حسن روحاني، رييس جمهوري بار ديگر عازم امريكا شد تا ضمن شركت در مجمع عمومي سازمان ملل ديدارها و سخنراني‌هاي مهمي داشته باشد؛ ديدارهايي كه هر كدام مي‌تواند در آينده روابط ايران و جهان موثر واقع شود. او در اين سفر با چالش‌هاي جديدي مواجه خواهد بود. او هنگامي كه سال ٩٢ براي نخستين بار در قامت رييس‌جمهور ايران به امريكا رفت همتاي امريكايي‌اش اوباما بود.
رييس‌جمهوري كه متحدان روحاني معتقد بودند اگر بنا به كاهش تنش ميان ايران و امريكا باشد اين اتفاق با همراهي او اتفاق خواهد افتاد. نوع مواجهه اوباما با دولت جديد ايران در آن روزها نيز به گونه‌اي بود كه احتمال مواجهه دو رييس‌جمهور و مذاكره‌‌شان دور از ذهن نبود. امري كه اگرچه به صورت چهره به چهره محقق نشد اما در آخرين دقايق حضور روحاني در امريكا تنها تماس تلفني ميان روساي جمهور دو كشور پس از انقلاب رقم خورد و روحاني پاسخ تلفن اوباما را داد. مكالمه‌اي كوتاه با پيامي بزرگ.
حالا از آن روزها ٤ سال گذشته. حسن روحاني براي دومين بار به عنوان رييس‌جمهور ايران انتخاب شده اما آن سو روي كار آمدن ترامپ تمامي اميدها براي فروريختن ديوار بي‌اعتمادي ميان ايران و امريكا را به باد داده است. اگر در مهرماه ٩٢ گمانه‌زني‌ها مبني بر ديدار روحاني و اوباما بود حالا فضا به گونه‌اي است كه نه‌تنها هيچ كس تصور نمي‌كند كمترين ديالوگي ميان دو رييس‌جمهور برقرار شود كه حتي ديدار وزراي خارجه دو كشور و بحث بر سر مهم‌ترين مساله يعني برجام نيز منتفي اعلام شده است.
اين دو تصوير به خوبي نمايش‌دهنده وضعيت رابطه ايران و امريكا است. اما نه هدف روحاني از اين سفر بهبود رابطه با امريكا است و نه در آن سو كسي به اين سفر به عنوان يك فرصت نگاه مي‌كند.
با اين حال روحاني يك بار ديگر اين فرصت را يافته تا در مجمع عمومي سازمان ملل به سخنراني بپردازد. جايي كه روساي جمهور پيش از او همواره در آن نشست خبرساز بوده‌اند. از پيشنهاد گفت‌وگوي تمدن‌ها توسط سيدمحمد خاتمي تا سالن خالي هنگام سخنراني احمدي‌نژاد در هر مجمع عمومي نام ايران بر سر زبان‌ها بوده است. خود روحاني نيز با پيشنهاد جهان عاري از خشونت و افراط در سال ٩٢ تاريخ‌ساز و قطعنامه پيشنهادي‌اش در سخنراني انجام شده در مجمع عمومي سازمان ملل با استقبال دنيا مواجه شد.
او در پنجمين سفرش به امريكا به عنوان نماينده ملت ايران سربلند از توافق قرن پا به مجمع عمومي سازمان ملل مي‌گذارد. به‌طور طبيعي در سخنراني رييس‌جمهور ايران و امريكا نشانه‌ها و اشاره‌هايي به رفتار و عملكرد ديگري ديده مي‌شود. اين‌بار نيز دور از ذهن نيست ترامپ از ايران نام ببرد و روحاني از كارشكني‌هاي امريكا در اجراي برجام با دنيا سخن بگويد. در ايران متحدان و منتقدان روحاني منتظرند تا ببينند او چه سرفصل‌هايي را براي اين سخنراني آماده كرده است.
در شرايطي كه برجام به عنوان يك توافق بين‌المللي مورد پذيرش جهان قرار گرفته است طرف امريكايي تلاش مي‌كند تا راهي براي محكوم كردن ايران بيابد. در ايران نيز مقامات رسمي كشور يكپارچه اعلام كرده‌اند هر حركت غلط امريكايي‌ها را با قاطعيت پاسخ خواهند داد. فعالين سياسي و حزبي ايران هر كدام توصيه‌هايي به روحاني دارند.
