نتيجه انتخابات سراسري پاكستان و پيروزي عمران‌خان ٦٢ ساله كه بسياري او را با عنوان كاپيتان پيشين تيم ملي كريكت پاكستان مي‌شناسند، تهران و اسلام‌آباد را در آستانه تجربه فصل جديدي از روابط قرار داده است. روز گذشته دو خبر در رسانه‌هاي ايراني و پاكستاني توجه همگان را به خود جلب كرد: نصب بيلوردهاي تبريك رسمي به مناسبت روز استقلال پاكستان در خيابان‌هاي تهران و اعلام آمادگي عمران‌خان براي سفر به تهران و رياض پس از آغاز به كار رسمي. به نظر مي‌رسد كه خانه تكاني سياسي در پاكستان كه در نتيجه آن براي نخستين‌بار در ٥٠ سال گذشته، فردي خارج از دو حزب اصلي مردم و مسلم‌ليگ، توانست بدون كودتاي نظامي به قدرت برسد، اين كشور را در آستانه تجربه تحولات جديد به خصوص در حوزه سياست خارجي قرار داده است.
عمران‌خان كه بيش از دو دهه قبل با تشكيل حزب تحريك انصاف، بستر لازم براي حضور در راس قدرت را براي خود فراهم كرد از همان دوره رقابت‌هاي انتخاباتي اعلام كرد كه به دنبال پيگيري سياست خارجي مستقل است . وعده‌اي انتخاباتي كه اكنون زمان اجرايي كردن آن فرارسيده است.
سفر عمران‌خان به تهران
پاكستان با توجه به نزديكي سنتي به عربستان سعودي و وابستگي سياسي به ايالات متحده همواره در تنظيم رابطه با تهران در ملأعام محتاط عمل كرده اما اكنون به نظر مي‌رسد عمران‌خان براي نشان دادن استقلال راي خود قصد دارد پس از آغاز به كار رسمي به دو كشور ايران و عربستان سعودي سفر كند. خبر تصميم وي براي سفر به تهران با بازتاب بسياري در رسانه‌هاي پاكستاني و هندي روبه رو شد. به گفته مقام هاي نزديك به عمران‌خان وي دعوت حسن روحاني، رييس‌جمهور ايران و ملك سلمان، پادشاه سعودي را براي سفر رسمي به تهران و رياض پذيرفته است.
رسانه پاكستاني Dawn نيز در گزارشي در اين باره نوشت: به نظر مي‌رسد كه رابطه تهران و اسلام‌آباد در حال تجربه سرفصل‌هاي جديدي است. حسن روحاني، رييس‌جمهور ايران در تماس تلفني با نخست‌وزير تازه نفس پاكستان، عمران‌خان تاكيد كرده بود كه اهميت رابطه تهران با اسلام‌آباد صرفا به دليل جبر جغرافيا و همسايگي نيست بلكه اين رابطه به دليل اشتراك‌هاي مذهبي و فرهنگي از اهميت فوق ويژه‌اي برخوردار است.
عمران‌خان نيز در پاسخ به رييس‌جمهور ايران تاكيد كرده بود كه پاكستان به دنبال توسعه رابطه ويژه اقتصادي و تجاري با تهران است و اميدوار است كه پيشرفت‌هاي بيشتري در رابطه ديپلماتيك دو كشور رخ بدهد. درهمان تماس تلفني بود كه رييس‌جمهور ايران از عمران‌خان براي سفر به تهران پس از آغاز به كار رسمي دعوت كرد. جابه‌جايي قدرت در پاكستان در حالي صورت گرفت كه ماه گذشته دو كشور بر عزم خود براي تعميق بيشتر روابط نظامي تاكيد كردند.
به گزارش رسانه‌هاي پاكستاني، ملك سلمان، پادشاه سعودي در تماس تلفني روز دوشنبه با عمران‌خان تاكيد كرده كه پاكستان، متحد مهم عربستان سعودي است و پادشاهي سعودي به دنبال رابطه نزديك ميان دو كشور است. عمران‌خان نيز در اين تماس تلفني تاكيد كرده كه عربستان همواره در روزهاي سخت در كنار پاكستان بوده است. عمران‌خان در همين تماس تلفني دعوت ملك سلمان براي سفر به رياض را پذيرفته است.
