«پیـری» را دور بزنید

موی سپید، پوست چروکیده، قامت خمیده، بدن سست و کم‌انرژی، دردهای بی‌پایان و بی‌خوابی و فراموشی شایع‌ترین نشانه‌هایی است که چهره پیری را برای آدمی ترسیم می‌کند.

در پی تلاش برای یافتن اکسیر جوانی، کشف دارو برای به تعویق انداختن پیری، از مهم‌ترین تلاش‌های دانشمندان در تاریخی به درازای عمر بشریت بوده است. حالا اما در روزگاری که پزشکی مدرن، مرزهای درمان بیماری‌ها را جابه‌جا می‌کند، محققان به دنبال کشف علت پیری در ژن‌ها درون سلول‌های بدن آدمی هستند. برخی مطالعات، راهکارهایی را نشان می‌دهد و فرضیه‌هایی را برای دستیابی به داروی تعویق پیری ارائه می‌کند. دانشمندان در روش علمی، از طریق آزمایش با باطل کردن یک به یک فرضیه‌های ناممکن، به فرضیه‌ای می‌رسند که به احتمال قوی پاسخ سوال است. اکنون به نظر می‌رسد نسخه رهایی از پیری در ساختارهایی داخل سلول‌های ما به نام تلومر نهفته است.

تلومرهای رازآمیز

در هسته تک‌تک سلول‌های بدن ما ساختارهایی به نام کروموزوم وجود دارد که مواد ژنتیک که خصوصیات ارثی هر فرد را مشخص می‌کند، روی آنها جای گرفته است. کروموزوم‌های انسان با سرپوش‌هایی موسوم به تلومر احاطه شده‌اند. الیزابت بلک برن، متخصص زیست‌شناسی مولکولی که با تحقیقاتش روی تلومرها موفق به کسب جایزه نوبل شده بود، درباره تلومرها می‌گوید: در انواع کروموزوم‌ها ساختارهایی وجود دارد که در پیر شدن سلول‌ها نقش اساسی ایفا می‌کند. با وجود این، مطالعات او در سطح دانشگاهی باقی ماند و نتوانست فراتر از آن برود.

الیزل اپل که یک فیزیولوژیست است، یافته‌های خود را درباره تلومرها در کتابی برای عموم منتشر کرده است. او با بیان دلایل علمی در این کتاب تلاش کرده تا به خوانندگان کمک کند که با آگاهی بتوانند رفتارهایی مثل ترک سیگار، تغذیه مناسب، خواب کافی، ورزش منظم و جلوگیری از استرس را در پیش بگیرند. با بررسی تاثیر تلومر روی روند پیری به نظر می‌رسد شما بیشتر از آنچه تصور می‌کنید، می‌توانید در روند پیری خود نقش داشته باشید و آن را کنترل کنید. در واقع با راهکارهای سلامت که ارائه می‌شود، قادرید تلومرهای خود را طولانی‌تر کنید و شاید بتوانید طول عمر بیشتری داشته باشید.

نتایج متناقض و لزوم مطالعه بیشتر

سارا گاتفرد که متخصص زنان و زایمان در دانشگاه هاروارد است، می‌گوید، با اندازه‌گیری طول تلومرها در برخی افراد و مقایسه آن با سن افراد متوجه شده از نظر طول تلومر برخی افراد حتی تا ۲۰سال فراتر از سن قانونی خود قرار دارند! این مطلب، بشدت تعجب او را بر انگیخته است و این آزمایش جالب، منجر به انتشار کتابی با عنوان «جوان‌تر باشید»در اوایل امسال شد. در این کتاب از برنامه‌ای برای تنظیم مجدد ژن‌ها و معکوس‌کردن پیری و برگرداندن زمان بدن به ۱۰ سال قبل صحبت شده است. به نظر گاتفرد،‌ این تغییر را می‌توان با استفاده از اهرم‌های اصلی سلامت ـ شامل تغذیه مناسب، خواب کافی، ورزش کردن، نداشتن اضافه وزن و دوری از استرس ـ ایجاد کرد. به نظر او بسیاری از ما در موقعیت‌های نامطلوبی زندگی می‌کنیم که روند پیری را تسریع می‌کند.