اصولگرايان معتقدند روحاني بايد از فرصت سخنراني استفاده كند تا ضمن محكوم كردن امريكا با طرح مساله وضعيت مسلمانان ميانمار و موضوع محوري فلسطين توجه جهان را به اين موضوعات جلب كند. اصلاح‌طلبان حامي روحاني نيز بهره بردن از اين فرصت براي تثبيت برجام و گسترش تعاملات بين‌المللي و تفاهم‌هاي تجاري ميان ايران و ديگر كشورهاي جهان را به او يادآور مي‌شوند. بررسي ابعاد اهميت سفر حسن روحاني به نيويورك از منظر جلال جلالي‌زاده، حميدرضا ترقي، داريوش قنبري و حشمت‌الله فلاحت‌پيشه به شرح زير است:
شما به عنوان يك فعال سياسي توقع داريد آقاي روحاني از تريبون سازمان ملل چه مسائلي را مطرح كند؟
قنبري: تريبون مجمع عمومي سازمان ملل براي بيان مواضع كشورها و در راستاي حل معضلات و مشكلات جهاني است. برجام هم در مسائل حوزه سياست خارجي كشور از اهميت بالايي برخوردار است و آقاي روحاني هم به آن خواهد پرداخت. با توجه به الزام‌آور بودن معاهدات بين‌المللي براي طرفين امضا‌كننده، آقاي روحاني از امريكايي‌ها خواهد خواست كه تعهد خود را به برجام بيشتر نشان دهند و از نقض برجام جلوگيري كنند. رييس‌جمهور تعهدات امريكايي‌ها را به آنها يادآور خواهد شد. بدعهدي‌هاي امريكا را در ارتباط با برجام متذكر خواهد شد. انتظار اين است كه آقاي روحاني به اين موضوع بپردازد. مساله مهم ديگر مشكلات منطقه است. بحران در خاورميانه وجود دارد. بحران سوريه و يمن و مداخلات كشورهاي ديگر در امورات اين كشورها و تلاش‌هايي كه در جهت ديپلماسي صورت مي‌گيرد و نقض حقوق بشر از جمله موضوعاتي است كه خوب است آقاي روحاني به آهن بپردازد.
ترقي: با توجه به شرايط كنوني جهان و مسائل منطقه و مباحث مربوط به كشور به نظر مي‌رسد كه در درجه اول بايد به نقش بي‌ثبات ساز سياست خارجي امريكا در منطقه و غرب آسيا و شرق آن اشاره شود. اقدامات بحران‌زاي آمريكا بايد مورد محكوميت قرار بگيرد. عدم پايبندي امريكا به تعهدات بين‌المللي مثل برجام بايد براي افكار عمومي جهان تبيين شود تا آنها نتوانند ما را ناقض برجام معرفي كنند. بايد همه مردم جهان متوجه شوند كه امريكا ناقض برجام است. نكته ديگر ايجاد اجماع جهاني عليه دولت و ارتش ميانمار است كه جناياتي را نسبت به مسلمان‌ها اعمال مي‌كند. نكته ديگر بحث جنايات ضدحقوق بشري عربستان در يمن است كه بايد مورد تاكيد و توجه ملت‌هاي جهان قرار بگيرد. آخرين بحث هم تاكيد بر اينكه جمهوري اسلامي به دنبال صلح و امنيت در منطقه است و ادعاي امريكا در مورد ايران باطل است.
فلاحت‌پيشه: آقاي روحاني بايد از نقش مثبت ايران در تبديل شدن برجام به يك تعهدنامه بين‌المللي مسالمت‌آميز سخن بگويد و در عين حال نطق مستندي در مورد نقش منفي امريكا در پيش روي اين تعهدنامه بايد داشته باشد. مساله بعدي مربوط به موضوع تروريسم است كه بايد به نقش مثبت و قدرتمند ايران و نقش مرموز امريكا در مسائل و مشكلات كشورهاي منطقه اشاره شود. همچنين بايد بر رويكرد مشاركت دنيا در برنامه‌هاي توسعه‌اي جمهوري اسلامي تاكيد شود.
جلالي‌زاده: روساي جمهور ايران غالبا در سازمان ملل براي بيان مواضع جمهوري اسلامي ايران و پيشنهاداتي را در راستاي منافع عمومي مردم جهان داده‌اند. با توجه به وضعيت منطقه و مشكلات و گرفتاري‌هايي كه مسلمانان در جهان اسلام با آن مواجه هستند و وضعيت نابه‌سامان برخي كشورها در خاورميانه انتظار مي‌رود كه آقاي روحاني در خصوص مبارزه با تروريسم و منع سلاح‌هاي اتمي صحبت‌هايي در سازمان ملل داشته باشد. تقسيم ثروت در جهان بايد مورد توجه قرار بگيرد.
