ترفندهای احمدی‌نژاد به روز می‌شود

با سخت‌تر شدن تحریم‌های نفتی علیه ایران، بازگشت به مدیریت فروش نفت به سبک دوره احمدی نژاد از اهمیت خاصی برخوردار شده است. اکنون همه تلاشها معطوف به راه‌حل‌های مطمئن دور زدن تحریم‌هاست. اما گویا راهحل‌های جدید باید خیلی بکر باشند تا بتوانند از تیر رس خزانه‌داری آمریکا پنهان بمانند.

در این میان خریداران نفت به شدت دچار ترس و تردید هستند که آیا خرید نفت ایران با شرایط مناسب، موقعیت آنها را در بازارهای جهانی به مخاطره می‌اندازد یا خیر؟ گرچه نگرانی جهانی این است که اگر واشنگتن بتواند تا ماه نوامبر (آبان) فروش نفت ایران را به صفر برساند، بهای نفت ممکن است به بیش از ۱۲۰ دلار برای هر بشکه برسد اما کشورهای عضو اوپک و حتی روسیه وعده داده‌اند که کمبود نفت ناشی از حذف ایران از بازار‌های جهانی را با تولید یک میلیون بشکه اضافه تر جبران کنند که در این بین ماموریت سخت تر به عربستان سعودی واگذار شده است. ترامپ برای آنکه در تحریم فروش نفت ایران موفق شود، از عربستان سعودی خواسته است تولید روزانه خود را دو میلیون بشکه بیشتر کند تا بازار دچار آسیب نشود اما سوال این است که آیا ریاض می‌تواند از عهده این ماموریت نسبتا دشوار بر بیاید؟

اگر تا روز ۱۳ آبان صادرات نفت ایران واقعا به صفر برسد، در صورتی که آمریکا تمهیدی نیندیشد در روز ۱۴ آبان و بعدتر قیمت نفت در بازار‌های جهانی بشکه‌ای صد دلار را هم رد خواهد کرد که این امر یعنی وارد کردن شوک شدید به اقتصاد جهانی. اما ترامپ این روزها در کنار دغدغه‌های روزانه خود شاید بیشتر از گذشته به ماموریتی که تا دو ماه آینده در قبال ایران در پیش دارد فکر می‌کند. بخشی از تلاش‌های او در روز سوم سپتامبر نتیجه داد و در این روز که دقیقا مصادف با اوج گرفتن قیمت دلار در بازار‌های ایران بود، با افزایش تولید نفت اوپک و آمریکا، نگرانی‌ از تحریم‌ها علیه صادرات نفت ایران، که از ماه نوامبر اجرایی می‌شود، کم‌رنگ شد و قیمت‌ نفت در بازارهای جهانی افت کرد. شرکت‌های نفتی آمریکایی هم دست به‌کار شدند و از جمله شرکت خدمات انرژی "بیکر هیوگز" اعلام کرد که حفاران آمریکایی برای اولین بار در سه هفته اخیر، دو حلقه چاه به تعداد چاه‌های فعال این کشور افزودند تا در کل ۸۶۲ حلقه چاه مشغول استخراج نفت در این کشور باشند. این نکته را نباید از نظر دور داشت که افزایش تعداد چاه‌های نفت فعال آمریکا از اواسط ۲۰۱۶ تاکنون، باعث رشد بیش از ۳۰ درصدی تولید نفت خام آمریکا شده که در حال حاضر ۱۱ میلیون بشکه در روز است. ادوارد بل، تحلیلگر کالا در بانک «ان‌بی‌دی» امارات در دوبی، می‌گوید: تولید نفت ایران هم نشانه‌هایی از کاهش را بروز داد و ماه گذشته ۱۵۰ هزار بشکه در روز افت کرد؛ این درحالی است که واردکنندگان نفت ایران هم کم‌کم واردات خود را کاهش می‌دهند.

