مسکن مهر، طرحی بود كه در دولت محموداحمدی‌نژاد به منظور خانه‌دار کردن اقشار کم‌درآمد جامعه انجام گرفت و دولت بنا داشت با واگذاری زمین رایگان، خانه‌سازی را تشویق کند. اين طرح زماني آغاز شد كه قيمت مسكن در كشور رشد بسياري كرده بود و توانايي خريد مسكن در اقشار متوسط و ضعيف جامعه وجود نداشت.
دولت در آن زمان براي تامين مالي اين طرح از بانك مركزي استقراض كرد كه همين امر باعث رشد حجم نقدينگي و افزايش نرخ تورم در كشور شد؛ به‌گونه‌اي که نیمی از همه پول‌های چاپ‌شده در تاریخ ایران صرف ساختن مسکن مهر شد. خانه‌های ساخته‌شده در این طرح، بيشتر در حاشیه شهرها بودند و فکری برای امکانات گوناگون نظیر آب، برق، گاز و تلفن آنها نشده بود. گذشته از اين، در ساخت اين واحدها دقت لازم صورت نگرفته بود و برخي از اين واحدها با مصالح و امكانات نامرغوب ساخته شده بودند. در تاييد اين نكته همين بس كه در ساخت مجموعه‌ای ۲۵۶ واحدی که از سوی یکی از تعاونی‌ها درسال ۸۶ شروع شده بود، یکی از بلوک‌های ۱۶ واحدی ریزش کرده که سازه ضعیف، علت این ریزش بود. وزیر راه و شهرسازی وقت نيز، علت ریزش ساختمان مسکن‌مهر در گلبهار چناران را رعایت نکردن اصول فنی ساخت وساز اعلام کرده بود. در اجراي اين پروژه كارشناسي لازم صورت نگرفته بود و مشكلات زيادي را براي وضعيت مسكن در كشور به بار آورد. با اين حال دولت يازدهم تلاش كرد كساني را كه به اميد خانه‌دار شدن به اين طرح دل بسته بودند، نااميد نكند و اين پروژه را براي تحويل مسكن به كساني كه در آن ثبت‌نام كرده بودند، ادامه دهد.
هفته پيش يكي از كانديداهاي رياست‌جمهوري به دفاع از طرح مسكن مهر كه طرحي غيركارشناسي بوده و مشكلات ايجاد شده توسط آن بر كسي پوشيده نيست، پرداخت. حمايت از پروژه‌هاي شكست‌خورده دولت‌هاي نهم و دهم از سوي برخي كانديداها، نشان‌دهنده اين واقعيت است كه آنها به دنبال حاكم كردن دوباره تفكر احمدي‌نژاد بر كشورهستند. تفكري كه اقتصاد كشور را به سوي نابودي پيش برد و هنوز نيز با وجود تلاش‌هاي دولت يازدهم، پس‌لرزه‌هاي زلزله‌اقتصادي آن دوران را در كشور احساس مي‌كنيم.
طرحي كه همه را گرفتار كرده است
طرح مسكن مهر مشكلات زيادي را روي دوش دولت يازدهم گذاشت. درهمين راستا بارها آخوندي، وزير راه وشهرسازي، زبان به انتقاد از اين طرح گشوده بود و حتي آن را طرحي دانسته بود كه همه را گرفتار كرده است. آخوندي گفته بود: اینکه بنده همواره از پروژه مسکن مهر انتقاد دارم و از آن گله می‌کنم به این دلیل است که در انجام و اجرای چنین کارهایی که میلیون‌ها نفر به آن وابسته هستند، در وهله نخست باید هنگام مطالعات به فکر تامین زیرساخت‌ها و خدمات زیربنایی می‌بودند. اینجاست که جای نقد جدی دارد و در حال حاضر همه را گرفتار خود کرده است. طرح فاجعه‌آمیز مسکن مهر با وجود اینکه صدهزار میلیارد تومان هزینه به همراه داشت اما در گزارش وزیر کشور اعلام شد حدود ۱۹ میلیون بد مسکن در کشور وجود دارند و ۹ میلیون‌نفر حاشیه‌نشین؛ البته وزارت راه و شهرسازی به تکمیل مسکن‌های مهر متعهد بوده است و حدود دو میلیون و ۲۱۵ هزار پروژه را مورد رسیدگی قرار داده است. نکته دیگر اینکه ۱۱۷ هزار واحد مسکن مهر فاقد متقاضی هستند که جای تامل دارد. به همین خاطر اگر ما در کوه و بیابان یکسری واحدهای متراکم با قیمت نازل و بدون خدمات ایجاد کنیم، نمی‌تواند درد قابل توجهی از مردم دوا کند. مطمئن باشید اگر کیفیت زندگی در شهرها بهبود یابد و مردم بتوانند درآمد لازم را کسب کنند، بهتر از دولت می‌توانند برای خود مسکن تهیه کنند.