بحث محيط زيست كه امروز موضوعي جهاني شده و در اولويت قرار گرفته بايد در سخنراني‌هاي رييس‌جمهور گنجانده شود. آنچه مردم دنيا واقعا به آن نياز دارند اين است كه احساس امنيت كنند. اينكه قدرت در جهان تنها در اختيار كشورهاي خاصي نباشد و تغيير ساختار سازمان‌هاي بين‌المللي براي حضور كشورهاي مختلف دنيا و اثر‌گذاري‌شان مورد توجه باشد نيز اهميت دارد. مساله صلح در دنيا مطرح است اما هنوز كشورهايي در دنيا هستند مثل مسلمانان فلسطين و روهينگيا كه مشكلات و معضلات زيادي دارند. آقاي روحاني اگر موضوع جدي را مطرح كند، مي‌تواند مورد توجه كشورهاي جهان قرار بگيرد.
مسائلي كه در چند سال گذشته آقاي روحاني در سازمان ملل مطرح كرده همچون جهان عاري از خشونت چقدر در بهبود و تلطيف نگاه جهاني نسبت به ايران موثر بوده است؟
قنبري: يكي از تلاش‌هايي كه امريكايي‌ها و ديگر كشورهايي كه با ايران مناسبات خوبي ندارند، انجام مي‌دهند اين است كه ايران به دنبال حمايت از تروريسم و خشونت است. مشخص است كه آقاي روحاني قبلا به اين مسائل پاسخ داده است. او تلاش كرده است كه ايران كشوري طرفدار صلح، دموكراسي و آزادي مطرح كند. در مجموع از حقوق بشر و شهروندي در كشورهاي منطقه دفاع كند. آقاي روحاني همواره در مورد كشورهاي منطقه و مشكلات‌شان صحبت كرده است. صحبت در اين موارد مي‌تواند تعيين‌كننده بوده و پاسخي باشد براي مسائل خلافي كه مخالفان كشور در مورد ايران مطرح مي‌كنند. انتظار هم اين است كه به اين اتهامات پاسخ دهد.
آقاي روحاني تلاش كرده است تا چهره‌اي متفاوت از آنچه دشمنان كشور مطرح مي‌كنند، به نمايش بگذارد. اين رويه بسيار تاثيرگذار بوده است. صحبت‌هاي آقاي روحاني از تريبون سازمان ملل مي‌تواند تثبيت‌كننده تلاش‌هاي گذشته آقاي روحاني در سازمان ملل باشد. همچنين در اصلاح نگرشي كه مخالفان تلاش كرده‌اند در ارتباط با ايران شكل گيرد در صحبت‌هاي آقاي روحاني تعيين‌كننده است. خوشبختانه آقاي روحاني در گذشته متناسب با استانداردهاي بين‌المللي صحبت كرده است. صحبت‌هاي آقاي روحاني در سازمان ملل تاكنون تاثيرگذار بوده است.
برخلاف رييس‌جمهور قبلي كه وقتي در سازمان ملل صحبت مي‌كرد با صندلي‌هاي خالي مواجه مي‌شد. صحبت‌هاي آقاي روحاني تا به حال متناسب با عرف ديپلماتيك و نرم‌هاي بين‌المللي بوده و اثرگذار بوده است. صحبت‌هاي رييس‌جمهور در مورد مسائلي چون حقوق بشر تروريسم و اتهاماتي از اين دست كه همواره به كشورمان توسط دشمنان مطرح شده است، مي‌تواند بسيار تاثيرگذار باشد.
ترقي: قطعا بي‌تاثير نيست اما متاسفانه رسانه‌هاي استكباري در استخدام امريكا و صهيونيست نمي‌گذارند اين پيام ما به درستي به جهان منتقل شود. از فرصت تريبون آزاد و باز سازمان ملل بايد نهايت استفاده براي اين نوع مواضع جمهوري اسلامي كه نشان‌دهنده صلح‌طلبي است بشود. آنچه واقعيت جهان است اين است كه استكبار جهاني با رسانه‌هايي كه در اختيار دارد مسائل را در چشم جهان وارونه جلوه مي‌دهد. قطعا بيان اين مسائل از تريبون سازمان ملل بي‌تاثير نخواهد بود.
