برجام (برنامه جامع اقدام مشترك) متولد جولاي ٢٠١٥ تا چند روز ديگر وارد سومين سال حيات خود مي‌شود. نخستين توافق هسته‌اي جامع ميان ايران و ٥ عضو دايم شوراي امنيت به اضافه آلمان دربرگيرنده تعهداتي براي دو طرف است كه عمر عمده اين تعهدات ١٠ سال گزارش شده است.
با توجه به تداوم پويايي برنامه هسته‌اي ايران و مدرن‌سازي آن در سايه اجراي برجام و همچنين دستاوردهاي حاشيه‌اي ديپلماتيك، اقتصادي و سياسي اين توافق هسته‌اي براي ايران و جامعه جهاني به نظر مي‌رسد كه در ٨ سال آتي نيز اين توافق هسته‌اي و چند و چون اجراي آن درست مانند دو سال گذشته از حصول توافق و يك سال و شش ماه گذشته از اجرايي شدن آن در صدر اخبار رسانه‌هاي بين‌المللي باشد.
فصلنامه مطالعات سياست خارجي تهران در شماره چهارم خود منتشر شده در بهار ١٣٩٦، نوشتاري تحليلي از سيدعباس عراقچي، معاون حقوقي و امور بين‌الملل وزارت امور خارجه و مذاكره‌كننده ارشد ايراني منتشر كرده است. عراقچي در اين نوشتار تحليلي به بررسي مذاكرات هسته‌اي و مولفه‌هاي قدرت ملي در آن پرداخته است.
ناكارآمدي گزينه تحريم و جنگ در برابر اراده مردم
به گزارش «اعتماد»، مذاكره‌كننده ارشد ايران در جريان رايزني‌هاي هسته‌اي با ١+٥ در مقدمه اين نوشتار طولاني، اهميت مذاكرات هسته‌اي بين ايران و كشورهاي ١+٥ را به نااميدي امريكا نسبت به امكان وادارسازي ايران از طريق گزينه نظامي به عقب‌نشيني از حقوق هسته‌اي مربوط مي‌داند و مي‌نويسد:
در اين كارزار نرم علاوه بر بروز ناكارآمدي گزينه نظامي، توان مقاومت ملي و اراده نظام اسلامي ايران در مقابل تحريم‌ها نيز به نمايش گذاشته شد. موافقت تيم مقابل براي حل و فصل موضوع هسته‌اي از طريق مذاكره و گفت‌وگو، دربردارنده اين پيام است كه در برابر اراده مردم انقلابي ايران دو گزينه «تحريم و جنگ» فاقد ارزش و وجاهت و كارآمدي است.
محصول يك مذاكره موفق يك «معامله» است
عراقچي با بيان اينكه در هر مذاكره‌اي امتيازاتي وجود دارند كه قرباني رسيدن به اهداف مي‌شوند، خاطرنشان كرد: محصول يك مذاكره موفق يك «معامله» است بين آنچه داده مي‌شود و آنچه ستانده مي‌شود. توافق زماني شكل مي‌گيرد كه دو طرف به «سطحي از رضايت» رسيده باشند. اين سطح از رضايت هيچگاه براي يكطرف صد در صد نيست. فرد مذاكره‌كننده به اتكا و پشتيباني «مولفه‌هاي قدرت ملي» سخن مي‌گويد و توان شخصي مذاكره‌كننده آنجا معني پيدا مي‌كند كه بتواند قدرت ملي را به منافع ملي ترجمه و تبديل كند.
برنامه موشكي ايران، خط قرمز مذاكره‌كنندگان
در روزهايي كه مساله فعاليت‌هاي موشكي ايران به‌كرات از سوي مقام‌هاي امريكايي مطرح و ادعاها درباره آن ساخته و پرداخته مي‌شود، عراقچي در نوشتار خود به نگاه تيم مذاكره‌كننده به اين مقوله در جريان مذاكرات اشاره كرده و مي‌نويسد: آنچه امريكا و طرف‌هاي غربي را از نابودي نظامي تاسيسات هسته‌اي ايران نااميد كرده و آنها را به پشت ميز مذاكره آورد چيزي نبود جز توان دفاعي و به‌ويژه توانمندي موشكي ايران. به همين دليل ورود به موضوع برنامه موشكي ايران يك خط قرمز بزرگ و غيرقابل عبور براي گروه مذاكره‌كننده ايران به حساب مي‌آمد.