تشديد حاشيه‌نشيني
بسياري از كارشناسان معتقدند طرح مسكن مهر به تشديد حاشيه‌نشيني در كشور انجاميد و اين مساله را يكي از معضلات اين طرح دانسته‌اند. در اين زمينه کمال اطهاری، کارشناس مسکن و شهرسازی در يك برنامه تلويزيوني درباره تاثیر زایش مسکن مهر بر روند توسعه حاشیه‌نشینی گفت: « طرح مسکن مهر به تشدید حاشیه‌نشینی انجامیدکه آن نيز حاشیه‌نشینی سازمان‌یافته است. آنچه که حاشیه‌نشینی نامیده می‌شود، در واقع شهروندزدایی کم‌درآمدهاست که به اصطلاح برنامه‌هایی مثل مسکن‌مهرنيز هیچ دردی از آنها دوا نکرد. حتی در محیطی که مسکن مهر ساخته شده ، چون سرمایه اجتماعی وجود ندارد و به صورت اتفاقی دوريكديگر جمع شده‌اند، بدترنيز هست. سرمایه‌های اجتماعی که در این سکونتگاه‌های غیررسمی پیرامونی یا به قول رایج، حاشیه‌نشینی هست، از بسياري از آسیب‌های اجتماعی جلوگیری می‌کند. آنجا هیچ سرمایه اجتماعی وجود ندارد چون مردم به صورت اتفاقی دور يكديگر جمع شده‌اند. وزیر راه و شهرسازی اعلام کرده مجموع حاشیه نشینی حدود ۲۰ میلیون نفر است که حدود ۱۱ میلیون نفر در وضعیت خیلی بدی به سر می‌برند که اسکان غیررسمی است.
این افراد واقعا از یک خدمات اولیه نيز بی‌بهره‌اند و وقتی بزرگ می‌شوند، محیط شان به قدری تنگ و محدود است که امکان فعالیت‌های اقتصادی و خدمات شهری برای آنها وجود ندارد. مسلما افزایش ۱۵۰ درصدی قیمت مسکن در سال ۹۲ حاشیه‌نشینی را تشدید کرد. این یک نوع شهروندزدایی است. شما وقتی تراکم‌فروشی می‌کنید، قیمت زمین را رانتی می‌کنید و از آنجایی که بيشتر افراد جامعه درآمد رانتی ندارند، نمی‌توانند از مسکن مناسب بهره‌مند باشند. واقعیت این است که چنین موضوعی بازی رانت‌جویان است. درواقع یک نظام رانتی در شهرهای ما به دلیل نبود درآمد پایدار شهرداری، حاکم شده است که حتما باید در چارچوب اقتصاد مقاومتی گنجانده شود. این باعث شده مسکن از دسترس اکثریت جامعه خارج شود. شما اگر همین بهای مسکن را در سکونتگاه‌های غیررسمی پیرامونی بررسی کنید، می‌ببینید یک مسکن متعارف آنجا که مثلا ۶۰ تا ۷۰ متر مربع است، حدود سه تا پنج برابر درآمد سالانه آن خانوار است. با اسکان غیررسمی آن کاری را کردند که دولت برای‌شان انجام نداد و خودشان تلاش کرده‌اند از مواهب جامعه برخوردار شوند».
