دنیای اقتصاد : بازار نفت دنیای عجیبی دارد و بازیگران آن با استفاده از «نفت» نه تنها توسعه و رشد اقتصادی، بلکه اهداف سیاسی خود را نیز دنبال می‌کنند. یکی از این بازیگران مهم روسیه است.
این کشور در سال‌های اخیر به خصوص بعد از وقایع کریمه و اعمال تحریم از سوی کشورهای غربی علیه این کشور، از هر ابزاری برای افزایش حضور و قدرت خود در بازار نفت استفاده می‌کند. روس‌ها که بعد از تحریم‌های غرب به شکل محسوسی به افزایش تعاملات خود با کشورهای آسیایی رو آورده‌اند، روابط خود را تنها به کشورهای مصرف‌کننده نفت محدود نکرده و از افزایش تعامل با کشورهای نفت‌خیز به‌عنوان ابزاری برای افزایش حضور در تجارتجهانی نفت استفاده می‌کنند.
مسکو قصد دارد با افزایش تجارت و تعاملات نفتی و گازی خود تاثیر تحریم‌های غرب را به حداقل برساند و علاوه بر آن با توجه به رشد مصرف انرژی در کشورهای آسیایی بازار تقاضای پایدار برای نفت و گاز خود ایجاد کنند. روس‌ها همچنین تجارت نفت با کشورهای تولیدکننده از جمله ایران و ونزوئلا را نیز با هدف به حداقل رساندن تاثیر دلار در مبادلات نفتی و همچنین کاهش هزینه حمل‌و‌نقل نفت دنبال می‌کنند. این اقدامات به محکم شدن جای پای روس‌ها در بازار انرژی دنیا و به تبدیل شدن این کشور به برترین بازیگر بازار نفت و گاز جهان کمک می‌کند.
جای پای محکم روسیه در بازار چین
روسیه در حالی بزرگترین تامین‌کننده نفت چین در سال ۲۰۱۶ و چند ماه گذشته نام گرفته است که تجارت نفت دو کشور سابقه طولانی ندارد. در واقع ساخت خط لوله‌ای بین دو کشور که در سال ۲۰۱۴ تکمیل شد افزایش صادرات نفت روسیه به چین را به دنبال داشت و پیش از آن روسیه به شکل بسیار محدود و تک محموله‌ای نفت به پالایشگاه‌های چینی صادر می‌کرد. روسیه در ماه‌های اخیر سیاست فروش نفت را به پالایشگاه‌های مستقل چینی که به تی‌پات معروف هستند نیز دنبال کرده که به افزایش صادرات این کشور به بزرگترین مصرف‌کننده نفت در آسیا کمک کرده است.
حال آن‌طور که مدیرعامل روسنفت روز گذشته خبر داده است، این شرکت با شرکت چینی CEFC China Energy به توافقات جدیدی برای تجارت نفت دست‌یافته است که می‌تواند به افزایش همکاری در مبادلات نفتی روسیه و چین کمک و آن را وارد بعد جدیدی کند. در ماه‌های گذشته روسیه بخشی از سهام شرکت روسنفت را به CEFC واگذار کرده است. این شرکت که در تجارت نفت فعال است حدود ۱۶/ ۱۴ درصد از سهام روسنفت را به ارزش ۱/ ۹ میلیارد دلار خریداری کرده و بر اساس آن CEFC روزانه ۸۳۰ هزار بشکه از نفت‌خام روسیه را در اختیار خواهد داشت. این موضوع می‌تواند کار بازاریابی را برای روسیه آسان‌تر کند و سهم این کشور را در بازار نفت چین افزایش دهد و همچنین استحکام روابط پکن و مسکو را به دنبال خواهد داشت.