فلاحت پيشه: جمهوري اسلامي ايران در رفتار خود نشان داده كه در مورد مسائل منطقه چطور مي‌انديشد. در مسائلي مثل برجام و حوزه‌اي مثل كمك به نابودي تروريسم داعش در عمل به دنيا نشان داده كه به دنبال چيست. آقاي روحاني بايد واقع گرايانه در سازمان ملل صحبت كند. بحث جهان عاري از خشونت در سازمان ملل مطرح شود خوب است اما ايران به حدي از مستندات و عمل واقعي در مقابله با تروريسم و دفاع از مظلومان برخوردار است كه طرح همان مصاديق به خوبي گوياي مساله است تا اينكه يكسري مسائل شعاري در سازمان ملل مطرح شود. اين شعارها در خيلي از اين كشورهايي كه عملي كاملا عكس شعارهاي‌شان دارند نيز مطرح مي‌شود.
جلالي‌زاده: اينكه فقط در مجامع موضوعات بيان شوند، كافي نيست. به دنبال آن بايد اقدامي عملي صورت بگيرد. در اين صورت چندان موثر نخواهد بود. خوب است كه اگر مساله صلح در دنيا را مطرح مي‌كنيم راهكارهاي رسيدن به آن از ديدگاه ايران را نيز مطرح كنيم. اين مساله مي‌تواند نفوذ و جايگاه ايران را در بين كشورهاي جهان را زياد كند.
اهميت سخنان رييس‌جمهور در سازمان ملل چيست؟تفاوت نگاه شما و جناح سياسي‌تان با جناح رقيب در چيست؟
قنبري: مباحثي كه در مجمع عمومي بيان مي‌شود، در تعيين خط مشي‌هاي سازمان ملل مهم است. بسياري از كنوانسيون‌هاي بين‌المللي تحت‌تاثير اين صحبت‌ها تدوين شده‌اند. مجمع عمومي در شكل دادن به كنوانسيون‌هاي بين‌المللي كه منابع عمده در حقوق بين‌الملل هستند، تعيين‌كننده بوده است. سازمان ملل داراي اركان مختلفي است اما يكي از عالي‌ترين اركانش مجمع عمومي است. اين مجمع عالي‌ترين كنگره جهاني را برگزار مي‌كند كه كشورهاي مختلف در آن به بيان ديدگاه‌هاي خود مي‌پردازند.
با توجه به وظيفه سازمان ملل در حفظ صلح و امنيت جهاني اجلاس‌هاي مجمع عمومي بسيار مهم و اثرگذار است. اگرچه به هر حال ركن ديگر سازمان ملل يعني شوراي امنيت است كه مستقيما وظيفه حفظ امنيت بين‌المللي را به عهده دارد اما بيان ديدگاه‌ها در مجمع عمومي بسيار تعيين‌كننده است. از اين لحاظ صحبت‌هاي بيان شده در مجمع عمومي در ديدگاه‌هايي كه نسبت به كشور ابراز مي‌شود، اثر مستقيم دارد و در اصلاح آن ديدگاه‌ها مهم ارزيابي مي‌شود.
ترقي: فرصت مناسبي است تا بتوانيم از تريبون سازمان ملل پيام ايران را به جهانيان برسانيم. اگر نتوانيم در اين پيام حق مطلب را ادا كنيم، ضرر سنگيني را متحمل شده‌ايم. در كلمه به كلمه‌اي كه استفاده مي‌شود بايد بتوانيم افكار عمومي جهان را به مباني فكري، اعتقادي و ايدئولوژيك كشور آشنا كنيم.
اگر از اين فرصت درست بهره ببريم بي‌ترديد در عرصه بين‌المللي پيشرفت خوبي خواهيم داشت. آقاي روحاني در مقام رييس‌جمهور ايران در اين اجلاس نبايد محافظه‌كارانه عمل كند يا از موضع ترس و انفعال در مسائل بين‌المللي ورود داشته باشد. بلكه ايشان بايد اقتدار و منطق قوي جمهوري اسلامي را به جهانيان نشان دهد. محافظه‌كاري در شأن جمهوري اسلامي نيست. بايد با شفافيت و قاطعيت و اقتدار برخورد كنيم كه پشتوانه آن ملت و رهبري ايران است. سعي كنيم روي خطي كه امام و رهبري براي سياست خارجي ترسيم كرده‌اند، حركت كنيم.
فلاحت‌پيشه: معتقدم كه در قالب ديپلماسي رسمي در حاشيه اجلاس مي‌توان با سران كشورهاي مختلف مذاكره كرد تا گشايش در مناسبات اقتصادي و جلب سرمايه‌هاي خارجي ايجاد شود. امروز براي پيشبرد برنامه‌هاي كشور نياز به سرمايه خارجي داريم. اين فرصتي است كه به وجود آمده و بايد از آن استفاده كرد. بعضا روساي جمهور تنها براي تعريف آرمان‌ها و مسائل غيرواقعي و شعاري استفاده مي‌كنند كه چندان ضرورت ندارد. كشورهايي آرمان‌هاي‌شان را عنوان مي‌كنند كه در عمل كاري نكرده باشند اما من معتقدم كه ايران به اندازه كافي در برجام حسن‌نيت نشان داد و قدرتي كه در مقابله با داعش داشت و جذابيتي كه دارد مي‌تواند براي ديگر كشورها جذب‌كننده باشد. در حاشيه نيز مي‌توان مذاكرات را پيگيري كرد.
