ضد حمله به بازار آزاد ارز

در حالیکه بانک مرکزی از ابتدای امسال تا کنون چندین تصمیم مختلف در خصوص ارز و بازار آن اتخاذ کرده جدید‌ترین تصمیم این سازمان روز گذشته اعلام شد و بر اساس آن قرار است به زودی بازار معامله آزاد ارزی ایجاد شود. 

خبر تشکیل این بازار در حالی است که طی ۶ماه گذشته مردم عادی از جمله دانشجویان و حتی بیماران برای تامین ارز مورد نیاز خود قادر نبودند از طریق صرافی یا بانک‌ها اقدام کنند و به ناچار با مراجعه به بازار آزاد نیازهای خود را تامین می‌کردند. اما اکنون رئیس کل بانک مرکزی می‌گوید بازار معاملات آزاد نقدی وحواله ارز مبتنی بر سازوکار حراج وبا هدف کشف قیمت ارز و تسهیل تامین نیازهای مردم ایجاد می‌شود. این خبر از طریق یک پست اینستاگرامی به اطلاع مردم رسیده است.

در این اطلاعیه تصریح شده یکی از دغدغه‌های بانک مرکزی در ماه‌های اخیر برای ساماندهی بازار ارز و پاسخگویی به نیازهای طبیعی مردم، راه‌اندازی یک بازار متشکل ارزی برای معاملات آزاد اعم از نقد و حواله اسعار بین المللی توسط کارگزاران(بانک‌ها و صرافی‌های مجاز) بوده است.

تفویض اختیار به منفعل‌ها؟

طی هفته‌های اخیر جلسات متعددی با حضور کارشناسان و صاحبنظران بازار ارز و سرمایه و خصوصا بانک‌ها و صرافی‌ها در بانک مرکزی تشکیل شد تا استارت تشکیل چنین بازاری زده شود. ظاهرا به نظر می‌رسد این اقدام تلاشی دیگر برای حذف واسطه‌ها و دلالان بازار آزاد ارز و میدان‌داری بانک‌ها و صرافی‌هاست. 

بررسی‌های آفتاب یزد نشان می‌دهد که طی چند ماه اخیر صرافی‌ها یا به شدت منفعل بوده و یا اصلا خرید و فروشی نداشته‌اند و یا صرفا ارزهای در اختیار مشتری را به قیمت مصوب بانکی خریداری می‌کنند. ضمن آنکه در هیچ مرحله ای اقدامات سودجویانه دلالان از بازار ارز نه تنها کم نشد بلکه بیشتر هم شد.

بانک‌ها نیز که طرف دیگر تشکیل چنین بازاری معرفی شده‌اند صرفا معاملات را با مقررات بسیار سختگیرانه ای انجام می‌دادند و در مقام خریدار دلار را بین ۹ تا ۱۰ هزار تومان از مردم خریداری می‌کردند اما هیچگونه فروشی به مردم انجام نمی‌گرفت. 

طبق همین بررسی، بانک مرکزی طی چند ماه گذشته یک بار دیگر به بازار آزاد ارز نزدیک شد و اختلاف ارز مسافرتی با ارز بازار آزاد را نیز با افزایش قیمت به حد اقل ممکن رساند و به عبارتی دیگر سعی کرد در این وادی به معادلات تعیین شده در بازار آزاد ارز نزدیک شود تا یک تصمیم مستقل و نرخ عادلانه!

این در حالی است که اقتصاددان‌ها مداخلات دولت در بازار را یکی از عوامل مهم نابسامانی بازار می‌دانند و معتقدند دولت فقط باید باابزارهای کنترلی تلاش کند ثبات را در صورت بروز نوسان برقرار کند.

اما اکنون بانک مرکزی با نهادسازی موازی از طریق به مشارکت گرفتن بانک‌ها و صرافی تلاش دارد به کنترل بازار ارز از طریق ایجاد حراجی مبادرت کند.

