به گزارش دنیای اقتصاد، ماموریت‌های کلان سازگاری با کم‌آبی در چهار محور«آمایش آب‌محور»، «تبدیل محدودیت آب به عنصری برای توسعه»، «اصلاحات اقتصادی در تعرفه‌گذاری آب» و «تغییر در نظام فعلی در بخش آب کشاورزی» از سوی وزیر نیرو تشریح شد. سازگاری با کم‌آبی اگرچه از اسفندماه ۹۶ در قالب تشکیل کارگروه ملی در هیات‌وزیران کلید زده شد، اما ارزیابی‌ها حاکی از آن است که فرآیند سازگاری با کم‌آبی البته به‌صورت کند در حال اجراست.
این درحالی است که شواهد نشان می‌دهد در حال‌حاضر آب محدودکننده‌ترین عنصر توسعه در کشور به‌شمار می‌رود. در این میان متولیان نیروی کشور علاوه براینکه در راستای شتاب‌بخشی به فرآیند سازگاری با کم‌آبی محورهای چهارگانه‌ای را در دستور کار قرار داده‌اند، در کنار این ماموریت‌ها پنج هدف اساسی در عرصه منابع زیست‌محیطی و به‌ویژه آب و انرژی نیز مدنظر قرار گرفته است. «پایدارسازی منابع آب وانرژی برای پاسخ به نیاز نسل امروز و نسل‌های آتی»، «جبران تخریب‌های گذشته به واسطه اندیشه‌ها، گفتارها و کردارهای نامناسب»، «احیای ظرفیت زیست‌پذیری کشور»، «بهره‌برداری از منابع زیست‌محیطی با پیوند زدن به ارزش‌های اساسی انسانی» و «حاکمیت نظام اندیشه‌ای و نظری منسجم در مدیریت منابع آب و انرژی» از جمله گرایشاتی است که در رویکرد تصمیم‌سازان و سیاست‌گذاران نیرو کشور به‌چشم می‌خورد.
روز گذشته در نشست تخصصی پیرامون کارگروه سازگاری با کم‌آبی، متولی نیرو کشور و رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری به چند و چون برنامه‌ها و اهداف این کارگروه پرداختند. رضا اردکانیان در این نشست پنج هدف اساسی وزارت نیرودر عرصه منابع زیست‌محیطی به‌ویژه آب و انرژی را مورد واکاوی قرار داد. به‌گفته وی، سازمان متبوعش در تلاش برای پایدارسازی منابع آب و انرژی است تا نیاز نسل امروز و نسل‌های آینده را برآورده کند، کیفیت زندگی شهروندان را با قید پایداری ارتقا داده و تقاضاهای فزاینده ناشی از ضرورت توسعه را فراهم کند.
همچنین قرار است تخریب‌های گذشته به واسطه اندیشه‌ها، گفتارها و کردارهای نامناسب جبران و به احیای ظرفیت زیست‌پذیری بینجامد. از سوی دیگر یکی از اهداف این است که بهره‌برداری از منابع زیست‌محیطی با ارزش‌هایی اساسی نظیر عدالت، رعایت اصول اخلاقی، نفی خشونت و فساد پیوند خورده و استفاده از منابع آب و انرژی معطوف به تحقق چنین ارزش‌های شود. این در حالی است که به گفته اردکانیان تحقق محورهای یاد‌شده با نظام به‌هم پیوسته اندیشه، گفتار و کردار حاکم بر نظام مدیریت منابع آب و انرژی ایران مرتبط است و باید نظام اندیشه‌ای و نظری منسجمی بر رویکرد مدیریت منابع آب و انرژی حاکم شود. وزیر نیرو آب و انرژی را کاملا به‌هم پیوسته می‌داند و معتقد است هرگونه پایدارسازی در این دو منبع به هم وابسته و این دو منبع به‌ویژه آب نیازمند رویکرد میان‌بخشی هستند.
