به گزارش دنیای اقتصاد، اوپک امیدوار است در نشست ۱۷۵ آخر این هفته در وین بتواند برای کاهش تولید تصمیم‌گیری کند. اما به نظر نمی‌رسد این اتفاق به راحتی رقم بخورد زیرا این سازمان در شرایطی قرار دارد که «انتخاب‌هایش» بیش از هر زمان دیگری سخت شده است. تنگناهای فعلی در شرایطی بر سر راه اوپک وجود دارد که نگرانی از «اثر قیمتی» و «از دست دادن سهم بازار» همواره در بزنگاه‌های تصمیم‌گیری برای این سازمان وجود داشته است.
تصمیم کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در نوامبر ۲۰۱۶ که منجر به توافق تاریخی برای کاهش تولید ۸/ ۱ میلیون بشکه‌ای در روز شد، در حالی توانست به‌رغم تمام نگرانی‌ها به افزایش قیمت‌ها و حفظ سهم اوپک در بازار نفت (به علت همراهی روسیه با این طرح و عدم افزایش تولید آن در طول اجرای توافق) منجر شود که حالا این سوال اساسی پیش روی کشورهای عضو اوپک از جمله عربستان قرار دارد که اگر اوپک در نشست این هفته بر اساس یک تشخیص خطا دست به تصمیم‌گیری بزند، اثر آن بر بازار چه خواهد بود؟ این سوال در شرایطی وجود دارد که با توجه به افزایش بی‌وقفه تولیدات شیل و موضع‌گیری غیرشفاف روسیه در مقابل کاهش تولید در سال ۲۰۱۹، دو نگرانی «اثر قیمتی» و «از دست دادن سهم بازار» بیش از پیش تشدید شده است.
در کنار دو چالش یاد شده، بحث فشار سیاسی نیز مطرح است. بزرگترین موفقیت اوپک در نشست نوامبر ۲۰۱۶، همراه کردن کشورهای غیرعضو با تصمیم خود مبنی بر کاهش تولید بود. این تصمیم در آن زمان به «جان دوباره اوپک» تعبیر می‌شد و در شرایطی اتخاذ شد که مانند آنچه حالا در جریان است، هیچ فشار سیاسی علیه اوپک وجود نداشت.
در حالا حاضر، در کنار تمام نااطمینانی‌های اقتصادی، فشار سیاسی دولت ترامپ به اوپک و عربستان نیز یکی دیگر از عواملی است که اوپک را در تنگنایی تاریخی قرار داده است. به عقیده کارشناسان در شرایطی که چشم امید بازار به تصمیم این هفته اوپک دوخته شده است، بعید نیست اگر این سازمان تحت تمام فشارها نتواند تصمیمی سازنده اتخاذ کند، بار دیگر شاهد بازگشت سایه مرگ بر سر این سازمان ۶۰ ساله باشیم.
احساسات سینوسی بازار نفت
بازار نفت طی چند هفته گذشته با تغییرات بسیاری همراه بوده است؛ تغییراتی که موجب تزریق ناامیدی به این بازار شده است. قیمت هر بشکه نفت خام برنت طی حدود دوماه (از اوایل اکتبر تا آخر نوامبر) از محدوده ۸۶ دلار به زیر ۶۰ دلار رسیده است. این میزان افت قیمت اتفاقی نبود که بازار به راحتی از آن عبور کند. عربستان سعودی با رساندن سطح تولیداتش به بیش از ۱۱ میلیون بشکه در روز در ماه نوامبر، رکورد تولید روزانه نفت را شکست. روسیه و دیگر کشورهای عضو و غیرعضو اوپک نیز در حال حاضر با بیشترین توان مشغول به تولید هستند.
پمپاژ بی‌وقفه نفت خام در کشورهای تولیدکننده این محصول، با اعطای معافیت از تحریم‌ها به خریداران عمده نفت خام ایران همزمان شد. به این ترتیب تحولات غیرمنتظره چند ماه اخیر که موج آن با بازگشت تحریم‌ها علیه ایران آغاز شد و با فشار آمریکا به عربستان برای افزایش تولید و پوشش جای خالی نفت ایران به اوج رسید؛ بازگشت ذخایر نفت کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) به بیش از میانگین پنج سال گذشته را در پی داشت.
رشد مداوم تولیدات شیل آمریکا نیز مزید بر نگرانی‌ها از بازگشت مازاد عرضه به بازار جهانی نفت شده و در این میان توییت‌های رئیس‌جمهوری آمریکا که محتوای آنها به افزایش تولید اوپک و پایین‌تر آمدن قیمت‌ها تاکید دارد، همچنان ادامه دارد.
