مبارزه با فساد و ایجاد شفافیت موضوعی است که در سال‌های اخیر تأکید زیادی روی آن می‌شود. اقتصاد ایران درکنار محدودیت‌های بین‌المللی که از ناحیه تحریم‌ها تحمل کرده است، همواره از ناحیه فساد و رانت تحت فشار بوده و صدمات سنگینی دیده است.
برهمین اساس مقابله با فساد مورد تأکید مسئولان ارشد نظام و دولت قرار داشته و درهمین راستا برنامه‌ها و طرح‌های مختلفی نیز اجرا شده است. در دولت‌های یازدهم و دوازدهم نیز تلاش زیادی برای ایجاد شفافیت در حوزه اقتصاد انجام شده است که تازه‌ترین آن انتشار فهرست دریافت کنندگان دلار ۴۲۰۰ تومانی برای واردات بود که گرچه این فهرست هنوز کامل نشده ولی به‌طور قطع تأثیر زیادی درایجاد مطالبه گری مردم داشته است. برای اینکه میزان موفقیت دولت‌ها درمبارزه با فساد و کنترل آن را بسنجیم یکی از بهترین معیارها آمارهایی است که از سوی مراجع بین‌المللی به صورت سالانه منتشر می‌شود.
یکی از این شاخص‌ها «ادراک فساد» (CPI) است که از سال ۱۹۹۵ به عنوان یک شاخص ترکیبی به منظور استفاده در اندازه‌گیری ادراک فساد در بخش دولتی در کشورهای مختلف دنیا ایجاد شد و معرف میزان فساد در هر کشور است و هر ساله توسط سازمان شفافیت بین‌الملل برای کشورهای مختلف جهان گزارش می‌شود. طبق آخرین گزارش منتشر شده این سازمان که مربوط به سال ۲۰۱۷ میلادی است، ایران با بهبود یک واحدی در نمره «شاخص فساد» و ارتقای یک پله‌ای در رتبه، توانست در جایگاه ۱۳۰ قرار گیرد.
در گزارش، «شاخص ادراک فساد ۲۰۱۷»، ایران توانست با کسب نمره ۳۰ در جایگاه ۱۳۰ در میان ۱۸۰ کشور بایستد. این درحالی است که در گزارش سال گذشته با وجود ۱۷۶ کشور مورد بررسی، ایران با نمره ۲۹ در جایگاه ۱۳۱ ایستاده بود. در میان ۲۰ کشور منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نیز جایگاهی بهتر از رده سیزدهم برای ایران به‌دست نیامده است. البته نمره شاخص فساد ایران در سال‌های اخیر روند به نسبت رو به بهبودی داشته است. بر این اساس ایران در سال ۲۰۱۲ نمره ۲۸ و رتبه ۱۳۳ (در میان ۱۷۴ کشور)، در سال ۲۰۱۳ نمره ۲۵ و رتبه ۱۴۴، در سال ۲۰۱۴ نمره ۲۷ و رتبه ۱۳۶، در سال ۲۰۱۵ نمره ۲۷ و رتبه ۱۳۰، و در سال ۲۰۱۶ نمره ۲۹ و رتبه ۱۳۱ را تجربه کرد.
بهبود نسبی شفافیت در ایران
با بررسی نمره و رتبه ایران در شاخص ادارک فساد در سال‌های ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۶ با وجود اوج‌گیری فساد در برخی سال‌ها در مجموع شاهد بهبود نسبی این شاخص بخصوص از سال ۱۳۹۲ به بعد هستیم. گرچه در سال‌های ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۴ شاهد رتبه زیر ۱۰۰ و در سال ۱۳۸۵ رتبه ۱۰۵ ایران هستیم ولی به دلیل تغییر تعداد کشورها بهترین میزان نمره هر کشور در این شاخص است که در طول ۱۵ سال مورد بررسی بهترین نمره برای کشورمان ۳۰ است یعنی همان نمره‌ای که ایران در سال ۲۰۰۳ یا ۱۳۸۲ داشته است پس از ۱۵ سال در سال ۱۳۹۶ به آن رسیده‌ایم.
اما دربرخی سال‌ها جایگاه ایران دراین شاخص بشدت تنزل کرده است. درمیان سال‌های مورد بررسی بدترین عملکرد برای ایران به سال ۱۳۸۸ برمی گردد که دراین سال نمره ایران به ۱۸ و رتبه ما به ۱۶۸ نزول کرده است. پس از آن در سال ۱۳۸۹ نیز با کسب نمره ۲۲ و رتبه ۱۴۶ یکی از بدترین سال‌ها در زمینه مقابله با فساد بوده است.
اما از سال ۱۳۹۲ به بعد روند بهبود این شاخص آغاز شده است هرچند که در برخی از این سال‌ها نیز شاهد درجا زدن یا عقبگرد اندک هم بوده‌ایم. براین اساس بعد از نمره ضعیف ۲۵ و رتبه ۱۴۴ ایران در سال ۱۳۹۲ در سال ۱۳۹۳ جایگاه ایران در میان کشورهای جهان با ۸ رتبه ارتقا به ۱۳۶ و نمره ایران نیز به ۲۷ صعود کرده است. این روند با وجود کسب همان نمره ۲۷ در سال ۱۳۹۴ به بهبود ۶ پله‌ای ایران در رده بندی جهانی رسیده است. بهبودی که در سال ۱۳۹۵ با یک عقبگرد درجایگاه آن هم به دلیل عملکرد بهتر سایر کشورها مواجه شده است.