مباني حقوقي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران از ميان رفت
مذاكره‌كننده ارشد كشورمان با اشاره به اينكه تجربه نزديك به چهار دهه ديپلماسي وزارت امور خارجه منجر به توافق برجام شد، نوشت: اين توافق اراده مردم ايران را بر قدرت‌هاي جهاني تحميل كرد و دستاوردهايي همچون پذيرش برنامه صلح‌آميز هسته‌اي ايران و شكست سياست «غني‌سازي صفر»، كه بيش از يك دهه از سوي غربيان پيگيري مي‌شد، را به همراه داشت و شعار «انرژي هسته‌اي حق مسلم ما است» را محقق ساخت.
علاوه بر آن، شكستن اجماع بين‌المللي عليه ايران، اجماع در داخل شوراي امنيت و از آن مهم‌تر اجماع بين اروپا و امريكا و حتي اجماع در داخل ساختار سياسي امريكا، شكست پروژه امنيتي‌سازي ايران، از بين رفتن فضاي ايران‌هراسي و دور شدن سايه تهديد، جدا كردن موضوع موشكي از هسته‌اي، از بين رفتن تمامي مباني و اسناد حقوقي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران و رفع تحريم‌ها در عمل را در پي داشت.
به قيمت چندبار قطع مذاكرات از خط قرمز عبور نكرديم
در ادامه اين مطلب عراقچي مولفه‌هاي قدرت در مذاكرات هسته‌اي را توانايي دفاعي، توانايي مقاومت در برابر تحريم، توانايي علمي، توانايي سياسي، توانايي ديپلماتيك دانسته و مي‌افزايد: آنچه امريكا و طرف‌هاي غربي را از نابودي نظامي تاسيسات هسته‌اي ايران نااميد كرد و آنها را به پشت ميز مذاكره آورد چيزي نبود جز توان دفاعي كشور و به‌ويژه توانمندي موشكي. به همين دليل بود كه ورود به موضوع برنامه موشكي ايران يك خط قرمز بزرگ و غيرقابل عبور براي گروه مذاكره‌كننده بود و اين گروه قاطعانه در مورد هر درخواست طرف مقابل براي ورود به موضوع موشكي ايستادگي كرد ولو به قيمت قطع چندباره مذاكرات.
دقيقا به دليل همين نااميدي طرف مقابل بود كه موضوع موشكي به طور كامل از موضوع هسته‌اي و برجام جدا شد. (يكي از موفقيت‌هاي طرف‌هاي غربي در طول بحران هسته‌اي گره زدن موضوع موشكي به موضوع هسته‌اي در قطعنامه‌هاي شوراي امنيت بود) .
دستاوردهاي توافق هسته‌اي
مذاكره‌كننده ارشد كشورمان در ادامه اين نوشتار دستاوردهاي ديپلماسي هسته‌اي و برجام را برشمرده و آنها را شامل موارد زير دانست:
تحميل اراده مردم ايران بر قدرت‌هاي جهاني
شكستن اجماع بين‌المللي، اجماع در داخل شوراي امنيت و از آن مهم‌تر اجماع بين اروپا و امريكا و حتي اجماع در داخل ساختار سياسي امريكا
شكست پروژه امنيتي‌سازي ايران، از بين رفتن فضاي ايران هراسي و دور شدن سايه تهديد.
تحقق شعار «انرژي هسته‌اي حق مسلم ما است»
جدا كردن موضوع موشكي از هسته‌اي
از بين رفتن تمامي مباني و اسناد حقوقي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران
رفع تحريم‌هاي هسته‌اي در عمل.
ناتواني ترامپ در تحقق شعارهاي انتخاباتي
عراقچي با اشاره به اينكه اجماع بين‌المللي عليه جمهوري اسلامي به بهانه تلاش ايران براي دستيابي به سلاح هسته‌اي يكي از بزرگ‌ترين دستاوردهاي امريكا در طول بحران هسته‌اي بود كه باعث شده بود تقريبا تمامي كشورهاي جهان با تحريم‌هاي يكجانبه امريكا عليه ايران همراهي كرده و سطح همكاري‌هاي خود را با ايران به حداقل برسانند، نوشت: شكستن اين اجماع توفيق بزرگي بود كه در اثر برجام حادث شد.