تمام این عوامل در کنار یکدیگر، باعث شده است تا کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، دیدار آخر این هفته خود را در محیطی بسیار متفاوت از جلسه ژوئن ۲۰۱۸ برگزار کنند. بر اساس گزارشی که به تازگی از سوی موسسه مطالعات انرژی آکسفورد منتشر شده است، نگرانی اصلی بازار در نشست ژوئن (حدود پنج ماه قبل) این بود که آیا عربستان سعودی ظرفیت مازاد تولید کافی برای جبران افت عرضه نفت خام به بازار و جلوگیری از رشد بیش از اندازه قیمت‌ها دارد یا خیر.
اما این نگرانی در نشست پیش روی اوپک، با تغییری محسوس جای خود را به این پرسش داده است که آیا اوپک و همراهانش می‌توانند تولیدات خود را به قدری کاهش دهند که از افت بیش از پیش قیمت‌ها و بازگشت مازاد عرضه پیشگیری شود؟ با توجه به تغییر فاز نگرانی‌ها در بازار نفت، موسسه مطالعات انرژی آکسفورد به دلایل احتمالی کاهش قیمت نفت و گزینه‌هایی پرداخته است که کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در نشست رسمی ۱۷۵، با توجه به ریشه‌های افت قیمت با آن مواجه خواهند بود .
تغییر رفتار سفته‌بازان در بازار نفت
طبق بررسی‌های موسسه مطالعات انرژی آکسفورد، بیشترین افزایش قیمت نفت در ماه‌های سپتامبر و اکتبر در پی انتظار برای کاهش عرضه وسیع از سمت ایران رقم خورد. این در حالی بود که روند افزایش تولید از سمت عربستان و روسیه بیش از سه ماه قبل از به اوج رسیدن قیمت نفت در اوایل اکتبر، آغاز شده بود. از همین رو، نتایج مطالعات آکسفورد انرژی نشان می‌دهد که در این دوره، عوامل واقعی عرضه و تقاضا نبوده‌اند که منجر به کاهش قیمت‌ها شده‌اند، بلکه این تغییر انتظارات در میان سفته‌بازان بازار نفت بوده که منجر به شوک قیمتی به بازار نفت شده است.
این تغییر چشم‌انداز به خصوص بعد از دوربرگردان آمریکا از مواضعش مبنی بر صفر کردن خرید نفت ایران و معاف کردن هشت خریدار نفت خام ایران از تحریم‌ها اتفاق افتاد. در این زمان، سرمایه‌گذاران بازار نفت که تا پیش از آن با بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران انتظار رشد چشمگیر قیمت‌ها را داشتند، با مشاهده معافیت‌ها انتظاراتشان را به افت قیمت تغییر دادند. این نتایج تحقیقات و بررسی‌های آکسفورد انرژی است و مشخص نیست عربستان نیز به این نتیجه برسد یا نه.
تشخیص منشا شوک قیمتی
در‌حال حاضر مشخص است که عربستان سعودی به‌عنوان بزرگترین عضو اوپک با گزینه‌های بسیار سختی برای تصمیم‌گیری مواجه است. به‌نظر می‌رسد اگر افت قیمت نفت به علت تغییرات بنیادین در عرضه و تقاضا باشد، سعودی‌ها احتمالا به کاهش تولید تمایل نشان ندهند. ضمن آنکه خالدالفالح، وزیر نفت عربستان سعودی نیز پیش از این اعلام کرده بود که پادشاهی سعودی به تنهایی برای بازگرداندن تعادل به بازار، پیشقدم نخواهد شد.
او در اظهارنظرهای دیگری نیز گفته بود «تاریخ نشان داده است که مداخله در تغییرات بنیادین عمدتا بی‌نتیجه است و این درسی است که عربستان آن را فراگرفته است.» او در ادامه تاکید کرده بود به همین علت است که عربستان سعودی مخالف هرگونه دخالتی برای کاهش آثار عدم توازن در بلندمدت است. این موضع دقیقا در مقابل دخالت‌های کوتاه‌مدت در مواقع بروز بحران‌های مالی، رکود اقتصادی، اختلالات عرضه غیرمنتظره و... است.
در سوی دیگر، اگر کاهش قیمت اخیر نفت از سمت تقاضای سفته‌بازان باشد، عربستان سعودی ممکن است به کاهش تولید ترغیب شود. اما سعودی‌ها شوک فعلی بازار را چگونه درک خواهند کرد و در نشست آخر این هفته اوپک چه پاسخی به آن خواهند داد؟ نتایج مطالعات موسسه انرژی آکسفورد نشان می‌دهد که اگر عربستان سعودی در مواجهه با شرایط نامساعد بازار (برای مثال چشم‌انداز کاهش تقاضا و افزایش تولیدات شیل)، سطح تولید روزانه‌اش را به آوریل ۲۰۱۸ کاهش دهد (یعنی حدود ۷۳۰ هزار بشکه در روز کمتر از سطح تولید اکتبر)، دستاورد قیمتی این حرکت محدود و کوتاه‌مدت خواهد بود زیرا این کاهش تولید تنها منجر به خروج بخش کوچکی از مازاد عرضه از بازار می‌شود.
