بیماری ام اس؛ علائم اولیه و درمان آن

معمولاً ام اس بر اساس نشانه‌ها و علائم و نتایج آزمایش‌های پزشکی تشخیص داده می‌شود

بیماری ام اس چیست؟

تصلب بافت چندگانه (Multiple sclerosis) که با نام اختصاریِ اِم‌اِس یا MS شناخته می‌شود، یک بیماری التهابی است که در آن غلاف‌های میلین سلول‌های عصبی در مغز و نخاع آسیب می‌بینند. این آسیب دیدگی در توانایی بخش‌هایی از سیستم عصبی که مسئول ارتباط هستند می‌تواند اختلال ایجاد می‌کند و باعث به وجود آمدنِ علائم و نشانه‌های زیادِ جسمی شود.

ام اس به چند شکل ظاهر می‌شود و علائم جدید آن یا به صورت عودِ مرحله‌ای (به شکل برگشتی) یا در طولِ زمان (به شکل متناوب) اتفاق می‌افتد. ممکن است در بین عود، نشانهٔ بیماری ام اس به کلی از بین برود؛ با این وجود مشکلاتِ عصبیِ دائمی به ویژه با پیشرفتِ بیماری در مراحلِ بعدی به‌طورِ مداوم اتفاق می‌افتد.

معمولاً ام اس بر اساس نشانه‌ها و علائم و نتایج آزمایش‌های پزشکی تشخیص داده می‌شود. پیشترها درمانِ مشخصی برای بیماری ام اس وجود نداشت تا اینکه محققانِ کانادایی موفق به درمانِ آن شدند. درمان‌های موجود به منظور بهبود عملکرد بدن پس از هر حمله و جلوگیری از حملات جدید صورت می‌گیرد.

 اگر چه داروهایی که برای درمان ام اس تجویز می‌شود اندکی موثرند اما دارای اثرات جانبی هستند و تحمل آن دشوار است. با وجود اینکه شواهدی در مورد اثربخشی درمان‌های جایگزین ام اس وجود ندارد، بسیاری از مردم به دنبال آن درمان‌ها هستند. پیش‌بینی نتیجه دراز مدت درمان بسیار دشوار است، اما نتیجه قابل قبول بیشتر در زنان، افرادی که در سنین پایین‌تر به این بیماری مبتلا شده‌اند، افرادی که در آن‌ها دوره‌های عود مشاهده می‌شود و افرادی که آن‌ها در مراحل اولیه حمله‌های کمی را تجربه کرده‌اند مشاهده می‌شود. امید به زندگی افراد دارای بیماری ام اس ۵ تا ۱۰ سال کمتر از دیگران است.

 از سال ۲۰۰۸، بین ۲ تا ۲٫۵ میلیون نفر در سراسر جهان به این بیماری مبتلا شده‌اند، این در حالی است که نرخ ابتلاء در بخش‌های مختلف جهان و در بین جوامع مختلف تفاوت آشکاری دارد. بیماری ام اس به‌طور معمول در سنین ۲۰ تا ۵۰ سالگی و در زنان دو برابر مردان اتفاق می‌افتد. نام «اسکلروز چندگانه» به زخم‌ها (سختینه یا به عبارت دیگری پلاک یا زخم) که در ماده سفید مغز یا ستون فقرات قرار دارد گفته می‌شود. ام‌اس در سال ۱۸۶۸ توسط ژان-مارتن شارکو توصیف شد. محققان در حال توسعه درمان‌ها و روش‌های تشخیص جدید هستند.

انواع بیماری ام اس

شاید بتوان گفت دو بیمار ام اس را نمی‌توان یافت که چگونگی شروع و ادامه بیماری شان شبیه هم باشد ولی در کل بیماری ام اس را می‌توان به چهار دسته‌ اصلی تقسیم کرد.

۱) نوع تشدید کننده

۲) نوع پیشرونده - اولیه

۳) نوع پیشرونده - ثانویه

۴) نوع حاد و مزمن

نوع تشدید کننده: یکی از شایع‌ترین انواع ام اس است که معمولاً ۶۵ تا ۸۰٪ از افراد را درگیر خود می‌کند. البته در مواردی نیز با حمله همراه است.

نوع پیشرونده  اولیه: نوع دیگری از بیماری ام اس است که فرد را با ناتوانی تدریجی رو به رو می‌کند. در این نوع وضعیت بیمار هر روز بدتر می‌شود که معمولاً در ۱۵٪ افراد و بعد از سن ۴۰ سالگی مشاهده می‌شود.

