در٣ سال به رتبه اول شتاب علمی دنیا دست یافتیم

 حالا دومین روزی است که دوران وزارت پزشک متخصصی که آبان ۹۳ در رأس وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری قرار گرفت، سرآمده و نوبت به سرپرستی یک جامعه‌شناس و معاون فرهنگی پیشین این وزارتخانه رسیده است. کارنامه «محمد فرهادی» در دوران نزدیک به سه‌ سال وزارتش، واکنش‌های متفاوتی را مانند دوران کاری‌اش به همراه دارد. او اگرچه با رأی بالای مجلس اصولگرای نهم به ساختمان وزارت علوم در میدان صنعت رفت و در کنار اخبار همیشگی مبنی بر احتمال استیضاح در مجلس، تا پایان دولت یازدهم در این منصب باقی ماند، اما هیچ‌گاه نتوانست حمایت فعالان دانشجویی را جذب کند و شاید یکی از دلایل غیابش در دولت دوازدهم هم همین موضوع باشد.

در کنار انتقادات تشکل‌های دانشجویی و فعالان دانشجویی، بعضی کارشناسان دانشگاهی از کم‌حاشیه‌بودن دوران وزارت‌ فرهادی به‌عنوان یک حُسن یاد می‌کنند. فرهادی ٦٨ساله که در دولت دوم میرحسین موسوی، مسئولیت وزارت فرهنگ و آموزش عالی را عهده‌دار بود و در دولت اول اصلاحات هم در رأس وزارت بهداشت قرار داشت، کارنامه خود در سه‌سال گذشته را روشن می‌داند و رسیدن به رتبه نخست شتاب علمی دنیا را یک افتخار برای ایران می‌داند. او عصر ۲۸ مرداد، در آخرین روز کاری‌اش و در حاشیه نخستین جایزه «زنان در علم» در گفت‌و‌گو با «شهروند» از عملکرد و نقاط قوت کارنامه خود در این سه‌سال سخن گفت، هرچند که پاسخگویی به انتقادات مطرح‌شده در این دوران را به فرصتی دیگر موکول کرد.

 در دوره شما، دانشجویان دانشگاه‌های مختلف نسبت به مسائل صنفی انتقاد داشتند و بارها شاهد تجمع دانشجویان بودیم. به نظر شما وضع رفاهی دانشجویان در این دوران بهتر شده است؟

- به نظر من شرایط خیلی بهتر شده است. یعنی در این دوره نسبت به پیش از این، وضع بسیار بهتری حاکم شده است. ما تسهیلات و وام‌های دانشجویی را افزایش دادیم و الان برای وام دانشجویان دوره دکتری اعتبارات ١٢٠‌میلیارد تومانی در نظر گرفته شده است.

 اما در همین دوره سه‌ساله شما و در زمانی که شما وزیر بودید، وضع خوابگاه دانشگاه شهید چمران اهواز باعث تجمع چند روزه دانشجویان این دانشگاه شد و در بعضی دانشگاه‌های دیگر هم خوابگاه‌ها وضع مناسبی ندارند.

 در بحث خوابگاه‌ها مشکلات مربوط به این دوره نیست و برنامه پنجم توسعه هم دانشگاه‌ها را از ساخت خوابگاه منع کرده بود ولی ما به شیوه دیگری عمل کردیم. الان بنیاد ۱۵ خرداد قرارداد ساخت ۲۷ خوابگاه ویژه دختران دانشجو را منعقد کرده که ۱۶ مورد در حال ساخت است و امیدواریم تا پایان امسال عملیات ساخت سایر خوابگاه‌ها نیز عملیاتی شود.

 غیر از اینها، در بحث سنوات هم شاهد اعتراضات زیادی بودیم.

 قانون سنوات از ‌سال ۹۳ اجرا می‌شده و واقعا هم دقیق، علمی و منطقی دیده و طراحی شده است. یعنی اگر سقف زمان مجاز تحصیلی بگذرد و یک فرجه هم یک ترم بگذرد و اگر تحصیل بیشتر شود، آن‌وقت باید شهریه‌ای پرداخت شود.

 در کنار انتقادها به وضع صنفی و رفاهی، بخشی از دانشجویان منتقد عملکرد شما در ایجاد فضای باز در دانشگاه‌ها هستند. فعالان دانشجویی می‌گویند که فضای دانشگاه‌ها متناسب با انتظار آنها از دولت تدبیر و امید نبوده است.

 در این سه‌سال برنامه‌های دانشجویی بدون هیچ مشکلی برگزار شد. امسال و فقط در روزهای انتخابات، ٤٣٠ برنامه مختلف در دانشگاه‌ها برگزار شد که بی‌سابقه است.

این اندازه سخنرانی‌، مناظره‌ و کرسی‌های آزاداندیشی بدون هیچ‌گونه مشکلی برگزار شد. نشاط فرهنگی در این دوره وجود داشته و الان ۲‌هزار کرسی آزاداندیشی در دانشگاه‌های پیام نور، فنی‌وحرفه‌ای و آزاد و یک‌هزار کرسی آزاداندیشی در دانشگاه‌های دولتی راه‌اندازی شده است.