تعاملات نفتی دهلی- مسکو
اما روسیه تنها به افزایش صادرات نفت به چین و ایجاد بازاری محکم و پایدار در این کشور نمی‌اندیشد، روس‌ها حتی پا را فراتر نهاده و از بازار کشوری مانند هند نیزکه هیچ مسیر آبی با آن برای صادرات نفت ندارد چشم‌پوشی نکرده است. حدود یک سال پیش روس‌ها قرارداد خرید ۴۹ درصد از سهام پالایشگاه اسار هند به ظرفیت پالایشی ۴۰۰ هزار بشکه در روز را به امضا رساندند و حال قصد دارند نفت مورد نیاز این پالایشگاه را از طریق ونزوئلا و احتمالا ایران تامین کنند.
علاوه بر این، روسیه که در سال‌های اخیر سعی بر این داشته که شرکت‌های خود اعم از روسنفت، گزپروم و... را برای اکتشاف و تولید نفت به دیگر کشورهای نفتی بفرستد، از شرکت‌های هندی برای تولید نفت و گاز در سرزمین‌های خود به گرمی استقبال کرده است. روسیه اکتشاف و تولید در سه میدان نفتی خود واقع در منطقه سیبری را به کنسرسیومی از شرکت‌های هندی از جمله ONGC سپرده است. به‌طوری‌که این شرکت‌ها در سال گذشته مجموعا ۴/ ۵ میلیارد دلار در این میادین سرمایه‌گذاری کردند و روسیه حتی امسال مذاکراتی برای افزایش سرمایه‌گذاری این شرکت‌ها در میادین نفتی و گازی خود داشت که با مخالفت طرف هندی مواجه شد.
حرکت در جهات معکوس در کرکوک
در حالی که برگزاری رفراندوم برای جدایی اقلیم کردستان از دولت مرکزی با مخالفت جدی بین‌المللی همراه بوده، روس‌ها برای افزایش تعاملات خود با کردها ابراز آمادگی کرده‌اند.روسیه که درست یک هفته پیش از برگزاری رفراندوم در اقلیم کردستان تفاهمنامه‌ای برای توسعه خط لوله کرکوک-جیحان و افزایش تعاملات نفتی با این منطقه به امضا رسانده بود، روز گذشته اعلام کرد که قصد دارد سرمایه‌گذاری‌های خود در اقلیم کردستان را افزایش دهد و ساخت خط لوله انتقال نفت را نیز پیگیری خواهد کرد.
بر اساس این قرارداد، سهم روسیه از ساخت این خط لوله ۶۰ درصد و سهم شرکت نفت دولت نیمه مختار کردستان عراق حدود ۴۰ درصد خواهد بود. روسیه همچنین قراردادی به ارزش ۴۰۰ میلیون دلار با اقلیم کردستان برای توسعه میادین نفتی کرکوک به امضا رسانده است. این در حالی است که اکنون میادین نفتی کرکوک تماما در اختیار دولت مرکزی عراق قرار دارد. روسیه قصد دارد سرمایه‌گذاری نفتی خود در اقلیم کردستان را به ۵/ ۳ میلیارد دلار برساند.
این کشور اوایل سال جاری قراردادی با دولت نیمه مستقل اقلیم کردستان به امضا رساند که بر اساس آن، برای دوسال نفت اقلیم کردستان را به ارزش یک میلیارد دلار خریداری کرده و به پالایشگاه‌های خود در آلمان ارسال کند و حال ساخت خط لوله را در راستای تسریع در خرید نفت کردستان دانسته است. خبرگزاری رویترز این اقدام روسیه را در راستای هدف پوتین برای افزایش حضور در خاورمیانه عنوان و اعلام کرده که این قراردادها روسنفت را به شرکتی که کنترل زیرساخت‌های نفتی اقلیم کردستان را در اختیار دارد، تبدیل خواهد کرد.
