قراردادهای منعقد‌شده، این مرحله نیز در حال گذار است. اما برای ورود به مرحله سوم کمی کار مشکل است.
شرایط به قبل از تحریم‌ها برنمی‌گردد
مناقبی در واکنش به این موضوع که سیاست‌های تهاجمی ترامپ باعث می‌شود ریسک ورود سرمایه به ایران افزایش پیدا کند، گفت: کارشناسان بر این باورند که محروم کردن ایران از منافع برجام یکی از اهداف احتمالی است که ترامپ به دنبال آن است. اما این مواضع مثل سابق نمی‌تواند فضایی توام با ابهام و بلاتکلیفی در همکاری‌های خارجی‌ها با ایران ایجاد کند زیرا ایران بنابر توصیه‌های مقام معظم رهبری در برجام واکنش نابخردانه‌ای انجام نداده و سعی در تعامل سازنده با دیگر کشورها و حتی انگلیس و فرانسه و اروپا داشته است. بنابراین شرایط به قبل از تحریم‌ها برنمی‌گردد و می‌توان گفت در بدترین حالت، وضعیت کنونی تثبیت خواهد شد.
وی ادامه داد: غیر از ضرورت مسایل گفته‌شده، اگر بر فرض پرونده هسته‌ای هم وجود نداشت، تحریمی و برجامی هم نبود، لزوم بهبود روابط تجاری با جهان در جای خود حائز اهمیت بود.
رییس مجمع واردات با بیان اینکه در حال حاضر ظرفیت‌های اروپا به علت سیاست‌های تهاجمی دونالد ترامپ علیه ایران و جهان به نوعی شکوفاتر شده است، خاطرنشان کرد: شریک پرسود و اصلی ایران، اروپاست و هرچه روابط اقتصادی ما با اروپایی‌ها در‌هم‌تنیده‌تر شود، آنها سخت‌تر از ما عبور خواهند کرد و همچنان که شاهد هستیم، سرمایه‌گذاری از سمت اروپا روز‌به‌روز در کشور در حال رشد و افزایش است. حال با این شرایط باید هر چه سریع‌تر برای توسعه روابط تجاری با اروپا دست به کار شویم و با شناخت بیشتر ظرفیت‌های تجاری اروپا به صورت تخصصی و علمی مراودات خود را به حد‌اکثر ممکن برسانیم.
وی ادامه داد: در حال حاضر ایران می‌تواند با جذب سرمایه و تکنولوژی اروپایی‌ها و توسعه میادین گازی خود، به آنها تضمین دهد که تا چندین دهه آینده گاز این منطقه را تامین خواهد کرد. این اقدام، روابط ایران و اروپا را بیش از پیش مستحکم خواهد کرد.
ضرورت صدای واحد در داخل کشور
رییس مجمع واردات اظهار کرد: اکنون ما نیازمند صدای واحد در داخل هستیم تا به تمایل اروپایی‌ها برای نزدیکی بیشتر به ایران پاسخ دهیم. نیازمند تصمیم‌هایی هستیم که برای اصلاحات واقعی در همه بخش‌های ناکارآمدساز و اداره ناکارآمد کشور گرفته شود. بنابراین اگر این شرایط را به درستی مهیا کنیم، قطعا می‌توانیم بگوییم که دیگر وضعیت ما پیش و پس از خروج آمریکا از برجام تفاوت بنیادینی نخواهد کرد.
مناقبی در ادامه به موضوعاتی همچون نظام بانکی ناکارآمد، بودجه‌ریزی ناکارآمد و هدردهنده منابع، نظام مالیاتی ناقص و ناکارآمد، صندوق‌های بازنشستگی دارای ناپایداری مالی، آموزش و پرورش ناکارآمد در تربیت نیروی انسانی ماهر و خلاق و نمونه‌هایی از این دست اشاره کرد و گفت: اینها مواردی هستند که با کوچک‌ترین اصلاح، بازدهی فراوانی در توسعه تجارت و رونق اقتصادی با خود به ارمغان خواهد داشت.اما در این خصوص دیدگاه‌های متفاوتی نیز وجود دارد.
همه به دنبال منفعت خود هستند
برخی معتقدند اقتصاد ایران در مسیر اشتباهی قرار دارد و باید هرچه زودتر برای اصلاح آن تلاش کرد نه اینکه مشکلات و ناملایمتی‌ها را گردن این و آن انداخت. واقعیت فعلی اقتصاد کشور حاکی از آن است که حتی تغییر دولت هم نتوانسته از میزان تصدی‌گری‌های دولت در اقتصاد بکاهد و بخش خصوصی اگرچه به عنوان همراه و یاور دولت شناخته می‌شود ولی نتوانسته در اقتصاد ایفای نقش کند چراکه در حال حاضر ۸۰ درصد اقتصاد ایران در دست دولتی‌ها و خصولتی‌هاست.