جلالي‌زاده: رييس‌جمهور با توجه به جايگاهي كه در كشور دارد بيشتر به دنبال اجراي قانون، عدالت‌طلبي، توسعه و احقاق حقوق شهروندان است اما انتظار مي‌رود كه رييس‌جمهور به عنوان يك شخصيت معتدل بر ميانه‌روي و تساهل در دنيا و به‌خصوص در روابط بين‌الملل پيشنهادهاي لازم را ارايه دهند و يك چهره ميانه‌رو مخالف افراط گرايي را در دنيا نشان دهند. موضع‌گيري‌هاي روساي جمهور قبلي نشان‌دهنده جهت‌گيري ايران در جامعه جهاني بوده و از اين پس نيز خواهد بود.
مسائل سياست خارجي چه نقشي در مرزبندي‌ها و تغييرات در جغرافيايي سياست داخلي داشته و دارد؟
قنبري: سياست خارجي و به خصوص سياست بين‌الملل به عبارت دقيق‌تر نقش قاطع مهم و تعيين‌كننده‌اي در سياست داخلي كشورها دارد و در اين هيچ ترديدي نيست. كنوانسيون‌هاي بين‌المللي در جهت‌گيري قوانين داخلي كشورها اثرگذار هستند. آثار اينها در حال افزايش است و حتي برخي متخصصان در بحث جهاني شدن از دولت جهاني صحبت مي‌كنند و سازمان ملل را به نوعي مبنايي براي يك دولت قاوني تلقي مي‌كنند.
تصميمات بين‌المللي و جهت‌گيري‌هاي سياست بين‌الملل در جهت‌گيري‌ها و خط مشي‌هاي سياست داخلي اثرگذار است. امروزه آنقدر اين اثر زياد شده است كه برخي از متخصصان روابط بين‌الملل از فرسايش حاكميت ملي كشورها حرف مي‌زنند. به‌طوري‌كه كشورها ديگر مثل گذشته نمي‌توانند به استناد اصل حاكميت داخلي شان هر طور كه مايل هستند تصميم بگيرند و به الزامات سياست بين‌الملل بي‌تفاوت باشند. كشورها مجبور و ملزم مي‌شوند به چارچوب‌هاي سياست بين‌الملل ضمن توجه به حاكميت داخلي توجه كنند.
ترقي: سياست خارجي كشور بسيار در مسائل داخلي كشور تاثيرگذار است. اين‌گونه نيست يك سياست خارجي را بدون توجه به آثار و تبعاتش در داخل كشور دنبال كنيم. به نظر مي‌رسد به هر ميزان كه نماينده نظام جمهوري اسلامي در عرصه بين‌المللي منطق سخنراني‌اش بر اراده عمومي مردم معطوف باشد، نشان‌دهنده اين است كه نظام جمهوري اسلامي در سياست خارجي‌اش همچون سياست داخلي از يك وحدت و انسجام برخوردار است و بايد سعي كنيم طوري عمل كنيم كه براي كشور نيز غرورآميز و عزت‌بخش و با ايجاد انگيزه و اميد و اقتدار باشد.
فلاحت‌پيشه: فعالان سياسي ايران به اين حد از پختگي رسيده‌اند كه مسائل و مشكلات داخلي را با مسائل خارجي كشور مخلوط نكنند. در خارج كشور بايد يكدست و متحد عمل كنيم. در مورد برجام ما بايد موضعي متحدانه داشته باشيم. سياست نظام در حوزه بين‌المللي اهميت دارد و رييس‌جمهور نيز بايد آن را اجرا كند.
جلالي‌زاده: رييس‌جمهور نماينده ملت ايران در سازمان ملل است. چهره‌اي از امنيت و رفاه و تمدن كشور در چشم جهان نشان دادن بسيار مهم است. كشورهاي ديگر وقتي وضعيت ايران را مشاهده مي‌كنند بايد احساس كنند كه ايران مملو از وحدت و همبستگي و امنيت است. اگر چنين چهره‌اي از كشور منتقل شود، اثرگذاري‌مان در بين كشورهاي دنيا را بالا مي‌برد.
- 14
- 2