در مقابل اگر افت قیمت اخیر در بازار نفت به علت کاهش تقاضای سفته‌بازان و تغییر چشم‌انداز آنها از قیمت‌ها بوده باشد، کاهش تولید عربستان می‌تواند به بازگشت قیمت‌ها به محدوده ۷۰ تا ۸۰ دلار بر بشکه منجر شود. این بخش به این نکته تاکید دارد که ممکن است افت قیمت اخیر نفت به علت تغییر چشم‌انداز سفته‌بازان از تحریم‌های نفتی ایران بوده باشد.
در واقع در حالی که تا چند ماه قبل، خروج نفت ایران چشم‌انداز افزایشی به قیمت نفت می‌داد، با اعطای معافیت به هشت کشور خریدار نفت ایران، چشم‌انداز سفته‌بازان بازار نفت از رشد قیمت‌ها به کاهش قیمت‌ها تغییر یافته و با هجوم آنها به سمت فروش و نقد کردن دارایی‌هایشان، افت قیمت نفت شدت گرفته است. به این ترتیب درک شرایط بازار و اینکه افت قیمت نفت به علت کاهش تقاضای واقعی بوده یا تقاضای سفته‌بازی، از این جهت اهمیت دارد که می‌تواند روشن‌کننده تصمیم عربستان برای کاهش تولید در نشست این هفته اوپک باشد.
اگر مشخص شود کاهش قیمت نفت به علت کاهش تقاضای واقعی بوده، تصمیم عربستان برای کاهش تولید تنها می‌تواند منجر به خروج اندکی از مازاد عرضه از بازار شود و تغییر محسوسی در قیمت‌ها ایجاد نکند زیرا تقاضا به شکلی واقعی در بازار کاهش پیدا کرده و تولیدکنندگان دیگر نیز مشغول افزایش تولید هستند. چنانچه این نتیجه برای سعودی‌ها حاصل شود، احتمالا در نشست ۱۷۵ اوپک تصمیمی مبنی بر کاهش تولید اتخاذ نخواهد شد.
اما نتیجه نشست این هفته اوپک در شرایطی می‌تواند منجر به کاهش تولید شود که این امر بر سعودی‌ها مشخص شود که افت قیمت نفت به علت تغییر چشم‌انداز سفته‌بازان بوده است. این اتفاق به آن معنا است که عرضه و تقاضا به‌عنوان عوامل بنیادین بازار نفت همچنان به یکدیگر نزدیک هستند و در هفته‌های اخیر این تقاضای غیرواقعی بوده که از بازار حذف شده است. بنابراین اگر تولیدات کاهش پیدا کند، از آنجا که تقاضای واقعی همچنان وجود دارد، قیمت‌ها با رشدی پایدارتر همراه می‌شوند.
مواجهه نیازهای سیاسی و اقتصادی سعودی‌ها
با این حال، تشخیص ماهیت شوک قیمتی اخیر در بازار نفت تنها مولفه تعیین‌کننده سیاست عربستان در تولید نفت نخواهد بود. بر خلاف سال ۲۰۱۴، یعنی زمانی‌که عربستان تصمیم گرفت تولیداتش را در مواجهه با شوک‌های بنیادین بازار (کاهش رشد تقاضا، افزایش تولیدات شیل آمریکا و بازگشت بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت به بازار) کاهش ندهد؛ این کشور حالا تحت فشار افزایش هزینه‌های دولتی قرار دارد و این به معنای نیاز سعودی‌ها به قیمت‌های بالاتر نفت است. در کنار این نیاز مبرم اقتصادی، فضای سیاسی داخلی و بین‌المللی عربستان نیز به‌گونه‌ای است که بسیاری از شرکت‌های تحلیل بازار، در مورد توانایی عربستان برای جداسازی عوامل سیاسی از تصمیمات آنها برای تولید نفت شک دارند.
عربستان سعودی ممکن است همین حالا نیز به علت رسیدن به این نتیجه که شوک قیمت فعلی موقت است یا دیگر تولیدکنندگان مایل به همراهی در کاهش تولید نیستند؛ تولیدات خود را کاهش ندهد. در عین حال امکان دارد حتی اگر به این نتیجه برسد که شوک قیمتی اخیر به علت افت تقاضای واقعی است و کاهش تولیدش اثر چندانی بر رشد قیمت ندارد، این کار را انجام دهد. در نهایت تمام این تنگناها می‌توانند بر خروجی قیمت‌ها و احساسات بازار اثر بگذارند و ممکن است پادشاهی سعودی را مجبور به وارد عمل شدن و ارسال سیگنال‌هایی متفاوت از چند ماه گذشته به بازار کند.
سارا مالکی
- 15
- 5