دفاع از مسكن مهر
با تمام انتقاداتي كه به مسكن مهر وارد شده و با توجه به اينكه كارشناسان اجراي اين طرح را شكست‌خورده مي‌دانند، بازهم برخي نامزدهاي رياست‌جمهوري براي جمع‌آوري راي از پروژه‌هاي اينچنيني دفاع مي‌كنند و دولت فعلي را متهم مي‌كنند كه مسكن مهر را تعطيل كرده است؛ درحالي‌كه وزارت راه وشهرسازي در دولت يازدهم خود را موظف به تكميل پروژه‌هاي مسكن مهر و تحويل آن به مردم كرد. ابراهيم رئيسي، كانديداي رياست جمهوري گفته است: آقایان در مناظره‌ها می‌گویند شما چگونه می‌خواهید سالی یک میلیون شغل ایجاد کنید، اگر مسکن مهر را تعطیل نمی‌کردید، اگر نقدینگی موجود در جامعه را به سمت اقتصاد کشور می‌بردید، اگر نفت را خام فروشی نمی‌کردید و اگر از دریا برای تولید ناخالص ملی‌مان بیشتر استفاده می‌کردیم یا فضای مجازی را که امروز فقط به سطح آن توجه می‌شود، برای ایجاد شغل به کار می‌گرفتید، امکان داشت. دولتی باید بر سركار باشد که کار کند و مدیریت جهادی و انقلابی را بر کشور حاکم کند.
پاسخ وزير راه
عباس آخوندی، وزیر مسکن و شهرسازی در واکنش به سخنان ابراهیم رئیسی گفته است: آقای رئیسی، شما به عنوان متحد سیاسی دولت پیشین باید پاسخگوی ظلمی که به خریداران مسکن مهر در آن دولت شد، باشید. شما گفتید پیشرفت پروژه مسکن مهر در این دوره، سالی ۶ درصد بوده است. به شما عرض کنم ۵۵ درصد تکمیل و تحویل واحدهای مسکن مهر در این دوره صورت گرفته است. کل تعداد واحدهای باقی‌مانده نیز که باید تکمیل شوند، تنها ۹۰۰۰۰ واحد با پیشرفت ۷۴ درصد است. شما خوب می‌دانید که بیش از ۱۱۷۰۰۰ واحد مسکونی مهر فاقد متقاضی هستند؛ این به معنی تصرف در وجوه امانی مردم و مبالغ دریافتی بابت پیش خرید مسکن مهر صورت گرفته است. این ظلم فاحشی است که به پیش‌خریداران مسکن مهر توسط دولت پیشین شده و شما در آن موقع معاون اول قوه قضايیه بودید. شما می‌دانید که نه‌تنها چندین‌هزارمیلیارد تومان مسکن‌مهر خارج از مناقصه واگذار شد که ۵۳ هزار واحد آن به یک شرکت خارجی از ترکیه درسالی که مقام معظم رهبری به عنوان سال «تولید ملى و حمایت از کار و سرمایه ایرانی» نام‌گذاری کردند، واگذار شد. مگر ساخت واحدهای مسکن مهر، چه پیچیدگی داشت که به خارجی‌ها آن نيز در همان سالی که رهبری حمایت از کار و سرمایه مالی را در دستور کشور قرار دادند از پیمانکاران داخلی دریغ شد؟ نه آقای رئیسی! شما متحد استراتژیک ريیس جهور پیشین بوده و هستید و هنوز عوامل موثر دولت وی، ستاد انتخاباتی شما را تشکیل می‌دهند. شما نمی‌توانید با این پیشینه و این ترکیب ستاد انتخاباتی‌تان در قامت یک پرسشگر حاضر شوید. شما باید پاسخگوی تمام اتلاف منابع مالی دولت پیشین چه در مسکن مهر و چه در سایر مفاسد هزارم میلیاردی باشید. شما باید پاسخگوی ظلم به اعتماد خریداران مسکن مهر و گمراه کردن آنان و هزینه کردن پول مردم در بیابان‌ها باشید.