 نخستین دوره جایزه زنان در علم برگزار شد که تمجید زنان دانشگاهی را به همراه داشت، اما موضوعی که وجود دارد این است که نزدیک به ۲۰‌درصد از اعضای هیأت‌علمی دانشگاه‌ها را زنان تشکیل می‌دهند ولی در سطوح مدیریتی حضور چندانی ندارند.

 همین جایزه برای نخستین‌بار در دولت یازدهم برگزار می‌شود و بناست که همواره برگزار شود. تلاش این جایزه شناسایی پژوهشگران و زنان توانمند در عرصه‌های مختلف مطرح است و بعد هم معرفی آنها برای برعهده‌گرفتن مدیریت‌ها در عرصه مختلف است. به دلیل محدودیت زمانی در این دوره، صرفا حوزه‌هایی که به وزارت علوم مرتبط بودند، پیگیری کردیم اما امیدواریم در دوره‌های بعد تمامی حوزه‌های پزشکی و غیرپزشکی هم در فراخوان این جایزه شرکت کنند. امروز در بسیاری از مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های دانش‌بنیان زنان مدیر فعالیت می‌کنند.

در آینده نزدیک و در آغاز‌ سال تحصیل، جایزه زنان جوان با نام مرحوم میرزاخانی در سطح ملی و بین‌المللی مخصوص زنان جوان عرصه‌های علمی تعلق خواهد گرفت. خوشبختانه الان میزان بروز و ظهور فعالیت زنان بسیار افزایش یافته و جهش زنان در حوزه علم و دانش چشمگیر است؛ مثلا در دهه۷۰ زنان در دانشگاه‌ها اکثرا مربی بودند ولی الان در دهه۹۰ تعداد زیادی از زنان مرتبه استادی دارند. از این ‌سال به بعد، ٩٠ چهره‌های شاخص از استادان زن در سطح ملی و بین‌المللی به‌عنوان استاد تمام در دانشگاه‌ها فعالیت می‌کنند.

مثلا از میان ٢٠٨نفر استادان ایرانی در میان یک‌درصد از دانشمندان برتر دنیا، تعدادی از زنان حضور دارند. قبلا هم گفته‌ام که نخستین دانشجوی تخصصی زن، رشته تخصصی گوش و گلو را ‌سال ۶۶ من گرفتم و بعد از آن، ده‌ها زن در همین رشته فارغ‌التحصیل شدند و در سطح بین‌الملل فعالیت کردند. در زمینه مدیریتی هم بله، باید بیش از اینها توجه شود. قبول داریم که درحد مدیران ارشد وزارتخانه‌ها و دانشگاه‌ها حضور زنان را کم داریم و باید بیشتر شود. ان‌شاءالله در آینده شاهد حضور بیشتر زنان در سطح وزارتخانه باشیم.

 به‌طورکلی شما این چند‌ سال را نسبت به قبل چقدر متفاوت می‌دانید. قضاوت خودتان نسبت به عملکردتان چگونه است؟

 در این‌باره باید دیگران قضاوت کنند ولی فضای علمی را دارید می‌بینید؛ مثلا در بخش دستاوردها، ما درحال حاضر رتبه اول منطقه و رتبه اول شتاب رشد علمی جهان هستیم. پیش از این دوره، رتبه بیست‌ویکم علمی دنیا بودیم و الان به رتبه شانزدهم، هفدهم رسیدیم.

تعداد دانشگاه‌های برتر هم قابل مشاهده است. ٣٨ پله نوآوری ما بالا آمده است؛ در دولت یازدهم رتبه نوآوری ایران از ۱۱۳ به ۷۵ ارتقا یافت. این ارتقای رتبه نشان از افزایش تبدیل دانش به محصول در کشور است. ما رتبه اول شتاب علمی را در جهان داریم، آن هم در بین ۲۵ کشور پیشرفته که تمامی امکانات و ابزارهای موجود را برای توفیق در عرصه‌های علمی دارند.

در زمینه نو‌آوری رتبه ۳۸ را بین ۱۳۰ کشور داریم و ‌تعداد دانشمندان برجسته ما در سطح دنیا از ۱۷۰نفر به ۲۰۸نفر رسیده است. در این دوره شاهد تولیدات و شرکت‌های دانش‌بنیانی بودیم که در کشور تشکیل و تأسیس شدند و در کنار آنها پارک‌های علمی ‌فناوری که به ۴۲ پارک رسیده است. تعداد شرکت‌های مستقر در پارک‌ها، اشتغال و صادرات دانش‌بنیان هم رشد چشمگیری داشته است. صادرات دانش‌بنیان بیش از ۵۲۵‌میلیون دلار بوده است. به نظر می‌آید این وضعیت بد نبوده است. علاوه ‌بر این، بازنگری رشته‌های علمی بیش از ۸۰۰ رشته بازنگری شده، این موارد بخشی از عملکرد ماست.

محمد باقرزاده