زندگی ناخوشایند، کاهش طول تلومرها

بلک برن، رئیس موسسه مطالعات بیولوژیکی سالک در کالیفرنیا می‌گوید: تلومرها تحت تاثیر شما هستند و به رفتار و وضع ذهنی‌تان توجه دارند و در انتهای رشته دی‌ان‌ای قرار می‌گیرند. به بیان ساده‌تر شبیه پوشش محافظی هستند که در دو انتهای بند کفش قرار دارند. بر اثر استرس و شرایط ناخوشایند زندگی، این پوشش کوتاه‌تر شده و این موضوع می‌تواند جلوی تکثیر سلول را بگیرد و به این شکل سلول‌ها می‌میرند. به نظر می‌رسد تجمع تعداد زیادی از این سلول‌های پیر، منجر به تسریع روند پیری در انسان می‌شود.

این اتفاقات شاید به ایجاد بیماری خاصی در افراد منجر نشوند، اما با متوقف کردن تکثیر سلولی می‌توانند فرد را در برابر مشکلاتی مثل عوارض قلبی آسیب‌پذیرتر کنند. هرچه طول تلومر در افراد کوتاه‌تر باشد، احتمال این که در سنین پایین‌تر این عوارض را نشان دهند، بیشتر می‌شود.

او هدف اصلی خود را از این مطالعات، شناسایی دقیق عواملی می‌داند که منجر به طولانی‌تر شدن تلومر در افراد می‌شود تا به کمک آن، سبک زندگی صحیح مثل ورزش‌کردن، رژیم غذایی مناسب و عادات خواب مناسب را شناسایی کنند که به طولانی‌تر شدن تلومرها کمک می‌کند و از طریق آگاهی دادن به مردم، جلوی پیری زودرس را در آدمی بگیرند.

همه چیز در تلومرها خلاصه می‌شود؟

دیوید سینکلر که در زمینه مقابله با پیری تحقیق می‌کند و متخصص ژنتیک از دانشگاه هاروارد است، در این باره گفته: خیلی سخت است، از روی یقین بتوان ثابت کرد که شیوه زندگی افراد روی طول تلومرها و در نتیجه روی طول عمر افراد تاثیرگذار باشد. اساس این تحقیق روشن است و می‌گوید اگر شما رژیم غذایی ناسالم داشته باشید یا سیگار بکشید، این سبک زندگی منجر به کاهش طول عمر و کاهش طول تلومرهایتان می‌شود.

او گفته، تلومرهای کوتاه احتمال پیر شدن سلول‌ها و تولید مولکول‌هایی را که باعث التهاب می‌شوند، افزایش می‌دهند و این عامل مهمی برای بیمار شدن افراد در همه سنین به حساب می‌آید. نکته اصلی این است که این دلیل نمی‌تواند تنها عامل انحصاری وقوع این مشکلات باشد. سلول‌ها می‌توانند به طرق مختلف پیر شوند، زیرا طی مطالعه به افرادی برخوردند که با داشتن تلومرهای طبیعی، همچنان سلول‌های زیادی داشتند که پیر شده بود و اگر چنین بود که علت پیری لزوما به طول تلومر‌ها مربوط می‌شد، محققان می‌توانستند با تقویت تلومرها معضل پیری را از بین ببرند.

راه‌حل، تغییر سبک زندگی

الیزابت بلک‌برن در مصاحبه‌ای با یک خبرگزاری در نیویورک گفته است: بیشترین مزیت کار روی تلومرها این است که قابل سنجش هستند.از این‌رو قادریم راهکارهای بهتری به افراد ارائه دهیم تا بتوانند به طویل‌ شدن تلومرهایشان کمک کنند. وی می‌افزاید: به شما نمی‌گوییم، هر هفته ساعت‌ها بدوید یا حتی سه چهار بار در هفته سخت ورزش کنید. ما فکر می‌کنیم، انجام ورزش سنگین برای زندگی سالم و طول عمر بیشتر ضرورتی ندارد.