دور زدن تحریم‌ها، تنها چاره پیش روی ایران

ایران برای کاهش تاثیر تحریم‌ها راهکارهایی در سر دارد. پیش‌تر برخی فعالان اقتصادی هشدار داده بودند که دولت ایران ممکن است به شیوه‌ها و راهکار‌های دوران احمدی نژاد برای دور زدن تحریم‌ها رجوع کند یا برخی از آن شیوه‌ها را به روز کند.اما برخی منابع غربی می‌گویند ایران به دنبال کشف راهکارهای تازه و بکر برای دور زدن تحریم‌های آمریکا و فروش نفت خود است.یک راهکار کهنه که در واقع راه سوخته و برای زمان فعلی غیر قابل اجرا به نظر می‌رسد، استفاده از گذرنامه یک کشور دیگر برای شرکت‌های ایرانی و مدیران آنها در راستای مقابله با تحریم‌هاست که این شیوه در گذشته برای دور زدن تحریم‌ها تا حدی راهگشا بوده است.آمریکا خیلی زود متوجه این ترفند شد و پس از آنکه رویترز فاش کرد که ایرانی‌ها به شیوه‌ای عجیب تحریم‌های آمریکا را دور می‌زنند، دستورالعملی را به کشورهای پذیرنده سرمایه‌گذار خارجی ابلاغ کرده تا علاوه بر ممنوعیت برای اتباع ایرانی، پاسپورت‌های پیشین آنان را نیز باطل کنند. جزایر کوچک کارائیب شامل سنت‌کیس، دومنیکا، آنتیگوا و همچنین کشورهای اروپایی مالت، بلغارستان، قبرس و کشور آفریقایی کومور از جمله کشورهایی بودند که مدیران ارشد شرکت نفت ایران از طریق آنها امکان کسب تابعیت و فعالیت بازرگانی پوششی را پیدا کرده بودند. از دیگر روشهای قدیمی‌برای دور زدن تحریم‌های آمریکا راه‌اندازی اتاق مبادلات ارزی است.

این اتاق قبلا و در دولت احمدی نژاد با شناسایی تاجران و اهالی صنعت که قصد واردات را داشتند به جای اعطای ارز مبادله ای، حواله‌ای به آن‌ها ارائه می‌داد تا از کشور‌هایی که به دلیل خرید نفت به ایران بدهکار بودند ولی امکان انتقال ارز به حساب‌های ایران را نداشتند، اجناس مورد نیاز خود را وارد کشور نمایند. ایران همچنین برای رفع محدودیت برخی از بانک‌های ایرانی تحریم شده، آن‌ها را به بخش خصوصی واگذار کرد تا طبق قوانین بین‌المللی از دایره موسسات تحت تحریم خارج شوند. خرید بانک‌های خارجی از سوی افراد خاص برای دور زدن تحریم‌ها از دیگر روش‌هایی بود که قبلا برای دور زدن تحریم‌ها مورد استفاده قرار گرفته بود. در همین راستا، بابک زنجانی با خرید یک بانک به‌عنوان بانک پوششی تلاش کرده بود تحریم‌ها را دور بزند.کوهپایه زاده وکیل مدافع بابک زنجانی می‌گوید : حتی خود بانک مرکزی و شرکت نفت هم درصدد بودند که بانک‌هایی را خریداری کنند تا از این طریق تحریم‌ها را دور بزنند. 

روش‌های جدید ایران برای دور زدن تحریم‌ها

با آغاز دور جدید تحریم‌های ترامپ اکنون منابع غربی حدس می‌زنند که ایران برای مقابله با تحریم‌ها به روش‌های جدیدی برای دور زدن تحریم فروش نفت مبادرت کند. این روشها می‌تواند شامل صادرات پنهانی نفت از طریق نفتکش‌هایی باشد که فاقد ردیاب هستند. همچنین ایران می‌تواند به مبادلات تهاتری با روسیه، چین، هند و ترکیه روی بیاورد. در کنار این شیوه‌ها، تخفیف و مدت اعتبار طولانی‌تر برای دریافت پول نفت از دیگر روشهایی است که می‌تواند به‌کار رود تا بخشی از تحریم‌ها دور زده شود. در دور قبلی تحریم‌ها، ایران ردیاب نفتکش‌های خود را غیرفعال کرده بود که در نتیجه میلیون‌ها بشکه صادرات نفت این کشور به حساب نیامد. فروش پنهانی از دیگر شیوه‌های دور زدن تحریم‌ها و از جمله اقداماتی است که می‌تواند تاثیر شدید تحریم کامل نفتی ایران را کمرنگ کند. رابین میلز مدیرعامل شرکت مشاوره "قمر انرژی" در دوبی گفته: با شیوه فروش پنهانی تنها ۲۰۰ هزار بشکه نفت را در روز می‌توان فروخت که این حجم صادرات تاثیر قابل توجهی روی بازار نفت جهانی نخواهد داشت. با این حال به نظر می‌رسد که ممکن است ایران بتواند بیشتر از ۲۰۰ هزار بشکه در روز را به صورت پنهانی به فروش برساند.

