همه ما در خانه‌هایی زندگی می‌کنیم که ممکن است تازه ساز یا با قدمت باشند. مسلماً هیچ کدام‌مان هم دوست نداریم خانه محل سکونت‌مان بر اثر زلزله ویران شود و آسیبی به خانواده‌مان برسد. اما وقتی پای مقاوم‌سازی به میان می‌آید، می‌بینیم که فقط اسمی از آن شنیده‌ایم. بعد از بروز هر فاجعه اما نیاز به مقاوم‌سازی را با تمام وجود حس می‌کنیم. اصلاً از کجا بفهمیم ساختمان‌مان نیاز به مقاوم‌سازی دارد؟
حالا فرض کنیم که فهمیدیم باید مقاوم‌سازی صورت گیرد. آیا وظیفه مقاوم‌سازی کاملاً بر عهده خودمان است یا دولت در این امر به یاری شهروندان می‌آید؟ جواب این است که انجام این کار صددرصد بر عهده خودتان است. دولت تنها در مورد ساختمان‌های حیاتی که به‌دلیل نوع کاربری و استفاده، باید عملکرد خود را بعد از زلزله نیز حفظ کنند همچون مراکز درمانی، ایستگاه‌های مخابراتی و تلویزیونی، مراکز امنیتی و پالایشگاه‌ها و همچنین ساختمان‌هایی که پس از زلزله به‌عنوان مراکز خدماتی و کمک‌رسانی مورد نیاز هستند همچون سوله‌ها، مساجد، مدارس و مراکز مدیریت بحران، مسئول و موظف است. پس متوجه شدیم که خودمان مسئول مقاوم‌سازی خانه‌هایمان هستیم؛ اما چطور و با صرف چه هزینه‌ای؟
مهندس علی اقدمی، ناظر سازمان نظام مهندسی کشور در این باره می‌گوید: «اصولاً در مورد ساختمان‌هایی که تا ۱۰ سال قدمت دارند، نیاز به مقاوم‌سازی نیست؛ البته در صورتی که نقشه مصوب و نقشه اجرایی باهم همخوانی داشته باشند چراکه نقشه مصوب در نظام مهندسی تأیید شده اما نقشه اجرایی، گاهی به دلایل اقتصادی با نقشه مصوب فرق دارد و مالک برای بالا بردن تراکم، تخلفاتی انجام می‌دهد. اینجا ضعف نظارت هم به دلایل مختلف از جمله عدم انگیزه به‌دلیل پایین بودن تعرفه و تبانی مالک و ناظر، شرایط را بدتر می‌کند.
در مورد مقاوم‌سازی منازل مسکونی باید توجه داشت که اگر یکی از مالکان واحدی در ساختمان تصمیم به مقاوم‌سازی بگیرد، به تنهایی قادر به این کار نیست. یعنی فایده‌ای ندارد چون کل ساختمان باید مقاوم‌سازی شود و اگر یک ستون ایراد داشته باشد، ممکن است کل ساختمان فرو ریزد. در وهله اول مالکان باید به شرکت‌های مشاور یا دفاتر فنی ساختمان مراجعه کنند تا طرح و نقشه مقاوم‌سازی ساختمان تهیه شود که هزینه این کار برای هر متر مربع، چیزی بین ۵ تا ۱۰ هزار تومان است. اما هزینه اصلی مربوط به اجراست که بسیار هزینه بر است.
دستمزدها بیشتر از ساخت است چرا که در ساخت اولیه، مصالح روی زمین قرار دارد و به‌عنوان مثال آهن را روی زمین جوش می دهند اما در مقاوم سازی، جوشکار باید رو به بالا جوش دهد. در کل مقاوم‌سازی سخت‌تر از ساخت اولیه است و هزینه‌اش هم زیاد است. مثلاً برای یک ساختمان هزار مترمربعی که ۱۰ واحد ۸۰ متری دارد به اضافه مشاعات، دست کم حدود ۶۰ میلیون تومان هزینه در بردارد. در این رابطه دولت تسهیلات خاصی ارائه نمی‌دهد و پیشنهاد ما این است که حداقل در بخش تهیه طرح و نقشه برای مقاوم‌سازی منازل مسکونی، با توجه به پایین‌تر بودن هزینه آن، دولت تسهیلاتی ارائه کند تا حداقل مرحله اولیه کار انجام و لزوم بازسازی برای منازل مسکونی مشخص شود.»