اين اجماع‌شكني، آقاي ترامپ، رييس‌جمهور جديد امريكا را حتي در عمل به شعارهاي انتخاباتي خود ناتوان ساخته است. نيكي هيلي، سفير كنوني امريكا در سازمان ملل، ٧ فروردين ١٣٩٦ در اجلاس سالانه آيپك (بزرگ‌ترين لابي صهيونيسم در امريكا) خطاب به صدها تن از سران صهيونيسم در امريكا به دستاورد ايران در برداشتن تحريم‌هاي بين‌المللي اشاره كرد و گفت:
«شما مي‌توانيد يك كشور را تحريم كنيد ولي وقتي تحريم‌ها را‌برداريد ديگر ساده نخواهد بود كه دوباره آنها را اعمال كنيد.» وي اضافه كرد كه «متاسفانه در شوراي امنيت خيلي به توافق با ايران علاقه نشان داده مي‌شود. من نمي‌فهمم چرا اينگونه است و چرا اجازه داده شد چنين چيزي پيش آيد. اين وحشتناك است!»
دستاوردهاي برجام براي صنعت هسته‌اي
رييس ستاد پيگيري برجام با تاكيد بر اين نكته كه در نتيجه مذاكرات هسته‌اي و برجام، غني‌سازي اورانيوم در كشورمان حتي براي يك روز تعطيل نشده و حركت آن به سمت غني‌سازي صنعتي بر اساس يك برنامه معقول و داراي صرفه اقتصادي ادامه دارد، به برخي از دستاوردهاي فني برجام براي صنعت صلح‌آميز هسته‌اي ايران اشاره كرد:
برنامه تحقيق و توسعه غني‌سازي، كه مبناي غني‌سازي صنعتي كشورمان در آينده را خواهد ساخت، بر روي تمامي نسل‌هاي مختلف سانتريفيوژها به صورت تك‌ماشين يا زنجيره ادامه دارد. در مهم‌ترين تحول، گازدهي اورانيوم به‌پيشرفته‌ترين ماشين كشور (IR-٨)، از بهمن ٩٥ آغاز شد
بيش از ٣٦٠ تن كيك زرد (اورانيوم طبيعي) وارد كشور شده است كه در طول مدت پس از انقلاب بي‌سابقه است.
رآكتور اراك به دست تواناي دانشمندان هسته‌اي كشورمان بازطراحي شده و با همكاري بين‌المللي و با برخورداري از گواهينامه‌هاي بين‌المللي ساخت مجدد خواهد شد.
توليد سالانه ٢٠ تن آب‌سنگين ادامه دارد. درحالي كه كل فروش آب‌سنگين در جهان سالانه ١٠٠ تن است، طي يك سال گذشته بيش از ٧٠ تن آب‌سنگين فروخته‌شده است؛ ضمن اينكه ذخاير ١٣٠تني خود را هم حفظ كرده‌ايم.
تاسيسات فردو با برخورداري از هزار سانتريفيوژ آماده در شش آبشار، با كليه زيرساخت‌ها و تاسيسات لازم، ظرفيت راهبردي خود را كاملا حفظ كرده است. مركز تحقيقات هسته‌اي در حوزه ايزوتوپ‌هاي پايدار در بخشي ديگر از فردو تاسيس‌شده است.
همكاري‌هاي بين‌المللي هسته‌اي با تعداد زيادي از كشورها و نيز مجموعه اتحاديه اروپا به‌گونه‌اي قابل‌توجه درحال‌توسعه و گسترش است و از كشورمان براي همكاري و مشاركت در پروژه جهاني گداخت هسته‌اي دعوت‌شده است.
فرآيند احداث دو نيروگاه اتمي جديد با ظرفيت هزار مگاوات در بوشهر رسما آغازشده و احداث نيروگاه‌هاي هسته‌اي بيشتري در حال مذاكره است.
همكاري‌هاي فني آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با سازمان انرژي اتمي كشورمان از سر گرفته شده است.