از این‌رو با توجه به اینکه اقتصاد ایران شفاف، رقابتی و آزاد نیست، هر کسی به دنبال منفعت خودش است و چندان کاری به آینده اقتصاد ایران ندارد. به گفته کارشناسان، آنچه باعث شده ایران نتواند در جذب سرمایه‌گذاری خارجی موفق باشد، ارتباطی به مسایل خارجی ندارد و به عدم شفافیت و رانتی بر‌می‌گردد که در داخل کشور وجود دارد. از این‌رو شاید بتوان گفت که حضور هیات‌های تجاری خارجی پس از برجام، چندان هم در سرمایه‌گذاری خارجی ایران مثمر ثمر نبوده بلکه تنها سفرهایی برای ماجراجویی و گشت و گذار بوده که هنوز به مرحله عملیاتی نرسیده است چراکه خارجی‌ها خوب می‌دانند که سرمایه‌گذاری در کشوری مثل ایران که با مشکلات متعدد اقتصادی روبه‌رو است، ریسک بزرگی به حساب می‌آید.
مشکل سرمایه‌گذاری خارجی، داخلی است
در همین خصوص نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران و چین به جهان‌صنعت گفت: مشکل سرمایه‌گذاری خارجی در ایران چندان ارتباطی به مسایل خارجی ندارد بلکه داخلی است چراکه اقتصاد آزاد، شفاف و رقابتی هنوز در ایران شکل نگرفته و همه به دنبال منفعت خود هستند.
مجیدرضا حریری اظهار کرد: مبحث سرمایه‌گذاری خارجی برای ایران دیگر از شرایط انتخاب گذشته و نوعی ضرورت به حساب می‌آید اما کارنامه ۳۰ ساله بعد از جنگ تحمیلی نشان می‌دهد که متوسط سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ( FDI) که تامین مالی و فاینانس‌ها جزو آن حساب نمی‌شود، کمتر از دو میلیارد دلار بوده است.وی ادامه داد: بنابراین زمانی که ظرفیت و نیاز کشوری مثل ایران به سرمایه‌گذاری خارجی حدود ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار است و این کشور در این موضوع موفق نیست، نشان‌دهنده این است که مشکل به سخنان ترامپ، تحریم، برجام یا مسایلی از این دست ارتباطی ندارد بلکه مشکل کاملا به شرایط داخلی کشور مربوط می‌شود.
نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران و چین در واکنش به این موضوع که آیا زیرساخت‌های اقتصادی مثل قوانین و بوروکراسی‌های اداری مانع جذب سرمایه‌گذاران خارجی می‌شود، گفت: این مساله را قبول ندارم چراکه به عقیده بنده، قوانین جذب سرمایه‌گذاری خارج در ایران نسبت به دیگر قوانین مشابه که در کشور وجود دارد، مدرن‌تر و به‌روز‌تر است و همچنین در مقایسه با قوانین دیگر کشورها مناسب است. بنابراین عدم موفقیت در جذب سرمایه‌گذار خارجی ارتباطی به قوانین و مشکلات بانکی و مسایلی از این دست ندارد بلکه این مشکل به اقتصاد کشور ما بر‌می‌گردد که فاقد رقابت‌پذیری و شفافیت بوده و آزاد نیست.
سرمایه‌گذاران کاری به تبلیغات ندارند
وی با بیان اینکه سرمایه‌گذاران خارجی به تبلیغات تجار و مسوولان برای سرمایه‌گذاری در ایران توجه نمی‌کنند، افزود: آنچه آنها قبل از سرمایه‌گذاری به آن نگاه می‌کنند، رتبه‌های بین‌المللی ایران است. به‌عنوان مثال رتبه ایران در فضای کسب‌وکار را مورد توجه قرار می‌دهند و به رتبه فساد و شفافیت ایران در سازمان بین‌المللی شفافیت، نگاه می‌کنند.