فروش نفت ونزوئلا از کانال روسیه
روسیه به خصوص بعد از افزایش بحران‌های سیاسی و اقتصادی ونزوئلا، توانسته در تعاملات نفتی این کشور حضور یابد. در حال حاضر روس‌ها بخش مهمی از صادرات نفت ونزوئلا را کنترل می‌کنند، به این شکل که از سال ۲۰۰۶ تاکنون روسیه حدود ۱۷ میلیارد دلار به ونزوئلا وام داده که بخش مهمی از این مقدار در سال‌های اخیر و در اختیار شرکت ملی نفت ونزوئلا(PVDSA) قرار گرفته است. PVDSA بخشی از بدهی خود به روسنفت را از طریق دادن نفت به این شرکت پرداخت می‌کند.
با این حال از آنجا که درآمدنفتی ونزوئلا به واسطه کاهش تولید نفت و دادن بخشی از صادرات به روسنفت به شدت کاهش یافته، نیاز این کشور به وام‌های روسی روز به روز بیشتر شده است و این خود به افزایش حضور روس‌ها در بازار نفت کمک می‌کند. در حال حاضر ۱۳ درصد از صادرات نفت ونزوئلا که معادل ۲۲۵ هزار بشکه در روز است توسط روسیه انجام می‌شود و بسیاری از مشتریان نفت ونزوئلا از جمله یک پالایشگاه متعلق به ونزوئلا که در آمریکا قرار دارد، نفت را با واسطه روسیه از PVDSA خریداری می‌کنند.
همچنین قرار است از ماه جاری بخشی از نفت مورد نیاز پالایشگاه هندی اسار اویل را شرکت نفت ونزوئلا تامین کند، در حالی که روس‌ها به دلیل نبود راه‌های آبی تاکنون به بازار هند به شکل گسترده دسترسی نداشته و در عین حال ونزوئلا یکی از تامین‌کنندگان اصلی نفت هند بوده است. علاوه بر این در حال حاضر روسنفت بهره‌برداری از ۹ پروژه بزرگ نفتی ونزوئلا را در اختیار دارد.
پیام دیدار پوتین و سلمان
از لحاظ تاریخی روسیه و عربستان هیچ‌گاه رابطه خصمانه یا شراکت و همکاری مهمی با هم نداشته‌اند. از این رو سفر سلمان به مسکو که در همین ماه انجام شد، واکنش‌ها و گمانه‌های زیادی به همراه داشت. علاوه بر تحلیل‌های مختلف سیاسی که به نگرانی عربستان از افزایش نقش روسیه در خاورمیانه و همراهی ایران با این کشور اشاره داشتند، برخی کارشناسان به اهمیت نفت در افزایش تعاملات دو کشور تاکید می‌کردند.
در واقع شروع رابطه ریاض و مسکو را می‌توان توافق نفتی برای کاهش تولید بین کشورهای تولیدکننده نفت دانست که کمتر از یک سال پیش به امضا رسید. سپس پایبندی روسیه به این توافق برخلاف تجربه‌های مشابه در سال‌های دور، به نزدیکی هرچه بیشتر دو کشور کمک کرد. به‌طوری‌که خالد الفالح وزیر نفت و معادن عربستان با بیان اینکه همکاری بین روسیه و عربستان موجب شد ائتلاف بی‌سابقه‌ای از ۲۴ کشور عضو و غیرعضو اوپک برای متعادل کردن بازار نفت شکل بگیرد، درخصوص روسیه گفته است: «روسیه کمک کرد که نفس دوباره‌ای در کالبد اوپک دمیده شود.»
حضور روسیه در صنعت نفت ایران
رویترز در روزهای اخیر از قول مدیرعامل بزرگترین شرکت نفتی روسیه- روسنفت- خبری را منتشر کرد که حاوی پیام‌های مهمی است. مدیرعامل این شرکت در یک نشست صنعتی در ورونا اعلام کرده که روسنفت در حال مذاکره با تهران برای ایجاد یک زنجیره تحویل نفت از ایران و کشورهای آسیای مرکزی به بازارهای جهانی است.