بلک‌برن اعتقاد دارد، طولانی کردن تلومرها با کمک گرفتن از داروها می‌تواند خطرناک باشد، ولی تغییر سبک زندگی روش ایمن‌تری است. نکته دیگر مطالعات این است که شما برای کمک به تلومرهایتان لزوما به خواب هشت ساعته کامل نیاز ندارید؛ بلکه حدود هفت ساعت خواب ـ یعنی در حدی که احساس کنید خستگی از بین رفته است ـ کفایت می‌کند و لزومی ندارد بیش از حد، خود را درگیر خوابیدن و استراحت طولانی‌مدت کنید.

نتایج متناقض و لزوم مطالعه بیشتر

سارا گاتفرد که متخصص زنان و زایمان در دانشگاه هاروارد است، می‌گوید، با اندازه‌گیری طول تلومرها در برخی افراد و مقایسه آن با سن افراد متوجه شده از نظر طول تلومر برخی افراد حتی تا ۲۰سال فراتر از سن قانونی خود قرار دارند! این مطلب، بشدت تعجب او را بر انگیخته است و این آزمایش جالب، منجر به انتشار کتابی با عنوان «جوان‌تر باشید»در اوایل امسال شد. در این کتاب از برنامه‌ای برای تنظیم مجدد ژن‌ها و معکوس‌کردن پیری و برگرداندن زمان بدن به ۱۰ سال قبل صحبت شده است. به نظر گاتفرد،‌ این تغییر را می‌توان با استفاده از اهرم‌های اصلی سلامت ـ شامل تغذیه مناسب، خواب کافی، ورزش کردن، نداشتن اضافه وزن و دوری از استرس ـ ایجاد کرد. به نظر او بسیاری از ما در موقعیت‌های نامطلوبی زندگی می‌کنیم که روند پیری را تسریع می‌کند.

احتمال اشکال در شیوه مطالعه

بلک‌برن می‌گوید، چالش دیگر کار روی تلومرها این است که در بیشتر تحقیقات، طول تلومر را در سلول‌های خونی اندازه‌گیری می‌کنند و بدیهی است، کیفیت سلول‌های خونی تحت تاثیر عملکرد کبد قرار دارد و به دلیل این که همه افراد شرکت‌کننده در این تحقیق همسن نیستند، احتمال دارد تفاوت‌ها به‌علت متفاوت بودن عملکرد کبد در افراد مختلف به وجود آمده باشد.

مت کابرلین که در دانشگاه واشنگتن روی پیری به روش مولکولی مطالعه می‌کند، می‌گوید: با اندازه‌گیری طول تلومر در خون، چیزی که گزارش می‌شود، ظرفیت سلول‌های سیستم ایمنی و عملکرد طبیعی یا غیرطبیعی آنهاست. نکته اصلی که از این تحقیق می‌توان دریافت، این است که آیا سیستم ایمنی افراد به طور اختصاصی تحت تاثیر شرایط زندگی و عوامل محیطی قرار دارد یا خیر. کابرلین با وجود این‌که در راس این تحقیقات حضور داشته، ادعا می‌کند به پیش‌بینی چگونگی کوتاه‌تر یا بلندتر شدن تلومرها خیلی امیدوار نیست و به طور واضح نمی‌توان گفت، آیا از لحاظ آماری می‌شود به این روش‌ها اتکا کرد یا خیر. به نظر او، این روش می‌تواند، نشانه‌ای برای پیش‌بینی سلامت افراد تلقی شود، اما در عین حال این تردید وجود دارد که صرفا براساس اندازه‌گیری طول تلومر بتوان با خیال آسوده به افراد گفت در سبک زندگی خود تغییر ایجاد کنند.