آیا خریداری برای نفت ایران باقی خواهد ماند؟

گرچه قرار است تا ۱۳ آبان همه مشتری‌ها، خرید نفت از ایران را متوقف کنند اما به نظر می‌رسد برخی شرکت‌های کوچک که در دایره محاسبات جهانی جایگاه چندانی ندارند، به خرید نفت از ایران ادامه دهند.

هندی‌ها از جمله کشورهای بدحساب خریدار نفت ایران هستند که طمع رسیدن به نفت با شرایط خوب را دارند. پس از آنکه «شرکت کشتیرانی هند» همکاری خود با ایران را به دلیل ترس از تحریم‌های آمریکا قطع کرد، دولت هند اجازه استفاده از نفتکش‌ها و بیمه‌های ایرانی را به شرکت‌های نفتی خود می‌دهد. این تلاش دهلی نو به دنبال آن روی می‌دهد که خریداران چینی، انتقال نفت خریداری شده از ایران را به کشتی‌های متعلق به «شرکت ملی نفتکش ایران» واگذار کردند. رویترز احتمال می‌دهد که با وجود اقدام چین و هند که بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران هستند اعمال تحریم‌های نفتی آمریکا از ماه نوامبر (آبان ماه) ناموفق خواهد بود. یک مقام «شرکت کشتیرانی هند» به رویترز گفت: ما وضعیتی مشابه (اغلب کشتیرانی‌های غربی) داریم چرا که حمایتی از ما نمی‌شود؛ لذا نمی‌توانیم با ایران همکاری کنیم.

در کنار این هندی‌های به ظاهر خوب، هندی‌های بدی هم هستند که مایل به ادامه همکاری با ایران نیستند. رویترز به نقل از دو منبع آگاه که نامی‌از آن‌ها نبرد، گزارش داد که شرکت کشتیرانی هند قراردادی تا پایان ماه آگوست (۱۰ شهریور) با «شرکت پالایشگاه و پتروشیمی‌مانگالور» برای انتقال نفت ایران به این شرکت داشت که از تمدید آن منصرف شده است. همچنین این شرکت پالایشگاهی با نفتکش‌های اروپایی نیز قراردادی داشت که براساس آن این نفتکش‌ها باید ماهانه دو محموله نفتی ایران را به این پالایشگاه انتقال می‌دادند، اما اعلام کرده‌اند که از ماه سپتامبر (ماه جاری میلادی) محموله‌های ایرانی را حمل نمی‌کنند. با این حال یک مقام دولتی هند گفت که وزارت کشتیرانی این کشور اجازه خرید نفت از ایران را به شرکت‌های پالایشگاهی براساس «قرارداد هزینه، بیمه و کرایه حمل تا مقصد» داده است.

این قراردادها به شرکت‌های هندی این توانایی را می‌دهد که در زمانی که شرکت‌های حمل و نقل و بیمه غربی حاضر به پوشش این شرکت‌ها نیستند، امکان خرید نفت از ایران را داشته باشند. در نتیجه این شرکت‌های کوچک می‌توانند به ادامه مراوده با ایران امیدوار باشند. شرکت‌های نفتی دولتی هند که در واردات ماه جولای رکورد خرید روزانه ۷۶۸ هزار بشکه نفت از ایران را ثبت کردند، برنامه‌ریزی کرده‌اند که واردات نفت از ایران را در مابقی سال ۲۰۱۸ و سال ۲۰۱۹ به دو برابر افزایش دهند. در حالی که شرکت‌های نفتی دولت هند برای سودرسانی به شرکت‌های کشتیرانی و بیمه این کشور براساس قانون تنها مجاز به خرید نفت «تحویل روی عرشه» هستند، یک مقام دولتی هند گفت که دهلی نو این اجازه را به شرکت‌های خود داده است که از شرکت‌های کشتیرانی و بیمه ایرانی استفاده کنند. حال باید دید با وجود چنین راهکار‌هایی و همچنین تمایل برخی شرکت‌های کوچک چینی و هندی به ادامه خرید نفت از ایران، آیا آمریکا موفق به تحریم کامل فروش نفت ایران تا ۱۳ آبان خواهد شد یا خیر. به خصوص که ایران به راهکار‌هایی قوی برای دور زدن تحریم فروش نفت مبادرت خواهد کرد.