ایگور سچین که به دوستی دیرینه و عمیقش با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه معروف است در حالی از مذاکره با ایران برای افزایش همکاری‌ها در تجارت نفت خبر داده که روسیه سال گذشته قراردادی برای خرید روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت از کشورمان به امضا رسانده است و همچنین چندین شرکت روسی برای توسعه میادین نفت و گاز ایران با شرکت ملی نفت تفاهم‌نامه امضا کرده‌اند. بر اساس این قرارداد که قرار است در همین روزها اجرایی شود، ایران روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت به روسیه می‌فروشد و ۵۰درصد از ارزش آن را به یورو و ۵۰ درصد مابقی آن را به‌صورت کالا و خدمات از این کشور دریافت می‌کند.
این خبر در کنار خبرهای دیگر که نشان از تلاش روسیه برای حاکم کردن امپراتوری خود در بازار نفت دارد، نگرانی‌هایی درخصوص آینده نفت ایران و حضور روسیه در صنعت نفت کشور به همراه دارد و برخی کارشناسان درباره سابقه بد روسیه برای حضور در کشورهای دیگر هشدار می‌دهند. این در حالی است که محمود خاقانی، کارشناس بازار انرژی نظری خلاف این دارد. خاقانی در این‌خصوص به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «در ایران ما به جای حل مساله به پاک کردن صورت مساله اقدام می‌کنیم.»
وی با بیان اینکه روسیه توانسته با به‌کار بردن ابتکاراتی نه تنها قدرت خود را در بازار نفت افزایش دهد، بلکه در مقابل تحریم‌های آمریکا علیه این کشور نیز مقاومت کند، می‌گوید: «افزایش قدرت روسیه چرا باید موجب نگرانی ایران شود؟ این در حالی است که ایران می‌تواند با به کار بردن ابزار مشابهی خود نیز در مسیر افزایش قدرت در بازار نفت گام بردارد.» وی با بیان اینکه اگر برخی بازیگران بازار نفت قدرت پیدا می‌کنند، به دلیل ضعیف ماندن دیگر کشورهاست، می‌گوید: «در حال حاضر نیز ایران باید در مسیر افزایش قدرت گام بردارد.»
خاقانی بر این باور است که این‌گونه قراردادها می‌تواند نقش تهدیدهای آمریکا درخصوص بازگرداندن تحریم‌ها و تاثیر محدودیت‌های دلاری را کمرنگ کند. به گفته این کارشناس انرژی، ایران در حال حاضر قراردادی با ترکیه دارد که بر اساس آن تجارت دو کشور بر اساس ارزهای محلی لیر و ریال انجام می‌شود. همچنین، پیش از این کشورهای گروه بریکس توافق کرده بودند که دلار را از مبادلات خود حذف کنند.
خاقانی با بیان اینکه بورس انرژی ایران در کیش نیز با هدف معاوضه و تجارت فرآورده‌های نفتی راه‌اندازی شد، می‌گوید: توافقات روسیه و ایران درخصوص تجارت نفت نیز از نوع معاوضه انرژی است. به این شکل که روسیه به مشتریان ما نفت عرضه کند و ما نیز به مشتریان نفتی این کشور نفت صادر کنیم. وی درباره مزایای استفاده از چنین ابزاری می‌گوید: «انرژی فراهم‌کننده خدمات است و باید از این راهکارروش برای دستیابی به خدمات کشورهای مصرف‌کننده نفت استفاده کرد.»
به گفته خاقانی، این راهکار از روش‌های متداول در تجارت نفت است و می‌تواند در کاهش هزینه حمل و نقل و تنوع مشتریان نفتی به کشورهای صادرکننده نفت کمک کند. به‌طور مثال روسیه می‌تواند به فرانسه که از مشتریان نفتی ایران است با هزینه حمل و نقل کمتری نفت عرضه کند و در مقابل ایران نیز نفت خود را با هزینه بسیار کمتری به کشورهای آسیایی که مشتری روسیه هستند، ارسال کند.
- 13
- 1
