کتابخانه‌های باستانی صحرای بزرگ آفریقا

شهر کویری و باستانی چینگوئتی در موریتانی، در لبه غربی صحرای بزرگ آفریقا از دوازده قرن پیش که تاسیس شده تا کنون تغییرات کمی داشته است. خانه‌ها هنوز هم با خشت و سنگ قرمز ساخته می‌شوند و سقف‌های تختی از جنس چوب درخت نخل دارند. دیوارهای سنگی روزنه‌های کوچکی دارند که به عنوان پنجره‌ به کار می‌روند و درهایی که از چوب درختان باستانی اقاقیا با دست بریده شده اما مدت هاست که در این منطقه ناپدید شده اند.

صاحبان بسیاری از خانه‌ها از هجوم شن و ماسه‌های صحرای بزرگ آفریقا فرار کرده و خانه هایشان اکنون ویران و متروکه شده اند. این کلانشهر در زمان رونق خود ۲۰۰ هزار نفر جمعیت داشت، اما حالا تنها چند هزار سکنه در آن زندگی می‌کنند. همان طور که این شهر به آرامی زیر شن و ماسه ناپدید می‌شود، برخی از خانواده‌های باقی مانده به سختی گنجینه‌های ارزشمندشان که یکی از بهترین مجموعه‌های نسخ خطی اسلامی باستان است را حفظ می‌کنند.

چینگوئتی در مسیر تقاطع چند جاده تجاری در صحرای بزرگ آفریقا قرار دارد و در قرن یازدهم یک مرکز تجاری مهم بوده است. کاروان‌های صحرای آفریقا در این شهر توقف می‌کردند تا هم کالاهایشان را بفروشند و هم شترهایشان استراحت کنند. بعدها، این شهر محل گردهمایی زائران مکه شد. هزاران مرد فاضل و دانایی که از این شهر می‌گذشتند، ایده‌های علمی و مذهبی خود را تبادل می‌کردند و باعث شهرت این شهر می شدند. جایی که قبلا فقط یک توفقگاه بود حالا خودش به سرعت تبدیل به یک مقصد می‌شد.

قرن ها، مردم از سراسر غرب آفریقا به چینگوئتی سفر می‌کردند تا مذهب، قانون، نجوم، ریاضیات و طب مطالعه کنند. نیم قرن پیش ۳۰ کتابخانه پر از کتاب‌های جلد چرمی و هزاران نسخه خطی در این شهر وجود داشت. اکنون تنها ۵ کتابخانه باقی مانده که توسط همان خانواده هایی اداره می‌شوند که نسل هاست گنجینه‌های ادبی خود را در این کتابخانه‌ها نگهداری می‌کنند.

این آثار ارزشمند در قفسه‌های باز و آب و هوای بیابانی به آرامی از بین می‌روند. دولت موریتانی تلاش کرده این کتاب‌های خطی را از نگهبانان بگیرد و محافظت کند، اما خانواده‌ها حاضر نیستند از میراثشان جدا شوند. نگهداری از این کتاب‌ها برای آن‌ها افتخار است. مدیر مدرسه این شهر که در مجموعه خود ۷۰۰ کتاب خطی باستانی دارد می‌گوید: «می توانید از دست یا پای خود جدا شوید؟ این‌ها بخشی از ما هستند.».

اما این کتابداران مشتاقانه مجموعه‌های خود را به هر توریستی که بخواهد آن‌ها را ببیند نشان می‌دهند. تخمین زده می‌شود که ۳۳ هزار نسخه باستانی در این کشور وجود دارد، اما فقط دو هزار نسخه به درستی در موزه ملی تمیز و آرشیو شده اند.