۸ سال پیش بود که زلزله‌ای به بزرگی ۳/۶ ریشتر شهر «لاکوئیلا» در ایتالیا را لرزاند و حدود ۳۰۰ کشته برجای گذاشت. از همان زمان بود که شرکتی ایتالیایی درصدد برآمد تا با اجرای روش‌های مقاوم‌سازی نوین، تلفات انسانی در زلزله‌های احتمالی بعدی را به حداقل برساند. روشی که نسبت به روش‌های مقاوم‌سازی قدیمی مزایایی داشت؛ از جمله اینکه با چند عملیات کوچک و بدون نیاز به تخلیه کامل ساختمان، می‌شد مقاومت آن را در برابر زلزله افزایش داد. اساس روش جدید این بود: افزایش مقاومت با کار گذاشتن لرزه‌گیر در ستون‌های بنا.
این روش در شهر لاکوئیلا و دیگر شهرهای ایتالیا برای مقاوم‌سازی ساختمان‌ها اجرا شد و مورد استقبال قرار گرفت. آنها سپس دامنه فعالیت‌شان را در کل اروپا گسترش دادند و نتایج قابل قبولی هم دریافت کردند از جمله اینکه ساختمان‌هایی با عمر نسبتاً بالا، پاسخ مناسبی به این مقاوم‌سازی دادند و مقاومت‌شان در برابر زلزله افزایش یافت.
کارلو تدالدی، نماینده شرکت ایتالیایی سال گذشته برای مذاکرات درباره مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در ایران، به وزارت مسکن و شهرسازی مراجعه کرد و آن‌طور که می‌گوید اتفاقاً طرح، مورد استقبال مسئولان مربوط قرار گرفت اما یک مشکل وجود داشت؛ در واقع یک مشکل اساسی؛ بودجه. همیشه درست در همین نقطه، همه چیز متوقف می‌شود. شرکت ایتالیایی، بحث مقاوم‌سازی نوین را مطرح کرد، حال آنکه در مقاوم‌سازی به روش معمول با بتن‌ریزی و جوش آهن‌آلات نیز هنوز چالش‌های فراوانی وجود دارد.
تلاش برای اجرای مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در سطح کشور بعد از زلزله رودبار و منجیل به طور جدی آغاز شد. ۲۷سال پیش بود که وقوع زلزله‌ای به قدرت ۴/۷ ریشتر، ۳۵ هزار کشته در رودبار و منجیل بر جای گذاشت. از آن زمان تاکنون باز هم شاهد زلزله‌های ویرانگر بوده‌ایم که از زلزله بم در دی ماه ۱۳۸۲ می‌توان به‌عنوان پرتلفات‌ترین زمین‌لرزه بعد از زلزله رودبار و منجیل یاد کرد؛ زلزله‌ای با ۶/۶ ریشتر قدرت و ۲۶ هزار و ۲۷۱ کشته. همان زمان گفتند اگر خانه‌های بم خشت و گلی نبود، اینقدر تلفات نداشت.
بحث مقاوم‌سازی دوباره داغ شد. اما باز مثل خیلی بحث‌های دیگر که فقط در زمان بروز فاجعه داغ می‌شود، این بارهم آنقدرها که باید، نتیجه مطلوب از آن به دست نیامد. با داغ شدن بحث قریب الوقوع بودن احتمال وقوع زلزله شدید در تهران، بحث ساختمان‌های ضدزلزله و لزوم نظارت بر ساخت چنین ساختمان‌هایی هم بالا گرفت. ساکنان برج‌ها و ساختمان‌های تازه‌ساز یک جورهایی خیالشان راحت بود که خطر زلزله تهدیدشان نمی‌کند چون در ساختمان‌هایی سکونت دارند که به اصطلاح ضدزلزله است.