نوع پیشرونده  ثانویه: در این بیماران مبتلا به ام اس ابتدا با حالات تشدید کننده مواجهه می‌شوند و سپس نوع پیشرونده- ثانویه در آن‌ها بروز می‌کند. این حالت معمولاً در بیش از ۵۰٪ از افراد به چشم می‌خورد.

نوع حاد و مزمن: ابتلا به این نوع ام اس، معمولاً کمتر از سایر موارد است ولی بیماری در آن با سرعت گسترش می‌یابد.

علت اصلی بیماری ام اس هنوز مشخص نیست

علل بروز بیماری ام‌اس

علت بروز بیماری تاکنون شناخته نشده است، اما مطالعات حاکی از این است که نقص سیستم ایمنی و اختلال خودایمنی نقش اصلی را در بروز آن ایفا می‌کند. مطالعات جدید نشان می‌دهد نقش ژنتیک در بروز بیماری ام اس بسیار ناچیز است، اما عوامل محیطی شامل عفونت ویروسی، مسمومیت با فلزات سنگین، سیگار، چاقی دوران کودکی، کمبود ویتامین D، عادات غذایی و شیوه زندگی نادرست نقش اصلی را در بروز ام اس ایفا می‌کند.

علایم مهم و اولیه بیماری ام اس:

بی حس شدن و مور مور شدن انگشتان، کاهش حافظه، مشکل بینایی و دوبینی، سرگیجه، ضعف و گرفتگی عضلات، اختلالات جنسی، افسردگی و تغییر در خلق و خو، گوشه گیری و دوستدار تنهایی، سنگینی سر و بدن، بی اختیاری در دفع ادرار و مدفوع ، عدم تعادل هنگام راه رفتن، حساس و زودرنج شدن، قفل شدن ماهیچه های پا هنگام راه رفتن، تشنج های صرعی از جمله علایم شایع و اولیه بیماری ام اس می باشد.

در بیماری ام اس حمله چه زمانی آغاز می‌شود؟

در بیماری ام اس معمولا زمانی که سیستم ایمنی بدن دچار اختلال اعصاب شود حملات رخ می‌دهند که در این صورت پالس‌ها و داده‌های الکتریکی که در طول اعصاب ما وجود دارند از سرعتشان کاسته می‌شود. میلین ممکن است بعد از حمله به ترمیم خود بپردازد، اما تاثیرات آن باقی مانده و چون زخم در آن دیده می‌شود، هر چه بیشتر اعصاب تحت تاثیر قرار بگیرند مشکلات بیشتری را برای فرد به‌وجود می‌آورند. این اختلالات درسیستم عصبی بر روی چشم، کنترل گفتار، راه رفتن، نوشتن و حافظه تاثیر می‌گذارند.

ورزش در آب خنک برای بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس مفید است

روشهای تشخیص ام اس

انجام آزمایشات و معاینات فیزیکی و عصبی شامل:

۱) MRI

۲) تست مایع نخاعی

۳)  آزمون الکتروفیزیولوژیک

این ۳ تست و تست‌های دیگر به پزشک در تشخیص بیماری ام اس کمک می‌کنند.

درمان ام اس (ms)

درمان بیماری ام اس یا مولتیپل اسکلروز میتواند شامل دارو جهت کنترل حملات، علائم یا هر دو باشد. بسیاری از داروها خطر برخی عوارض جانبی را نیز دارند بنابراین بیماران باید درمان خود را به کمک پزشک مدیریت کنند. کورتیکواستروئیدها داروهایی هستند که التهاب را در بدن کاهش می دهند و روی عملکرد سیستم ایمنی تاثیر می گزارند. این داروها اغلب جهت مدیریت حملات ام اس مصرف می شوند، اما ممکن است عوارض جانبی زیادی داشته باشند.

داروهای درمانی ام اس

در حال حاضر ۱۰ داروی تایید شده جهت تغییر و تعدیل بیماری ام اس وجود دارد:

اینترفرون ها برای مولتیپل اسکلروزیس عود کننده:

- اینترفرون بتا – ۱B (بتاسرون و اکستاویا)

- اینترفرون بتا – ۱a (ربیف)

- اینترفرون بتا – ۱a (آوونکس)

سایر داروهای تایید شده برای کاهش دادن علائم بیماری مولتیپل اسکلروز :

• گالتیرامراستات (کوباکسون)

• ناتالیزومب (تیسابری)

• میتوکسانترون (نووانترون)

• فینگولیمود (جیانیا)

• تری فیلومید (اباجیو)

• دی متیل فومارات (تکفیدرا)

بیماری ام اس در ایران و جهان

شیوع بیماری ام اس در جهان به ۳ دسته بالا، متوسط و پائین تقسیم می‌شود: کانادا یکی از کشورهایی است که شیوع بیماری در آن بالا است، جنوب اروپا و بخش‌هایی از خاورمیانه نیز از نظر شیوع وضعیت متوسط دارند و این اختلال در چین و ژاپن کمتر شایع است.