در نتیجه باید مساله آب را به شکلی واحد دید و از تکه‌تکه کردن و سپردن هر تکه به یک دستگاه و بخش و تشدید تقابل میان دستگاه‌ها در ماموریت‌ها اجتناب کرد. البته به‌گفته وزیر نیرو این مهم به معنای ادغام دستگاه‌های اجرایی نیست بلکه رویکرد به هم پیوسته‌ای را برای این مساله ایجاد می‌کند. اردکانیان با تاکید بر اینکه مدیریت توامان عرضه، مصرف و تقاضای آب و انرژی محور اندیشه، گفتار و کردار ماست، اضافه کرد: اینگونه نیست که پس از چند دهه عادت کردن ما به رویکردهای قبلی که اقتضای شرایط دوره‌های قبلی بوده است با تغییر یک وزیر و چند مدیر این رویکردها به کلی عوض شود و مسیرهای جدیدی در پیش گرفته شود.
به گفته وی گرایش به سمت اهداف پنج‌گانه یاد شده به تولید اندیشه و گفتار و برنامه‌ریزی برای کردارها و اقدامات ضروری نیاز دارد تا رویکرد جدید و اهداف متناسب با آن را به پیش برد. وی هر اندیشه و گفتمانی را دارای مفاهیم محوری برشمرد و افزود: مفهوم سازگاری با کم‌آبی یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم دوران جدید در مدیریت منابع آب و انرژی است. به دلیل ارتباطی که این دو منبع زیر چتر منابع زیست محیطی با یکدیگر دارند طبیعتا هرگونه تربیت صحیحی در مصرف و مدیریت یک منبع بر دیگری نیز تاثیر مستقیم دارد.
توهم فراوانی آب
وزیر نیرو معتقد است سازگاری با کم‌آبی به این معناست که بپذیریم کم‌آبی همزاد تمدن ایران است که باید از این پس توهم فراوانی آب را کنار بگذاریم. در این بین نباید از این مهم غافل شویم که با وجود کم‌آبی می‌توانیم تمدنی بالنده، توسعه پایدار، تضمین‌کننده امنیت و کیفیت زندگی ایرانیان هم بنا کنیم، همان‌گونه که پدران و نسل‌های گذشته این کار را انجام دادند. وی خاطرنشان کرد: تامین منابع آب و انرژی جدید را باید دنبال کنیم اما آنچه اولویت دارد مدیریت مصرف و تقاضای منابع موجود است. ما زمانی موفق خواهیم شد که مساله منابع زیست محیطی و مدیریت را بین سازمان‌های مختلف تقسیم نکنیم و بدون هماهنگی بین سازمانی و بدون هدف مشترک پایدارسازی منابع آب و انرژی عمل نکنیم.
وزیر نیرو یادآور شد: کارگروه ملی سازگاری با کم آبی در اسفندماه سال گذشته شروع به‌کار کرده است؛ اما باید بدانیم که این فرآیند کند و نسبتا دراز مدت است. به‌گفته متولی نیرو تحولات زیادی در ذهن‌ها و نگرش‌ها، تصمیمات اقتصادی، فناوری‌ها، الگوهای رفتاری اجتماعی و فرهنگی و عوامل موثر بر اقتصادسیاسی لازم است تا سازگاری با کم‌آبی به شکل مطلوبی امکان‌پذیر شود. اردکانیان با تاکید بر اینکه نیازمند تولید گفتار برای سازگاری با کم‌آبی هستیم، عنوان کرد: نحوه گفتارها هستند که از حد بیان فراتر رفته، به جامعه جهت می‌دهد و اندیشه‌ها در قالب آن گفتارها بیان می‌شود.
