سهم هر ایرانی از بازار سیاه سوخت نیم میلیون تومان

 آماری که از قاچاق سوخت منتشر می‌شود، هر روز ابعاد گسترده‌تری می‌یابد. دولت میزان قاچاق سوخت را بین ۳۰ تا ۴۰ میلیون لیتر در روز اعلام کرده است. همچنین برخی منابع میزان قاچاق در سه ماه ابتدای سال را یک میلیارد لیتر اعلام کرده‌اند. این در حالی است که قاچاق هر لیتر سوخت به کشورهای همسایه بیش از ۹۰۰۰ تومان سود به همراه دارد. بنابراین می‌توان برآورد کرد که در کل سال نزدیک به ۴۰ هزار میلیارد تومان قاچاق سوخت نصیب قاچاقچیان می‌کند، این رقم نزدیک به رقم کل یارانه نقدی دولت در سال جاری است و سهم هر یک از ۸۰ میلیون جمعیت ایران از آن بالغ بر نیم میلیون تومان در سال است.

افزایش سود قاچاق سوخت

قیمت بنزین در ایران از سال ۹۴ روی رقم لیتری ۱۰۰۰ تومان ثابت باقی مانده  است. در آن زمان قیمت سوخت در غالب کشورهای همسایه نزدیک به ایران بود و تنها در معدود کشورهای همسایه از جمله ترکیه قیمت سوخت فاصله  زیادی با ایران داشت. بنابراین سود قاچاق به  غالب کشورهای همسایه به قدری اندک بود که قاچاقچیان را کمتر به صرافت پذیرفتن ریسک قاچاق کالاهایی چون بنزین و گازوئیل که خطرات بسیاری به همراه دارد، می‌انداخت. اما در فاصله سه سال‎ گذشته که قیمت بنزین در ایران ثابت باقی مانده اتفاقات زیادی رخ داده است، در واقع دیگرکشورهای جهان از جمله کشورهای همسایه با توجه به نوسانات نرخ ارزشان و همچنین قیمت سوخت در بازار جهانی قیمت سوخت خود را تغییر می‌دهند و این به افزایش فاصله قیمت سوخت در ایران و کشورهای همسایه منجر شده است.

به خصوص در ماه‌های گذشته به دلیل افزایش قابل توجه قیمت بنزین و گازوئیل در بازارهای جهانی، قیمت این سوخت در کشورهای همسایه رشد کرده است. این در حالی است که با ثابت ماندن قیمت بنزین روی نرخ ۱۰۰۰۰ تومان در هر لیتر و افزایش  ارزش دلار در بازار داخل، نرخ دلاری بنزین و گازوئیل در ایران بسیار کاهش یافته و فاصله آن با قیمت کشورهای همسایه به سطوح قابل توجهی رسیده است. به‌طور مثال در حال حاضر با احتساب دلار ۱۳۵۰۰ تومانی در بازار آزاد، قیمت هر لیتر بنزین حدود ۷ سنت و قیمت هر لیتر گازوئیل حدود ۳ سنت است. از آنجا  که قاچاقچیان با نرخ دلار در بازار آزاد ایران سروکار دارند نه بازار نیمایی، نرخ دلار در بازار آزاد را مبنای محاسبات خود قرار داده‌ایم.

این در حالی است که نرخ بنزین و گازوئیل در کشورهای همسایه به‌طور متوسط بیش از ۷۰ سنت است. ترکیه بین کشورهای همسایه بیشترین فاصله قیمتی را با نرخ سوخت در ایران دارد. قیمت بنزین در این کشور در حال حاضر حدود ۲۳/۱ دلار در هر لیتر است. برای محاسبه میزان سود قاچاق بنزین به ترکیه کافی است قیمت دلاری بنزین در این کشور را در نرخ ارز آزاد در ایران ضرب کنیم و از نرخ ۱۰۰۰ تومانی قیمت بنزین بکاهیم.

بر این اساس، قیمت هر لیتر بنزین در ترکیه بر اساس دلار آزاد ۱۳۵۰۰۰ تومانی حدود ۱۶۶۰۰ تومان است و قاچاق هر لیتر بنزین از ایران به این کشور بیش از ۱۵۵۰۰ تومان سود نصیب قاچاقچیان می‌کند. اما قاچاق گازوئیل سود کمتری عاید فروشندگان غیرمجاز سوخت ایران نمی‌کند، چراکه قیمت بنزین و گازوئیل در بازارهای جهانی بسیار نزدیک به هم و حتی در برخی نقاط از جمله پاکستان گازوئیل گران‌تر از بنزین است. در ترکیه نیز هر لیتر گازوئیل ۱۲/۱۱ دلار معادل ۱۵۱۰۰ تومان به فروش می‌رسد، این در حالی است که قیمت گازوئیل غیرسهمیه‌ای در ایران ۵۰۰۰ تومان در هر لیتر است.

قاچاق سوخت به دیگر کشورهای همسایه به خصوص پاکستان، افغانستان و عراق که از دیگر مبادی مهم قاچاق سوخت محسوب می‌شوند، نیز سود سرشاری نصیب قاچاقچیان می‌کند. متوسط سودی که قاچاقچیان از فروش غیرمجاز سوخت به ۷۷ کشور همسایه که دارای مرز خاکی با ایران هستند، کسب می‌کنند حدود ۹۴۰۰ تومان است، جزئیات این ارقام در جدول نشان داده شده است.

