جنگ رسما آغاز شده است؛ بزرگ‌ترين جنگ تجاري تاريخ. تعرفه‌هايي كه دو اقتصاد بزرگ جهان در جنگ تجاري جاري بر كالاهاي يكديگر اعمال كرده‌اند، ارزشي برابر يك‌صدم كل رشد ناخالص دنيا دارد. از اين رو، متاثر شدن اقتصاد جهان از اين جنگ كه به اين دو اقتصاد محدود نمي‌شود و تشديد مكرر آن احتمالي جدي است، قطعي است. سوال بزرگ اين است كه اين جنگ ايران را چگونه تحت تاثير قرار خواهد داد؟ آيا تهران از اختلالات تجارت جهاني ضرر خواهد كرد يا از جدال تجاري ميان طرف‌هاي مذاكرات هسته‌اي، نفع خواهد برد؟
تفصيل داستان
دونالد ترامپ از همان آغاز كارزار انتخاباتي‌اش براي انتخابات ٢٠١٦، كسري تجاري امريكا در روابط با چين را از محورهاي سخنراني‌اش كرد. پس از انتخاب او به عنوان رييس‌جمهور بزرگ‌ترين اقتصاد جهان، گروه كاري او بررسي‌هاي اوليه‌اي را براي اعمال تعرفه‌هايي بر دسته‌اي از كالاهاي چيني آغاز كردند. ديدار روساي جمهور دو كشور در بهار، روزنه‌اي از اميد ايجاد كرد اما تاكيد ترامپ بر اينكه در مذاكرات تنها «دوستي بدون توافق» شكل گرفت، نشان‌دهنده چالش‌هاي پيش رو بود.
ترامپ در آوريل ٢٠١٧ به وزارت تجارت امريكا دستور داد كه تحقيق كند آيا ميزان واردات فولاد از چين، تهديدكننده امنيت ملي امريكا است يا نه. آگوست همان سال، دستور بزرگ‌تر شدن دايره تحقيقات اعلام و نماينده تجاري ايالات متحده مسوول بررسي «اعمال تجاري ناعادلانه چين» شد. انتقاد شديد وزارت خارجه چين و بعد رسانه‌هاي دولتي اين كشور از اين مواضع نشان داد كه اين داستان ادامه‌دار خواهد بود.
ژانويه ٢٠١٨ شاهد نخستين اقدام تجاري جدي امريكا عليه چين بوديم. در اين ماه تعرفه‌اي ٣٠ درصدي بر صفحات خورشيدي وارداتي (كه مبدا بيشتر آنها چين بود) و مالياتي ٢٠ درصدي بر ماشين‌هاي لباسشويي بزرگ اعمال شد.همان ماه، پكن هشدار داد كه «قاطعانه از منافع مشروعش دفاع» خواهد كرد. با اين حال، دولت امريكا همان مسير را پي گرفت. در مارس ٢٠١٨، ترامپ تعرفه‌اي ٢٥ درصدي بر واردات فولاد و ١٠ درصدي بر آلومينيوم را اعلام كرد. كانادا و مكزيك از اين تعرفه‌ها مستثني شده بودند تا چين آنها را «حمله‌اي جدي به نظم تجاري جهاني» بخواند.
به اين ترتيب، واكنش پكن در اوايل آوريل اعمال ٣ ميليارد دلار تعرفه بر واردات امريكايي بود. اين تعرفه شامل ١٥ درصد تعرفه بر ميوه، نوشيدني، آجيل و لوله‌هاي فولادي بود. همچنين ٢٥ درصد تعرفه بر اقلامي از قبيل گوشت خوك و آلومينيوم بازيافتي اعلام شد. پكن پس از اعمال اين تعرفه‌ها گفت اميدوار است امريكا با حذف تعرفه‌هايش، شرايط را دوباره عادي كند.
خبري از عادي‌سازي نبود. همان آوريل ٢٠١٨، امريكا با اعمال تعرفه بر ١٣٠٠ كالاي چيني، سرخط نخست رسانه‌ها شد. اين تعرفه‌ها كه كالاهايي مانند محصولات هوافضايي و پزشكي را شامل مي‌شد، ارزشي برابر ٥٠ ميليارد دلار داشت. اين حركت باعث شد رسانه‌ها، كارشناسان و حتي مقام‌هايي از دولت امريكا نسبت به عواقب شكل‌گيري يك جنگ تجاري بر مصرف‌كنندگان و رشد اقتصادي امريكا هشدار دهند. باز هم در آوريل، چين با اعمال تعرفه‌هايي به ارزش ٥٠ ميليارد دلار تلافي كرد.