گشايش‌هاي اقتصادي برجام
عراقچي در پايان اين نوشتار با اشاره به اينكه بيان نظرات موافق و مخالف در مورد ميزان و چگونگي رفع تحريم‌هاي هسته‌اي حق مسلم همگان است و اين اظهارنظرها لازمه هر جامعه باز و مردمسالار به شمار مي‌رود، نوشت: واقعيت آن است كه در عمل گشايش‌هاي بسياري در عرصه اقتصادي كشور ايجادشده است. موارد زير از جمله مهم‌ترينِ اين گشايش‌ها است:
افزايش بيش از ٣٠ درصد در توليد و ١٠٠ درصد در صادرات نفت و ميعانات گازي نسبت به قبل از برجام و رسيدن به سطح قبل از تحريم‌هاي نفتي (حدود ٤ ميليون بشكه توليد و ٥/٢ ميليون بشكه صادرات) و بازگشت كامل و بدون مشكل عوايد حاصل از فروش نفت
افرايش ٢٣ درصدي در توليد گاز طبيعي نسبت به قبل از برجام
جبران عقب‌ماندگي در برداشت از ذخاير مشترك نفت و گاز با همسايگان؛ در پارس جنوبي امروز حتي از قطر پيشي گرفته‌ايم.
افزايش حدودا ٣٠درصدي در صادرات پتروشيمي
تنظيم نوع جديدي از قراردادهاي نفتي (IPC) و مذاكره براي قريب به ٨٠ ميليارد دلار قرارداد سرمايه‌گذاري در توسعه منابع نفت و گاز و ساير پروژه‌ها
تامين بدون مشكل تجهيزات موردنياز صنعت نفت و گاز و پتروشيمي و آزاد شدن تجهيزات توقيف شده در زمان تحريم‌ها
انعقاد قرارداد خريد حدود ٢٠٠ هواپيما از سوي ايران‌اير و ٦٠ هواپيما از سوي هواپيمايي آسمان طي ١٠ سال آينده؛ سه فروند تاكنون وارد شده است.
تامين قطعات و انجام تعميرات هواپيماهاي موجود و تامين سوخت براي هواپيماهاي ايراني در كشورهاي اروپايي
عادي شدن وضعيت در حوزه حمل‌ونقل دريايي (كشتي و نفتكش) و حل تمامي مشكلات مربوط به بيمه، بيمه اتكايي، پرچم، كلاس، رتبه‌بندي بين‌المللي، دسترسي به بنادر و...
انعقاد تفاهمنامه‌ها و قراردادهاي متعدد در حوزه حمل‌ونقل دريايي (خريد و ساخت انواع كشتي، خدمات بندري و...)، ريلي (توسعه و بهينه‌سازي ناوگان ريلي، تامين مالي پروژه‌ها، خريد ديزل و غيره)، و جاده‌اي
رفع بن‌بست از سيستم مالي و بانكي كشور، دسترسي به وجود مسدود شده در زمان تحريم‌ها، فعاليت مجدد حساب‌هاي بانك مركزي، ايجاد روابط كارگزاري بانك‌هاي كشور با بانك‌هاي خارجي، اتصال مجدد به سوييفت، فعال شدن مجدد تمامي شعب بانك‌هاي ايراني در خارج از كشور، گشايش قابل‌توجه اعتبارات اسنادي و ارايه خدمات تجاري، انتقال عوايد نفتي، تسويه مطالبات نفتي معوقه، تامين منابع مالي، برقراري مجدد بيمه‌هاي صادراتي، كاهش نرخ ريسك در سازمان همكاري و توسعه اقتصادي از ٧ (بالاترين ريسك) به ٦ و... با اين توضيح كه برخي موانع و مشكلات غيربرجامي باعث شده تا هنوز سيستم بانكي و مالي كشور با وضعيت عادي فاصله داشته باشد.
امضاي چند صد تفاهمنامه و موافقت اصولي در بخش آب و فاضلاب و صنعت آب و برق براي جذب سرمايه‌گذاري، تامين مالي و انتقال فناوري.
جذب سرمايه‌گذاري در ده‌ها طرح/ واحد در بخش صنعت، معدن و تجارت، ازسرگيري روابط اقتصادي و كاهش هزينه‌هاي تجارت، گسترش و تعميق تعاملات بين‌المللي واحدهاي صنعتي كوچك و متوسط، توسعه فعاليت‌هاي صندوق ضمانت صادرات ايران
- 12
- 5