بنا بر تحقیقات انجام شده شیوع ام‌اس در پنج سال اخیر در ایران رو به افزایش است به طوری‌که از هر ۱۰۰هزار نفر ۱۰۰ نفر به این اختلال مبتلا هستند.

همچنین آمارها نشان می‌دهد در تهران از هر ۱۰۰ هزار نفر ۷۰ نفر ام‌اس دارند. در حال حاضر بالاترین شیوع این اختلال در آسیا و اقیانوسیه مربوط به شهر اصفهان است.

ام اس و بارداری

پزشکان عموما توافق دارند که بارداری برای زنان مبتلا به ام اس بی‌خطر است. پژوهش‌ها هیچ افزایشی در خطر عوارض در حین بارداری را نشان نداده‌اند. در واقع در بسیاری از زنان در حین بارداری علائم ام اس کاهش پیدا می‌کند.

میزان بالای هورمون‌ها و پروتئین‌ها در طول بارداری ممکن است باعث مهار دستگاه ایمنی شود و احتمال حمله جدید ام اس را کاهش دهد. بهتر است پیش از باردار شدن در این باره با پزشکتان مشورت کنید، چرا که برخی از داروهای ام اس را نباید در حین بارداری یا شیردهی مصرف کرد. در ماه‌های اول پس از زایمان احتمال عود بیماری ام اس  ممکن است افزایش یابد.

ورزش‌ها برای درمان ام اس

به بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس، ورزش‌های زیادی توصیه می‌شود که در ادامه به برخی از آن‌ها می‌پردازیم.

حوضچه آب خنک

ورزش در آب خنک برای بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس مفید است. آب مانع از گرم شدن بدن می‌شود و این امکان را به آن‌ها می‌دهد تا یک سری از فعالیت‌هایی را که در محیط خشکی قادر به انجام آن‌ها نیستند، انجام دهند. به کار بردن جلیقه نجات و تخته شنا می‌تواند گزینه‌های کمکی مناسبی برای بیماران باشد.

تمرین با وزنه

تمرین با وزنه و دستگاه‌های بدنسازی از گزینه‌های پیشنهادی است. توصیه می‌شود در ابتدا تمرین را با وزنه‌های سبک‌تر یا حتی بدون وزنه شروع کنند. همچنین تمرین سنگین که امکان انجام آن در یک روز نیست، تقسیم شود مثلاً روز اول فقط تمرین عضلات بالاتنه و روز بعد تمرین عضلات پایین‌تنه انجام شود.

حرکات کششی

ورزش یوگا که ترکیبی از نفس کشیدن و حرکات آرام کششی است، می‌تواند بدن را آرام کند. بسیاری از بیماران که دچار سفتی عضلانی یا کاهش دامنه حرکاتی بودند، با انجام یوگا بهبودی خوبی را تجربه کردند.

پیلاتس

این ورزش نیز مانند یوگا دارای تمریناتی است که سبب تقویت جسمانی و روانی می‌شود و به تازگی در بین بیماران مبتلا به ام اس رواج پیدا کرده‌ است.

ایروبیک یا ورزش‌های هوازی

در گذشته عقیده بر این بود که ورزش سبب تشدید خستگی و ضعف عضلات در بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس می‌شود اما تحقیقات اخیر نشان داده‌است که انجام ورزش‌های هوازی، سبب بهبود کیفیت زندگی بیماران ام اس و کاهش علایمی مانند خستگی و ضعف می‌شود.

تمام حرکات یا ورزش‌هایی که سبب افزایش ضربان قلب و سرعت تنفس شود هوازی محسوب می‌شود. انجام ۱۵ دقیقه ورزش هوازی در روز مطلوب است. اگر با انجام ورزش‌های هوازی زود خسته می‌شوید می‌توانید حرکات را به سه بخش پنج دقیقه‌ای در طول روز تقسیم کنید.

دورنمای ام اس

اغلب بیماران ام اس طول عمر طبیعی یا نزدیک به طبیعی خواهند داشت. با اینکه این بیماری ممکن است راه رفتن یا انجام برخی از کارها را مشکل کند، همیشه به معلولیت شدید منتهی نمی‌شود.

بسیاری از مبتلایان به ام اس با وجود درمان‌های موثر، شیوه‌های توانبخشی، وسائل کمکی فعال باقی می‌مانند، به شغل‌شان ادامه می‌دهند و می‌توانند از زندگی خانوادگی و فعالیت‌های محبوب‌شان لذت ببرند.

 گردآوری: بخش سلامت سرپوش