بر اساس اعلام پكن بنا بود تعرفه‌هاي ٢٥ درصدي بر كالاهايي از جمله سويا، مواد شيميايي، محصولات هواپيمايي و خودرويي اعمال شود. چين كه زمان اعمال اين تعرفه‌ها را اعلام نكرده بود، گفت كه از اين «زمان» براي مذاكره بهره خواهد برد. واكنش ترامپ اعلام بررسي ١٠٠ ميليارد دلار تعرفه بر محصولات چيني بود كه پاسخش، اعلام آمادگي پكن براي اقدامات متقابل بود. اقدام بعدي چين اعمال ١٧٩ درصد تعرفه واردات بر نوعي خوراك دام (سورگوم) بود؛كالايي كه در سال ٢٠١٧، ٩٦٠ ميليارد دلار از آن به چين آمده بود. پيش از اين تعرفه عجيب، امريكا غول فناوري چين، ZTE را به دليل همكاري با ايران و كره شمالي براي ٧ سال ممنوع المعامله كرده بود.
آرامش و توفان
با بالا گرفتن كار، وزير خزانه‌داري امريكا در ٢١ آوريل از ممكن بودن سفر به چين و «خوش‌بيني محتاطانه» گفت و چين يك روز بعد از زبان وزير تجارتش چنين اقدامي را ستود. در ماه مه، نخستين دور مذاكرات در پكن برگزار شد كه دستاورد خاصي نداشت اما چندي بعد ترامپ توييتي با مضمون تلاش براي ادامه كار ZTE كرد كه گرچه در امريكا به‌شدت مورد انتقاد قرار گرفت اما در چين با استقبال مواجه شد. ١٧ مه، سي‌ان‌ان از مقام‌هاي امريكايي نقل كرد كه چين وعده خريد ٢٠٠ ميليارد دلاري از امريكا را براي متعادل كردن تجارت دو كشور داده است. چين اين ادعا را رد كرد ولي گفت كه تعرفه بالاي سورگوم را حذف خواهد كرد. ٤ روز بعد، منوچين، وزير خزانه‌داري ايالات متحده گفت كه دو كشور توافق كرده‌اند تا مشخص شدن چارچوب مذاكرات، تعرفه جديدي بر محصولات يكديگر اعمال نكنند.
در پي اين توافق چين گفت كه از ابتداي جولاي، از ٢٥ تا ١٥ درصد از تعرفه‌هاي خودروهاي مسافري خواهد كاست. با وجود اين، پاسخ ترامپ همه را شگفت زده كرد. رييس‌جمهور جنجالي امريكا كه بارها با تصميمات خود بسياري را متعجب كرده بود، ٢٩ مه بيانيه كاخ سفيد را منتشر كرد كه مي‌گفت امريكا همچنان به دنبال اعمال تعرفه‌هاي ٢٥ درصدي به ارزش ٥٠ ميليارد دلار است. واكنش چين اعلام نهراسيدن از جنگ بود.
در مذاكرات ماه ژوئن، چين پذيرفت خريد خود در سال ٢٠١٨ را به ٢٥ ميليارد دلار برساند و چندي بعد امريكا گفت ZTE به شرط پرداخت جريمه بخشيده خواهد شد. با اين حال، ترامپ باز هم همه را شگفت‌زده كرد. ٦ جولاي (١٥ تير ١٣٩٧ خورشيدي) امريكا ٣٤ ميليارد دلار تعرفه بر قطعات كشاورزي و هواپيمايي چين را معرفي كرد و گفت كه ممكن است ١٦ ميليارد دلار تعرفه ديگر نيز به اين مبلغ اضافه شود. اين روند، جدي‌ترين نشانه آغاز رسمي جنگ بود.
وقتي چين در پاسخ به اقدام امريكا، ٣٤ ميليارد دلار تعرفه بر ٥٤٥ محصول امريكايي را اعلام كرد، مشخص بود كه امريكاي ترامپ همان مسير را ادامه خواهد داد. حالا ديگر جنگ رسمي شده بود. ١١ جولاي (چهارشنبه هفته گذشته) امريكا با اعلام تعرفه‌هايي ٢٠٠ ميليارد دلاري از ماه سپتامبر، جنگ را تشديد كرد. ترامپ همچنين گفت كه اگر چين اقدام متقابلي انجام دهد، تعرفه‌هاي بيشتري مصوب خواهد شد.