دراین سال جایگاه ایران با یک پله افت به ۱۳۱ ولی نمره ایران با دو پله بهبود به ۲۹ رسیده است. اما در سال گذشته ضمن اینکه نمره ایران به ۳۰ ارتقا پیدا کرد در رتبه نیز یک پله از دست رفته در سال ۱۳۹۵ بازپس گرفته شده است. بنابراین همان‌گونه که مشاهده می‌شود راه طولانی برای مقابله با فساد و کنترل آن در کشورمان پیش روی مجریان قانون است.
بر اساس آخرین رتبه‌بندی ادراک فساد در بخش عمومی که توسط سازمان «بین‌المللی شفافیت» منتشر شده است، در حال حاضر بیش از ۶ میلیارد نفر از مردم جهان در کشورهای فاسد زندگی می‌کنند. در رتبه‌بندی «شاخص ادراک فساد» که بر اساس نظرسنجی از تحلیلگران و فعالان اقتصادی تهیه شده است، سطح فساد بخش عمومی ۱۸۰ کشور بر مبنای نمره صفر (فاسدترین) تا ۱۰۰ (پاک‌ترین) مورد ارزیابی قرار گرفته است.
در گزارش سال ۲۰۱۷، نیوزیلند به‌رغم کاهش یک واحدی در نمره نسبت به گزارش سال گذشته، توانست به‌عنوان پاک‌ترین کشور به تنهایی در رده نخست قرار گیرد، اما دانمارک که در گزارش سال گذشته به‌طور مشترک با نیوزیلند در جایگاه نخست قرار داشت، در گزارش پارسال به رده دوم نزول کرد. در این رتبه‌بندی کشورهای فنلاند، نروژ و سوئیس با نمره ۸۵ به‌طور مشترک در رده سوم ایستاده‌اند. در انتهای این فهرست نیز کشورهای سومالی با نمره ۹، سودان جنوبی با نمره ۱۲، سوریه با نمره ۱۴، افغانستان با نمره ۱۵ و یمن و سودان با نمره ۱۶ به‌عنوان فاسدترین کشورها معرفی شده‌اند.
سازمان «بین‌المللی شفافیت» رتبه‌بندی خود را به تفکیک مناطق مختلف جهان نیز ارائه کرده است. در این رابطه در منطقه امریکا (شمالی، مرکزی و جنوبی)، کشورهای کانادا (با نمره ۸۲ و رتبه جهانی ۸)، ایالات متحده امریکا (نمره ۷۵ و رتبه جهانی ۱۶) و اروگوئه (نمره ۷۰ و رتبه جهانی ۲۳) به‌عنوان «پاک‌ترین» و کشورهای ونزوئلا (با نمره ۱۸ و رتبه جهانی ۱۶۹)، هائیتی (نمره ۲۲ و رتبه جهانی ۱۵۷) و نیکاراگوئه (با نمره ۲۶ و رتبه جهانی ۱۵۱) به‌عنوان «فاسدترین» کشورها معرفی شده‌اند. در منطقه اروپا و آسیای مرکزی کشورهای دانمارک (با نمره ۸۸ و رتبه جهانی ۲)، فنلاند، نروژ و سوئیس (نمره ۸۵ و رتبه جهانی ۳) و سوئد (نمره ۸۴ و رتبه جهانی ۶) به‌عنوان «پاک‌ترین»، و کشورهای ترکمنستان (با نمره ۱۹ و رتبه جهانی ۱۶۷)، تاجیکستان (نمره ۲۱ و رتبه جهانی ۱۶۱) و ازبکستان (نمره ۲۲ و رتبه جهانی ۱۵۷) به‌عنوان «فاسدترین» کشورهای این منطقه شناسایی شده‌اند.
از دیگر مناطق طبقه‌بندی شده در این گزارش، خاورمیانه و شمال آفریقا است. در این منطقه امارات با بهبود ۵ واحدی در نمره و ۳ پله‌ای در رتبه جهانی، توانست همانند گزارش سال گذشته به‌عنوان پاک‌ترین کشور منطقه در «شاخص فساد» در جایگاه نخست قرار گیرد (با رتبه جهانی ۲۱). قطر نیز با جهشی دو واحدی در نمره و رتبه جهانی، مشابه گزارش ۲۰۱۶ در رده دوم پاک‌ترین کشور منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ایستاده است. در این منطقه کشورهای سوریه (با نمره ۱۴ و جایگاه جهانی ۱۷۸)، یمن و سودان (نمره ۱۶ و رتبه جهانی ۱۷۵) به‌عنوان فاسدترین کشورها در انتهای فهرست قرار گرفته‌اند.
- 18
- 1