احمدرضا سرحدی:اصل مسكن مهر درست بود اما اجراي آن تبليغاتي شد
دولت‌ها نماينده ملت هستند و موظفند به پروژه‌هاي باقي‌مانده از دولت‌هاي قبل از خود رسيدگي كنند. بنابراين رسيدگي به پروژه مسكن مهر از سوي دولت روحاني، كار درستي بوده است. درمورد بحث مسكن مهر دو نكته وجود دارد؛ اول اينكه دولت‌ها، اعم از كمونيستي، سوسياليستي، اقتصاد آزاد، ليبراليستي و ... در تمام دنيا وظيفه دارند براي ضعيف‌ترين اقشار اجتماعي مسكن حداقلي تامين كنند. در قانون اساسي ما نيز در اصل ۳۹ و ۴۱ تامين حداقل نياز مسكن براي اقشار كم‌درآمد جامعه از سوي دولت آمده است. بنابراين در اصل مسكن مهر، پروژه درستي بوده است. منتهي در اجرا به مشكل برخورد؛ يعني مسكن مهر از آنجايي مشكل پيدا كرد كه از حالت تكليف قانون اساسي و برآورده كردن نيازهاي اقشار محروم به يك پروژه تبليغاتي براي دولت احمدي‌نژاد تبديل شد، بنابراين ديگر براي دولت اهميتي نداشت كه اين مسكن باچه كيفيتي ساخته مي‌شود. درواقع دولت يك عددي را ملاك قرار داد و اعلام كرد كه مثلا تعداد سه ميليون مسكن را تحويل خواهيم داد؛ درحالي‌كه به اين مساله توجه نشده بود كه آيا زيرساخت‌ها و امكانات آن وجود دارد يا اين مساله در ظرفيت اقتصاد كشور ما هست يا نه.
براي اين كار از بانك مركزي استقراض شد، تبليغات انجام شد و از مردم ثبت‌نام صورت گرفت. آنچه كه در مورد مسكن مهر شاخص بود، اين بود كه زمين توسط دولت تامين مي‌شود و ساخت و ساز از طريق وام توسط خود مردم انجام شود. مساله اين بود كه دولت به اين اندازه زمين در اختيار نداشت. بنابراين به سمت بيابان‌ها و جاهايي كه هيچ‌گونه امكان سكونت و زيرساختي براي ساختن اين خانه‌ها در آن وجود نداشت، رفت. بنابراين مي‌بينيم خانه‌هايي ساخته شده كه كمتر كسي حاضر است در آنها زندگي كند. اين خانه‌ها در مكان‌هايي ساخته شده كه جاده، آب، برق ، گاز، بيمارستان و هيچ امكاناتي ندارند.
تعدادي از اين واحدها نيز هستند كه دربيابان‌ها هستند و هيچ متقاضي‌اي ندارند. واحدهايي هم كه در نزديكي شهرها ساخته شده مثل پرديس و پرند و هشتگرد، فاقد زيرساخت‌هاي لازم هستند مثلا مدرسه، پاسگاه پليس، آب و برق ندارند. حال اين سوال پيش مي‌آيد كه آيا مسكن يعني تنها يك چهارديواري؟ از نظر من اصل مسكن مهر درست بود اما اجراي آن و عملكرد دولت نهم و دهم در اين زمينه به هيچ‌وجه قابل دفاع نيست و دولت يازدهم نيز با وجود ايرادات موجود اما نمي‌توانست تمام بار مشكلات اين پروژه را به دوش بكشد. بنابراين دولت يازدهم نيز مجبور است ابتدا امكانات لازم را براي واگذاري اين واحدها فراهم كند و سپس آنها را به مردم تحويل دهد. با تمام اين‌ها درپايان خسارت اجراي غلط اين پروژه به كشور وارد مي‌شود.
- 9
- 3