حریری خاطرنشان کرد: اما زمانی که رتبه رقابت‌پذیری ایران خوب نیست یا سازمان بین‌المللی شفافیت در جدیدترین گزارش خود رتبه ایران به لحاظ شاخص ادراک فساد در میان ۱۶۷ کشور جهان را ۱۳۱ اعلام می‌کند که نشان می‌دهد رتبه ایران در جهان با یک پله نزول به رتبه ۱۳۱ رسیده که براساس آن فساد اقتصادی و اداری در ایران بدتر شده، آنها به این نتیجه می‌رسند که ایران قابلیت جذب سرمایه‌گذاری خارجی را ندارد.
گمشده اقتصاد ما شفافیت است
نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران و چین با بیان اینکه ما می‌خواهیم مشکلات را به گردن مسایل سیاسی و این و آن بیندازیم، اظهار کرد: متاسفانه تمام کشمکش‌ها در کشور ما همچون اختلافات بخش‌خصوصی با دولت یا اختلافات داخلی در بدنه بخش‌خصوصی به این موضوع بر‌می‌گردد که همه به دنبال منافع خود هستند و به جای اینکه مطالبه‌گر از بین رفتن فساد و رانت در کشور باشند، به دنبال چگونگی تقسیم رانت هستند. این در حالی است که انتظار می‌رود همه به دنبال جمع شدن بساط رانت و یارانه باشند.
تمایل به همکاری با نهادهای قدرت
عضو اتاق بازرگانی در رابطه با حضور هیات‌های خارجی پس از برجام در ایران نیز گفت: شاهد حضور و گشت و گذار هیات‌های تجاری زیادی در کشور بودیم اما باید دید که بعد از این همه رفت‌وآمد در عمل چه کارهایی انجام شده است.
حریری اظهار کرد: همین چند قراردادی هم که این روزها از آن صحبت می‌کنند، قراردادهایی بوده که توسط سرمایه‌گذاران خارجی با دولت و نهادهای قدرت که خصولتی‌ها هم جزو آنها محسوب می‌شوند به امضا رسیده است.نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران و چین افزود: سرمایه‌گذاران خارجی خوب می‌دانند که در حال ورود به محیط پرخطری هستند بنابراین سعی می‌کنند تا شریک خود را از میان کسانی انتخاب کنند که دارای قدرت و موقعیت هستند.
از این رو و با توجه به اینکه رفتار دولت با بخش‌خصوصی آنطور که انتظار می‌رود نیست، آنها به این سمت متمایل نمی‌شوند.وی ادامه داد: در نتیجه همین قراردادهایی که میان نهادهای قدرت با سرمایه‌گذاران خارجی بسته می‌شود، خودش باعث ایجاد عدم شفافیت می‌شود چراکه کسی از جزییات آن خبر ندارد. به عنوان مثال کسی از جزییات قرارداد سرمایه‌گذاری نفتی ایران و توتال یا قرارداد رنو با خودروسازان اطلاعی ندارد که این موضوع خودش می‌تواند به عدم شفافیت در کشور دامن بزند یا عاملی برای شفاف نبودن قلمداد شود.
نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران و چین گفت: در حال حاضر اگر نسل جوان ما وضعیت معیشتی نامناسبی نسبت به گذشتگان خود دارند، نشان‌دهنده این است که اقتصاد به بیراهه می‌رود در حالی که یکی از علائمی که نشان‌دهنده اقتصاد بالنده به شمار می‌رود، این است که نسل امروز حسرت شرایط گذشتگان خود را نخورند که متاسفانه در حال حاضر بیشتر مردم این شرایط را دارند اگرچه موارد استثنا هم وجود دارد.
حریری اظهار کرد: ما باید قبول کنیم که در کشتی ای سوار هستیم که دارای سوراخ های عدم شفافیت است. این در حالی است که روز به روز این شکاف ها بیشتر می شود و اگر شرایط به همین منوال ادامه پیدا کند، همه محکوم به نابودی خواهند بود.
وی افزود: علاوه بر ایجاد عدم شفافیت در اقتصاد توسط نهادهای قدرت، این فرهنگ در میان مردم هم جا افتاده و حتی گاهی خود ما هم دچار این فرهنگ غیر شفاف می شویم.
عضو اتاق بازرگانی با بیان اینکه شرایط اقتصادی کشور نابسامان است اما قابلیت اصلاح شرایط وجود دارد، گفت: دولت به تنهایی نمی تواند کاری انجام دهد که بخواهیم به تغییر دولت ها دل خوش باشیم بلکه در شرایط وخیم فعلی، باید مردم، دولت، بخش خصوصی و همه نهادها عزم و اراده خود را برای دستیابی به شفافیت اقتصادی قرار دهند تا مشکلات دیگر نیز یک به یک اصلاح شود.
- 9
- 2