نگراني جهان
هنوز بحراني در كار نيست، اما ادامه تعرفه بستن‌هاي متقابل بزرگ‌ترين اقتصادهاي جهان مي‌تواند همه را تحت تاثير قرار دهد به ويژه از آن رو كه امريكا با متحدان اروپايي و غيراروپايي خود نيز سر جنگ دارد. نخستين دردها را خود دو طرف اصلي ماجرا حس خواهند كرد. تعرفه‌هاي متقابل مي‌تواند هزينه مصرف‌كننده در دو كشور را بالا ببرد كه گرچه بحران ايجاد نخواهد كرد مي‌تواند شاخص‌هاي اعتماد بازارها را دستخوش تغيير كند. در چنين شرايطي، ريسك بالا خواهد رفت و احتمال كاهش رشد اقتصادي و حتي بازگشت به ركود وجود دارد.
با توجه به اندازه اقتصادهاي ايالات متحده و چين، حتي چند دهم درصد كاهش رشد اقتصادي اين دو غول مي‌تواند علاوه بر اين دو، بسياري از كشورهاي شريك آنها را هم متاثر كند. «آكسفورد اكونوميكس»، يك شركت مشاوره اقتصاد، مي‌گويد حتي در صورت اتمام جنگ تعرفه‌ها همين حالا، رشد اقتصادي سال بعد اين دو كشور در سال آينده، ١ تا ٢ صدم درصد كاهش خواهد يافت. اين ارقام ممكن است ناچيز به نظر برسند اما با توجه به ١٩,٤ و ١٢ تريليون دلاري بودن اقتصادهاي امريكا و چين در سال ٢٠١٧ ميلادي، مي‌توان اثرات جنگ را پيش بيني كرد.
با اين همه، بيشتر از واشنگتن و پكن، ديگران هستند كه بايد نگران باشند. قدرت اقتصادي و سياسي امريكا و چين، تحمل چالش‌ها را براي آنها ساده‌تر مي‌كند، اما تداوم نزاع و اختلال زنجيره منابع مي‌تواند اثري عميق بر اقتصاد جهان بگذارد. مانوج جوشي، پژوهشگر «بنياد پژوهشي آبزرور»
در دهلي نو، پايتخت هند مي‌نويسد: «بسياري از محصولاتي كه با تعرفه‌هاي امريكا روبه‌رو شده‌اند، اجزا يا قطعاتي دارند كه در كشورهاي ثالث ساخته مي‌شوند و اين كشورها به سادگي مي‌توانند تحت تاثير دعواي امريكا و چين قرار بگيرند. در واقع، با توجه به شكل زنجيره عرضه، حتي مصرف‌كنندگان امريكايي هم ممكن است مجبور به پرداخت قيمت‌هاي بالاتري شوند. اگر جنگ فعلي، تبديل به جنگي تمام عيار شود، ممكن است كل تجارت جهاني فرو بپاشد و اقتصاد جهان به سوي ركود دوباره حركت كند.»
از آنجا كه ترامپ اروپا، كانادا و چين را هم درگير تعرفه‌هاي فولاد و آلومينيوم كرده و اعمال تعرفه بر واردات خودرو و قطعات آن را هم در دست بررسي دارد، بايد سناريوهاي سخت‌تري را هم در نظر گرفت. «بانك انگلستان»، بانك مركزي بريتانيا، بر اساس شبيه‌سازي‌هاي خود اعلام كرده كه در صورت وخامت كامل جنگ تجاري جهاني، اقتصاد جهان ظرف ٣ سال تا ٢,٥ درصد منقبض خواهد شد. اين بانك حتي امريكا را بزرگ‌ترين بازنده اعلام كرده چراكه ممكن است شاهد كوچك شدن ٥ درصدي اقتصاد خود باشد. بيراه نيست كه ديويد دالر، در وبسايت «انديشكده بروكينگز» نوشته است: «تعجب نكنيد اگر در سال ٢٠١٩، ايالات متحده همان پيشنهادي را قبول كند كه تمام مدت روي ميز بوده و بعد دستي به سر و روي آن بكشد و اعلام پيروزي كند.»
