مقایسه وضعیت ایران در ۸ مولفه تجارت فرامرزی با منطقه منا و کشورهای پردرآمد

مقایسه هزینه و زمان واردات و صادرات ایران براساس آخرین گزارش بانک جهانی (۲۰۱۹ میلادی) نشان می‌دهد که اگرچه تلاش ایران برای تسهیل تجارت فرامرزی در سال‌های گذشته توانسته وضعیت مولفه‌های این نماگر را بهبود دهد و در رتبه کلی و نمره آن تاثیر مثبت بگذارد، اما همچنان در مولفه‌های این شاخص با اقتصادهای پیشرفته فاصله قابل‌توجهی دارد.

براساس این گزارش که از سوی معاونت امور اقتصادی وزارت اقتصاد تدوین شده، در مقایسه ایران با کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و کشورهای OECDD به تفکیک مولفه‌های نماگر تجارت فرامرزی، وضعیت ایران در ۵ مولفه «هزینه مطابقت مرزی صادرات»، «زمان مطابقت اسنادی صادرات»، «هزینه مطابقت اسنادی صادرات»، «زمان مطابقت اسنادی واردات» و «هزینه مطابقت اسنادی واردات» بهتر از میانگین منطقه منا است؛ اما در تمامی مولفه‌های هشت‌گانه تجارت فرامرزی از میانگین کشورهای OECDD وضعیت بدتری دارد.

در سال ۲۰۱۹ رتبه ایران در نماگر تجارت فرامرزی۱۲۱ بوده و نمره این نماگر ۲۰/  ۶۶ است. این درحالی است که در سال ۲۰۱۸ رتبه ایران در تجارت فرامرزی ۱۶۶ بوده و نمره آن ۱۱/  ۴۶ به ثبت رسیده است.   گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد در ایران زمان مطابقت مرزی صادرات ۱۰۱ ساعت است. اما در منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) این زمان ۵۸ ساعت و در کشورهای OECD (سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه) زمان مورد نظر ۵/  ۱۲ ساعت است. در مجموع ۱۹ کشور در این مولفه بهترین عملکرد را داشته‌اند و هنگ‌کنگ در این زمینه پیشرو است. هزینه‌های صادرات برای مطابقت مرزی در ایران ۴۱۵ دلار است.

این هزینه در منطقه منا ۴/  ۴۴۲ دلار و در کشورهای OECD معادل ۱/  ۱۳۹ دلار به ثبت رسیده است. ۱۹ کشور در این مولفه بهترین عملکرد را داشته‌اند و استرالیا در این باره پیشرو است. زمان مطابقت اسناد صادراتی در ایران ۳۳ ساعت است. این زمان در منطقه منا بیش از ۶۷ ساعت و در کشورهای عضو OECD بیش از دو ساعت است. در این مولفه ۲۶ کشور بهترین عملکرد را داشته‌اند که در بین آنها اسپانیا پیشرو است. هزینه‌های مطابقت اسناد صادراتی در ایران ۶۰ دلار است. این هزینه در منطقه منا ۶/  ۲۴۴ دلار و در کشورهای عضو OECD معادل ۲/  ۳۵ دلار است.

۲۰ کشور در این مولفه عملکرد خوبی داشته‌اند و اسپانیا بهترین عملکرد را در این زمینه به خود اختصاص داده است. این مولفه‌ها در واردات نیز مورد بررسی قرار گرفته است. زمان مطابقت مرزی برای واردات در ایران ۱۴۱ ساعت است. اما این زمان در منطقه منا بیش از ۱۰۵ ساعت و در کشورهای عضو OECD نیز ۵/  ۸ ساعت ثبت شده است. در این زمینه ۲۵ کشور عملکرد خوبی داشته‌اند و اسپانیا بهترین عملکرد را در این زمینه داشته است. هزینه مطابقت مرزی واردات در ایران ۶۶۰ دلار است. این هزینه در منطقه منا ۵۳۶ دلار و در کشورهای عضو OECD معادل ۲/  ۱۰۰ دلار است. در این مولفه نیز  ۲۸ کشور عملکرد خوبی داشته‌اند و اسپانیا بهترین کارنامه را به خود اختصاص داده است.

زمان مطابقت اسناد واردات در ایران ۴۰ ساعت، در منطقه منا ۵/  ۷۵ ساعت و در کشورهای عضو OECD نیز بیش از ۳ ساعت است. در این مولفه ۳۰ کشور عملکرد خوبی داشته‌اند و باز هم اسپانیا بهترین عملکرد را به نام خود ثبت کرده است. هزینه مطابقت اسناد واردات در ایران ۹۰ دلار، در منطقه منا ۲۶۹ دلار و در کشورهای عضو OECD نیز ۹/  ۲۴ دلار است. در این رابطه ۳۰ کشور بهترین عملکرد را داشته‌اند و مجددا اسپانیا در این مولفه هم پیش‌رو است.