این درحالی است که پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، بشدت از کاربرد اصطلاح غلط «ساختمان ضد زلزله» که سال‌هاست در ادبیات ارتباطی بین فروشندگان و خریداران ساختمان‌ها رواج پیدا کرده، انتقادد دارد و این اصطلاح را مردود و غیرعلمی عنوان می‌کند. چرا که براساس استاندارد ۲۸۰۰ ایران، طراحی ساختمان‌ها بر اساس شتاب زلزله صورت می‌گیرد، نه بر اساس بزرگا. به‌عنوان نمونه در تهران، ساختمان‌ها برای شتاب زلزله معادل ۳۵ درصد شتاب جاذبه زمین طراحی می‌شوند. با این اوصاف هیچ ساختمانی در تهران در برابر زلزله بر اساس ریشتر طراحی نمی‌شود و اساساً چنین ادعایی مبنای علمی ندارد.
بر اساس اعلام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی، از آنجا که روال طراحی و اجرای ساختمان‌ها برای سطوح عملکرد و سطوح لرزه‌ای تعریف و مشخص می‌شود، بنابراین نمی‌توان ادعا کرد که ساختمانی می‌تواند ضد زلزله باشد و اصطلاح ساختمان «مقاوم در برابر زلزله‌ای با شدت مشخص» توصیف صحیح‌تری است که باید کوشش شود جایگزین این غلط مصطلح شود.
البته مطابق نظر کارشناسان، ادعای اینکه ساختمانی در برابر شدت مشخصی از زلزله مقاوم باشد، منطقی است؛ مشروط بر آنکه ساختمان مورد نظر با رعایت ضوابط فنی در طراحی و کیفیت در اجرا همراه باشد. اینجاست که باز به عبارت «مقاوم سازی» می‌رسیم. این اصطلاح برای مهندسان ساختمان و دست اندرکاران بخش مسکن، یک چیز است و برای ما مردم عادی، یک چیز دیگر.
از همه اینها که بگذریم باز می‌رسیم به توانایی مالی و مسائل اقتصادی که می‌تواند اولویت‌ها را جا به جا کند، هم در ذهن ما به‌عنوان شهروندان معمولی و هم در ذهن مسئولان. هرکدام در ذهن‌مان یک هرم مازلو داریم که در پایین‌ترین قسمتش مانده‌ایم. نیازهای زیستی؛ غذا، آب، خواب، تنفس و سلامت. برای رسیدن به سطح بعدی، یعنی امنیت، باید از نیازهای زیستی گذشته باشیم. حالا در نظر بگیریم بسیاری از خانواده‌هایی را که با مشکلات معیشتی مواجه هستند، به ذهن آنها حتی فکر مقاوم‌سازی هم خطور نمی‌کند.
مهندس علی اقدمی، ناظر سازمان نظام مهندسی کشور: اصولاً در مورد ساختمان‌هایی که تا ۱۰ سال قدمت دارند، نیاز به مقاوم‌سازی نیست؛ البته در صورتی که نقشه مصوب و نقشه اجرایی باهم همخوانی داشته باشند چراکه نقشه مصوب در نظام مهندسی تأیید شده اما نقشه اجرایی، گاهی به دلایل اقتصادی با نقشه مصوب فرق دارد و مالک برای بالا بردن تراکم، تخلفاتی انجام می‌دهد. اینجا ضعف نظارت هم به دلایل مختلف از جمله عدم انگیزه به دلیل پایین بودن تعرفه و تبانی مالک و ناظر، شرایط را بدتر می‌کند.
در مورد مقاوم سازی منازل مسکونی باید توجه داشت که اگر یکی از مالکان واحدی در ساختمان تصمیم به مقاوم‌سازی بگیرد، به تنهایی قادر به این کار نیست. یعنی فایده‌ای ندارد چون کل ساختمان باید مقاوم‌سازی شود و اگر یک ستون ایراد داشته باشد، ممکن است کل ساختمان فرو ریزد. در وهله اول مالکان باید به شرکت‌های مشاور یا دفاتر فنی ساختمان مراجعه کنند تا طرح و نقشه مقاوم‌سازی ساختمان تهیه شود که هزینه این کار برای هر متر مربع، چیزی بین ۵ تا ۱۰ هزار تومان است. اما هزینه اصلی مربوط به اجراست که بسیار هزینه بر است.
- 14
- 5