چهار اقدام کلان
وزیر نیرو در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به چهار اقدام کلان مرتبط با سازگاری، برضرورت آمایش آب‌محور تاکید کرد و گفت: ما به شدت نیازمند در دستور کار قراردادن آمایش آب‌محور سرزمین هستیم. براساس شواهد موجود آب محدودکننده‌ترین عنصر توسعه ماست و با وجود اینکه ایده سازگاری با کم‌آبی بر تطبیق یافتن با این محدودیت تاکید می‌کند اما این تطبیق نیازمند شناخت ملزومات و تدوین برنامه اقدام برای تحقق این هدف است که این مهم از طریق آمایش آب‌محور امکان‌پذیر است.
اردکانیان تصریح کرد: امروزه شاهدیم مردم و به‌ویژه فعالان محیط‌زیست از جانمایی صنایع آب‌بر در مناطق خشک و نیمه خشک شکایت دارند و کشت محصولات پر آب در مناطق فاقد ظرفیت اکولوژیک برای کشت این محصولات سبب خسارت‌های بسیاری شده است. وی اظهار کرد: پایداری استقرار جمعیت در برخی عرصه‌های سرزمینی که فاقد ظرفیت آبی کافی بوده نیز تهدیدآمیز شده است، بنابراین سامان دادن این مسائل و گذار به شرایط پایدارتر نیازمند آمایش آب‌محور است. وزیر نیرو یادآور شد: تا چند دهه قبل برنامه‌های توسعه بر محور توسعه اقتصادی تهیه و تدوین شده است. البته برابر دانستن توسعه با رشد اقتصادی به جای برانگیختن شدن ملاحظات عدالت محورانه و توجه به سازگاری با محیط‌زیست مساله‌ای بسیار جدی است.
وی آمایش آب‌محور را خرد توسعه دانست و گفت: در رویکرد آمایشی ارزیابی نظام‌مند عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و توزیع متوازن و هماهنگ جغرافیایی فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی در پهنه سرزمین و متناسب با قابلیت‌ها و منابع طبیعی و انسانی صورت می‌گیرد. اردکانیان با اشاره به اینکه بخش وسیعی از کشور در اقلیم خشک و نیمه خشک قرار گرفته است، عنوان کرد: این امر موجب شده توسعه به حل مساله آب وابسته باشد. با وجود محدود بودن منابع آب در برخی از مناطق ایران، در برخی مناطق دیگر استفاده از منبع آب می‌تواند ظرفیت‌های مناسبی را فراروی برنامه‌ریزان قرار بدهد.
وزیر نیرو خاطرنشان کرد: نکته مهم این است که تصور نکنید محدودیت آب محدویت توسعه است بلکه محدودیت منابع آب مشوق نگاه و خرد متفاوتی برای توسعه است. مساله مهم این است که محدودیت به فرصت مبدل شود. وی اضافه کرد: برخی تصور می‌کنند محدودیت منابع آب را باید از میان برد و به فراوانی آب و منابع کافی آبی دست پیدا کرد، اما پیامد زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی این رویکرد صرف می‌تواند به قیمت نابودی سرزمین تمام شود. اردکانیان افزود: محدودیت آب را باید به خردورزی متفاوتی برای توسعه مبدل کرد که این خردورزی متفاوت همان سازگاری با کم‌آبی است.
نظام تعرفه‌ها
وزیر نیرو بر لزوم اصلاحات اقتصادی و اقتصاد اجتماعی در تعرفه‌گذاری آب هم اشاره کرد و گفت: از درک اهمیت ارزش اقتصادی آب و انرژی است که پیوند میان این دو منبع با یکی از مهمترین ارزش‌های اجتماعی یعنی عدالت آشکار می‌شود. وی با بیان اینکه نظام تعرفه‌گذاری آب باید حداقل دو هدف عمده را محقق سازد، گفت: هدف نخست آشکار شدن ارزش ذاتی آب و هدف دوم تبدیل تعرفه‌ها به ابزاری برای کمک به عدالت اجتماعی است.