دغدغه‌هاي ايران
توافق نهايي‌اي كه امريكا را راضي كند، تنها در صورتي ممكن مي‌شود كه چين مشكل نقض مالكيت معنوي را رفع كند و از آنجا كه چين در اين مورد موضع سختي نشان داده، بايد براي رسيدن موج‌هاي بعدي جنگ آماده بود. ايران به چند طريق مي‌تواند تحت تاثير جنگ تجاري قرار بگيرد. نخست كاهش رشد چين است كه مي‌تواند تجارت اين كشور با ايران را در حوزه‌هاي مختلف دچار گرفتاري كند.
علاوه بر اين، اگر تجارت يا رشد اقتصاد جهان نيز تحت تاثير قرار بگيرد، ايران بي‌نصيب نخواهد ماند. از سوي ديگر، همزمان شدن اثرگذاري تحريم‌ها با اختلالات تجاري مي‌تواند تهران را نگران كند. البته شكاف ايجاد شده ميان امريكا و شركاي تجاري‌اش مي‌تواند به نفع ايران نيز تمام شود چراكه شكاف سياسي در مورد «برنامه جامع اقدام مشترك» را تشديد كرده و احتمال امتيازگيري ايران را بيشتر مي‌كند.
اگر چين با موانع اقتصادي روبه‌رو شود، خريد نفت آن كاهش خواهد يافت و علاوه بر اين، احتمالا ناچار به تمكين از تحريم‌هاي امريكا عليه ايران خواهد شد. به جز چين كه تجارتي حدودا ٢٤ ميليارد دلاري (٢٠١٧) با ايران دارد، اروپا، هند، كره جنوبي، ژاپن و... نيز ممكن است همزمان درگير عواقب جنگ تجاري و تحريم‌ها شوند. همين حالا هم ايران طعم تلخ جنگ را حس كرده است. سقوط يك ميليارد دلاري بورس تهران در روز چهارشنبه، هشداري مهم براي سياستگذاران بود تا براي كاهش اثرات جنگ تجاري و تحريم، تلاش كنند.
نشانه اهميت اين هشدار، بازار چهارشنبه بورس بود. از آنجا كه جنگ تجاري جهاني مي‌تواند باعث كاهش قابل توجه ارزش محصولات معدني و فلزي شود، چهارشنبه ارزش سهام شركت‌هاي گروه معادن و فلزات بورس تهران سقوط كرد. شركت ملي صنايع مس، فولاد خوزستان، فولاد مباركه، گل‌گهر و چادرملو... از بازندگان بزرگ رسمي شدن جنگ واشنگتن و پكن بوده‌اند. سقوط ١٠٠٠ واحدي شاخص و از دست رفتن ٨٨٠٠ ميليارد تومان سهم نشان مي‌دهد كه ممكن است پيامدهاي بدتري در انتظار ما باشد. گرچه بورس ايران كمتر از بورس‌هاي ديگر به شاخص‌هاي جهاني تنيده، اما يكپارچگي تقريبي بازارهاي كالاهاي اساسي، شاخص‌هاي ايراني را نيز به‌شدت متاثر مي‌كند.
وقتي بورس‌هاي امريكا، اروپا و آسيا همگي مقابل جنگ تجاري ضعف و نگراني نشان داده‌اند، قابل پيش بيني نبودن روند قيمت‌ها ساده‌‌ترين سناريوي ممكن است. چين كه بزرگ‌ترين مصرف‌كننده مواد اساسي و معدني در جهان است هم مستقيم و هم غيرمستقيم _ با متاثر كردن اقتصاد جهان- ايران را تحت تاثير قرار خواهد داد.
ايران به امريكا هشدار داده كه تحريم‌هاي جديد درست در زماني كه اين كشور وارد جنگ تجاري با شركايش شده، اقتصاد خود امريكا را درگير خواهد كرد، اما با مشاهده سياستگذاري‌هاي دولت ترامپ، كوتاه آمدن او دور از ذهن مي‌نمايد. كاهش خريد نفت خام از امريكا از سوي چين در نتيجه جنگ تجاري مي‌تواند به افزايش خريد نفت از ايران بينجامد، اما اولا چين ممكن است به دليل كاهش رشد سرمايه‌گذاري با كاهش فعاليت‌هاي اقتصادي روبه‌رو شود و دوما چنانكه اشاره شد پكن يا هر شريك ديگري ممكن است بر اثر تحريم‌ها، رو به مشتري‌هاي نفتي ديگر بياورد.
حميدرضا آريان‌پور
- 13
- 2