مقایسه‌ مولفه‌های نماگر تجارت فرامرزی ایران طی سال‌های اخیر، موضوع دیگری است که در گزارش پیش‌رو به آن اشاره شده است. با توجه به اصلاح پذیرفته‌شده از ایران در نماگر تجارت فرامرزی (ارتقای پنجره واحد تجارت فرامرزی که منجر به کاهش چشمگیر ۴ مولفه زمان مطابقت اسنادی صادرات به میزان ۸۷ ساعت، هزینه مطابقت اسنادی صادرات به میزان ۶۵ دلار، زمان مطابقت اسنادی واردات به میزان ۱۵۲ ساعت و هزینه مطابقت اسنادی واردات به میزان ۱۰۷ دلار شده است) و عدم تغییر روش‌شناسی این نماگر (در بازبینی صورت گرفته از گزارش سال ۲۰۱۸ میلادی در سال ۲۰۱۹ میلادی تنها اصلاح اطلاعات درخصوص هزینه مطابقت مرزی صورت گرفته و مقدار این مولفه به میزان ۱۵۰ واحد کاهش یافته است) مشاهده می‌شود که روند تغییر این نماگر در فاصله سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ هم براساس بازبینی ۲۰۱۹ میلادی و هم براساس گزارش ۲۰۱۸ میلادی حاکی از رشد بالای  امتیاز آن است.

مقایسه مولفه‌های نماگر تجارت فرامرزی در بازه زمانی ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۶ برای مطابقت مرزی در صادرات به ۱۰۷ ساعت زمان نیاز بوده. در سال ۲۰۱۷ این زمان به ۱۰۱ ساعت کاهش یافته و تا سال ۲۰۱۹ زمان مطابقت مرزی صادرات در ۱۰۱ ساعت ثابت مانده است. در سال ۲۰۱۶ مطابقت اسنادی صادرات ۱۲۷ ساعت زمان می‌برد. اما در سال ۲۰۱۷ به ۱۲۰ ساعت کاهش یافت و در سال ۲۰۱۸ هم تغییری در آن حاصل نشد. اما در سال ۲۰۱۹ این زمان به ۳۳ ساعت کاهش یافت.

هزینه‌های صادرات برای مطابقت مرزی در سال ۲۰۱۶ معادل ۴۱۵ دلار بوده و تا سال ۲۰۱۹ این هزینه تغییر نکرده است. هزینه مطابقت اسنادی نیز در سال ۲۰۱۶ معادل ۱۲۵ دلار بوده و تا سال ۲۰۱۸ بدون تغییر باقی‌مانده است. اما در سال ۲۰۱۹ هزینه مطابقت اسنادی به ۶۰ دلار رسیده است.  بررسی این مولفه‌ها در واردات حاکی از آن است که در سال ۲۰۱۶ زمان مطابقت مرزی ۱۴۸ ساعت بوده اما در سال ۲۰۱۷ این زمان به ۱۴۱ ساعت کاهش یافته و تا سال ۲۰۱۹ بدون تغییر باقی‌مانده است.

در سال ۲۰۱۶ برای مطابقت اسنادی واردات به ۲۰۶ ساعت نیاز بود. این زمان در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ به ۱۹۲ ساعت کاهش یافت و در سال ۲۰۱۹ به ۴۰ ساعت رسیده است. هزینه مطابقت مرزی واردات در سال ۲۰۱۶ معادل ۶۶۰ دلار بوده و تا سال ۲۰۱۹ نیز بدون تغییر مانده است.

هزینه مطابقت اسنادی واردات نیز در سال‌های ۲۰۱۶، ۲۰۱۷ و ۲۱۰۸ معادل ۱۹۷ دلار بوده و در سال ۲۰۱۹ کاهش ‌یافته و به ۹۰ دلار رسیده است.  پذیرش تسهیل صادرات و واردات از طریق ارتقای پنجره فرامرزی گمرک ایران توسط بانک جهانی همچنین موجب تغییر موقعیت ایران هم به لحاظ امتیاز از سطح پایین‌تر از میانگین امتیاز منطقه در گزارش سال گذشته(۲۰۱۸۸) به سطح بالاتر از میانگین امتیاز منطقه در گزارش سال جاری (۲۰۱۹) شده است و هم به لحاظ رتبه، سبب ارتقای رتبه ایران در منطقه منا از رده ۱۵ منطقه در سال گذشته به رده ۱۰ منطقه شده است. بر این اساس ایران در میان ۲۰ کشور منطقه منا، پس از عمان، اردن و امارات، در رتبه ۱۰ منطقه قرار گرفته است.