اردکانیان با تاکید بر اینکه نظام فعلی تعرفه به نحوی مشوق بدمصرفی است، تصریح کرد: نظام فعلی تعرفه‌گذاری آب به ویژه در بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آن یعنی بخش کشاورزی به هیچ عنوان با توسعه پایدار مبتنی بر شناسایی ارزش ذاتی آب سازگار نیست. وزیر نیرو افزود: پذیرش ضرورت اصلاحات در تعرفه آب مصارف کشاورزی به معنای دست کشیدن از ارائه یارانه‌ها به بخش کشاورزی نیست.
عمده کشورهای دنیا برای حفظ سطح مطلوب امنیت غذایی یارانه‌های زیادی به بخش کشاورزی می‌دهند ولی منطق یارانه بخش کشاورزی باید مشوق بهره‌وری، بهبود روش‌های کشت، کاهش میزان هدررفت آب و انرژی و کمک‌کننده پایدارسازی منابع آب، خاک و غذا باشد. اردکانیان تصریح کرد: نظام فعلی قیمت‌گذاری آب کشاورزی مشوق چنین دستاوردهایی نیست و اصلاح آن نیز به معنای دست کشیدن از یارانه‌های بخش کشاورزیو عدم حمایت از این بخش نیست.
وی تاکید کرد: نظام تعرفه‌گذاری آب برای سازگاری با کم‌آبی در بخش شرب و بهداشت نیز باید معطوف به این واقعیت باشد که سهم این بخش از کل مصرف آب کشور که بین ۶ تا ۸ درصد است نباید شاخصی برای میزان اهمیت نسبی آب تلقی شود. وزیر نیرو اضافه کرد: درست است که آب شرب و بهداشت بخش کمی از مصرف کل آب کشور را تشکیل می‌دهد، اما ارزش آب شرب به جهات دیگر قابل مقایسه با سهم آن از کل مصرف آب نیست.
گفت‌وگو درباره آب
مشاور رئیس‌جمهور نیز در این نشست به طرح مساله کم‌آبی پرداخت. به‌گفته حسام‌الدین آشنا، موضوع آب از حداقل یک دهه قبل در محافل تخصصی به کانونی برای مباحثات داغ درباره سیاست محیط‌زیستی، سیاست توسعه و اقتصاد سیاسی منابع طبیعی در ایران بدل شده بود، اما از ابتدای دهه ۱۳۹۰ این مبحث به عرصه عمومی کشیده شد و حساسیت‌های طرفداران محیط‌زیست، سیاستمداران و بسیاری دیگر از گروه‌های اجتماعی به آن افزوده شد. آشنا افزود: تاکید وزیر نیرو بر مدیریت توأمان مصرف و عرضه، رویکرد مبتنی بر مدیریت به‌هم‌پیوسته منابع آب، توجه به اقتصاد سیاسی سازه‌های آبی و در اولویت قرار دادن رویکرد اجتماعی به مدیریت منابع آب و انرژی، نشانگر آغاز دوران و گفتمان جدیدی در مدیریت منابع آبی ایران است.
در همین راستا مفهوم سازگاری با کم‌آبی نیز دقیقا برآمده از همین رویکرد و حامل منطقی بسیار عمیق و پیچیده است. این مفهوم که در بدو امر ساده می‌نماید، در واقع از تغییر پارادایمی عمیق به مدیریت منابع آب ایران حکایت می‌کند. سازگار شدن با کم‌آبی، نیازمند بازنگری اساسی در نظام زندگی در ایران است؛ نظامی از زندگی که به‌واسطه چندین دهه وابستگی شدید به بهره‌مندی از آب و انرژی ارزان، دچار مصرف نامناسب و بدون توجه به ارزش‌های حیاتی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی آب است. من این گونه از توسعه آب‌محور را به کنایه و با توجه به جنبه‌های دیگر آن را «توسعه آبکی» می‌نامم.
- 16
- 6