چرا باید جلوی قاچاق گرفته شود؟

در حال حاضر برآوردهای مختلفی از میزان قاچاق ارائه می‌شود. دولت در کلیپی که اخیرا به این منظور منتشر کرده، میزان قاچاق سوخت را بین ۳۰ تا ۴۰۰ میلیون لیتر در روز برآورد کرده است. همچنین برخی منابع اعلام کرده‌اند که تنها در سه ماه ابتدای سال یک میلیارد لیتر سوخت قاچاق شده که به معنای قاچاق بیش از ۳۰ میلیون لیتر سوخت در هر روز است. با این حال این ارقام تنها برآوردهایی از میزان قاچاق است و ارقام دقیقی در این خصوص وجود ندارد. اما اگر رقم یک میلیارد لیتر در سه ماه از سال را مبنای محاسباتمان قرار دهیم، به این معناست که در کل سال جاری میزان قاچاق سوخت به حدود ۴ میلیارد لیتر خواهد رسید. بنابراین با در نظر گرفتن متوسط سود ۹۴۰۰ تومانی هر لیتر قاچاق سوخت، مجموع سودی که در کل سال جاری عاید قاچاقچیان سوخت می‌شود بالغ بر ۳۷ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان است.

اگر این رقم را بین کل جمعیت ۸۰ میلیون نفری ایران تقسیم کنیم، به رقم ۴۶۷ هزار و ۵۰۰ تومان می‌رسیم. یعنی سودی که نصیب قاچاقچیان سوخت می‌شود به معنای خارج شدن نزدیک به نیم میلیون تومان از جیب هر ایرانی است و هر خانواده ۴۴ نفره از این محل ۲۲ میلیون تومان زیان می‌کند. برای دانستن بزرگی این رقم همچنین می‌توان آن را با یارانه نقدی مقایسه کرد. بر اساس مصوبهبودجه سال ۹۷، دولت در کل سال جاری حدود ۳۵ هزار میلیارد تومان یارانه نقدی پرداخت می‌کند که این رقم از سود ناشی از قاچاق سوخت کمتر است.

شاید این سوال مطرح شود که چرا این سود سهم هر ایرانی است؟ در واقع دولت با پرداخت یارانه غیرمستقیم قیمت سوخت را در کشور پایین نگه داشته است و زمانی که سوخت به شکل قاچاق از مرزهای کشور خارج می‌شود به این معناست که بخشی از یارانه‌ای که دولت به سوخت اختصاص داده است(بیش از ۳۷ هزار میلیارد تومان در سال) تنها نصیب قاچاقچیان سوخت می‌شود.

آیا طرح‎های ضربتی جلوی قاچاق سوخت را می‌گیرد؟

اما در این میان ممکن است برخی این سوال را مطرح کنند که چرا با طرح‌های ضربتی و اعمال قوانین سختگیرانه و امنیتی در مرزهای کشور جلوی قاچاق سوخت گرفته نمی‌شود؟ باید توجه داشت که در هرجایی که چنین سود هنگفتی قرار گرفته باشد با هیچ‌گونه اعمال قانونی نمی‌توان جلوی سوء‌استفاده افراد را گرفت. در واقع زمانی که در عملی هرچند غیرقانونی، سود بیش از ۱۰۰۰ درصدی نهفته باشد، کمتر فردی می‌تواند در برابر آن مقاومت کند و به تخلف کشیده نشود.

در واقع زمانی که اختلاف قیمت سوخت در ایران و کشورهای همسایه به چنین سطوح قابل توجهی رسیده، خود زمینه‌ساز ایجاد فساد است. این اتفاق درست مانند آن چیزی است که در بازار ارز در ماه‌های اخیر رخ داد. دولت تلاش کرد که قیمت ارز را روی ۴۲۰۰۰ تومان ثابت نگه دارد و نرخ‌های فراتر از آن را غیرقانونی اعلام کرد. حتی تلاش شد با بستن صرافی‌ها به مبادلات ارز از مسیر‌های خارج از دولت پایان دهد و با اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی به واردکنندگان کالا، قیمت کالاهای وارداتی را پایین نگه دارد. با این حال، فاصله‌ای که بین ارز دولتی و آزاد ایجاد شد خود زمینه‌ساز ایجاد فساد شد، به‌طوری‌که بسیاری به بهانه واردات کالا به دنبال ارز دولتی رفته اما در نهایت آن را در بازار سیاه با نرخ آزاد به فروش رساندند.

بنابراین تنها راه برای جلوگیری از قاچاق و فساد همان‌گونه که تجربه جهانی و علم اقتصاد نشان می‌دهد، خشکاندن سرچشمه فساد  است. به این معنا که با افزایش نرخ سوخت در داخل کشور و نزدیک کردن آن به قیمت‌ کشورهای همسایه سودآوری قاچاق از بین رفته و به‌طور خودکار قاچاق متوقف می‌شود. در مقابل دولت می‌تواند افزایش درآمد خود از محل قطع قاچاق سوخت را برای  آبادانی و رفاه استان‌ها و شهرهای مرزی صرف کند.