مخالفان و موافقان چه می‌گویند؟

شاهین یوسفی فعال بازار ارز در خصوص تشکیل بازار معاملاتی آزاد می‌گوید:‌ بازار آزاد همین الان هم وجود دارد و مردم به آن مراجعه می‌کنند اما دولت به این نتیجه رسیده همین بازار آزاد موجود را نیز دولتی کند.

وی می‌گوید: ملاحظه کردید که مداخلات پنهان دولتی در چند هفته اخیر بازار را آرام نگه د اشته و همین مداخلات قبل از آن بازار را متشنج کرده بود بنا بر این به نظر من بهتر است دخالت دولت در همان حد کنترلی که اکنون شاهد آن هستیم باقی بماند و نقش مخرب تابستان تکرار نشود.

برخی کارشناسان هم از این اقدام جدید دولت دفاع می‌کنند و معتقدند تشکیل چنین بازاری می‌تواند موجب شفافیت مبادلات ارزی شده و دست‌های پشت پرده را حذف کند، چراکه بسیاری از بده بستان‌های ارزی خارج از چارچوب رسمی و در بازارهای دلالی انجام می‌شود.

موافقان این ایده می‌گویند بازار معاملات ارزی همان بازار آزاد امروزی با چاشنی مکانیزم شفافیت حداکثری است که بازیگران آن به جای دلالان و واسطه‌ها بانک‌ها و صرافی‌ها خواهند بود.

کارنامه تجریه‌های قبلی 

از دلار ۴۲۰۰ تومانی تا سامانه نیما و چندین بخشنامه ریز و درشت دیگر کارنامه اقداماتی است که ظرف چند ماه اخیر به صورت دستوری از سوی بانک مرکزی صورت گرفته است.

بخشنامه‌های دستوری و تعلل بانک‌ها در تامین ارز مورد نیاز تجار و بازرگانان از جمله مواردی بوده که در ماه‌های اخیر به کرات مشاهده شده است. تجربه بازار ثانویه که جایی برای حل مشکل بازرگانان و وارد کنندگان بود نشان داد که بازار‌سازی موازی به علت بوروکراسی گسترده نتیجه قابل قبولی در پی ندارد همانطور که قطعه سازان در روزها و هفته‌های پایانی نزدیک به ۴ نوامبر به علت از کار افتادن سامانه نیما نتوانستند سفارشات خود را با طرف خارجی نهایی و تسویه کنند تا اینکه از ۴ نوامبر کلیه مبادلات قطع شد و اکنون قطعه سازان اعلام ورشکستگی کرده و متوسل به نامه نگاری با رئیس جمهور شده‌اند.

حال روز گذشته همتی رئیس کل بانک مرکزی گفت که «در مورد راه‌اندازی بازار معاملات آزاد نقدی و حواله ارز، مبتنی بر سازوکار حراج، با هدف کشف قیمت ارز و تسهیل تامین نیازهای خدماتی و خرد مردم، به جمع بندی رسیدیم. این بازار با مشارکت بانک‌ها و صرافی‌های مجاز و نظارت و بازارگردانی بانک مرکزی در آینده نزدیک بطور گام به گام و با تمرکز بر معاملات نقدی راه‌اندازی خواهد شد.»

وی همچنین گفته صادرکنندگان هم می‌توانند در چارچوب مقررات اعلامی بخشی از ارز صادراتی خود را در این بازار عرضه کنند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد مداخله غیرهوشمندانه در بازار همیشه منجر به تنظیم قیمت یا تعدیل ذخایر ارزی نشده و گاهی نیز منجر به تضییع منابع عمومی شده است. هدف از تشکیل این بازار جدید در حالی شفافیت بیشتر اعلام شده که هنوز شفافیت مداخله دولتی و تاثیر مثبت یا منفی آن در تجارت طی چند ماه اخیر مشخص نشده است.