در حالي برخي از رسانه‌ها از همزماني سفر عمران‌خان به رياض و تهران سخن مي‌گويند كه نخست‌وزير تاره نفس پاكستان روز ٤ آگوست در ديدار با سفير ايران در پاكستان تاكيد كرده بود كه اسلام‌آباد آماده ميانجي‌گري و ايفاي نقشي سازنده در بهبود روابط تهران- رياض است. برخي از رسانه‌هاي پاكستاني اعلام كرده‌اند كه تاريخ سفر قطعي عمران‌خان توسط وزراي خارجه دو كشور و زماني كه دولت وي شكل بگيرد، مشخص خواهد شد.
سعودي حامي وام به دولت عمران‌خان
عمران‌خان درحالي بايد براي تحقق شعار انتخاباتي خود مبني بر اتخاذ سياست خارجي مستقل تلاش كند و توازن در رابطه با تهران و رياض را حفظ كند كه كمك‌هاي مالي سعودي به كمپين وي قابل اغماض نيست. عربستان سعودي از توافق‌هاي بانكي كه در سايه آن ٤ ميليارد دلار به دولت عمران‌خان كمك مالي مي‌شود، حمايت كرده است. بانك توسعه اسلامي به پيشنهاد رسمي براي قرض دادن ٤ ميليارد دلار به دولت عمران‌خان از زمان آغاز به كار رسمي وي به عنوان نخست‌وزير حمايت كرده است.
به گزارش فايننشال تايمز يك مقام عاليرتبه سياسي پاكستاني در اين باره مي‌گويد: كارهاي اداري براي انتقال اين وام انجام شده و بانك منتظر آغاز به كار رسمي دولت عمران‌خان است تا بتواند اين وام را در اختيار آنها قرار دهد. اين مقام پاكستاني تاكيد كرده كه اين وام نمي‌تواند پاسخگوي نياز مالي ٢٥ ميليارد دلاري امروز پاكستان باشد اما مي‌تواند كمك قابل توجهي به دولت تازه نفس عمران‌خان به حساب آيد. يك مقام حاضر در بانك مركزي پاكستان در اين باره به فايننشال‌تايمز گفته كه دولت سعودي نقش مهمي در حمايت از پرداخت اين وام به دولت عمران‌خان داشته است. البته مقام‌هاي نزديك به عمران خام از اظهارنظر در اين باره سرباز زده‌اند.
عمران‌خان مديون سعودي نيست
سايت العربيه در تازه‌ترين تحليل خود درباره رابطه پاكستان با كشورهاي حاشيه خليج فارس در دوره عمران‌خان مي‌نويسد: در جريان رقابت‌هاي انتخاباتي حزب تحريك انصاف نيز مانند ساير احزاب در حوزه سياست خارجي چندان فعال عمل نكرد و ترجيح داد بيشتر تمركز خود را براي مسائل داخلي مانند مبارزه با فساد، بيكاري و فقر قرار دهد. البته عمران‌خان زماني كه متوجه شد از شانس بالايي براي پيروزي در انتخابات برخوردار است و با نزديك شدن به خط پايان، اندكي در حوزه سياست خارجي فعال‌تر شد و از برنامه‌هاي خود در سياست خارجي سخن گفت. وي در نخستين سخنراني پيروزي خود هم به ايران و هم به عربستان سعودي اشاره و تاكيد كرد كه اسلام‌آباد به دنبال تعميق رابطه با هر دو اين كشورها است .
وي همچنين پا را از اين نيز فراتر نهاده و براي ميانجي‌گري ميان ايران و عربستان سعودي ابراز آمادگي كرد. اكنون سوال اينجاست كه در حوزه سياست خارجي، عمران‌خان چه برنامه‌اي براي رابطه با كشورهاي حاشيه خليج فارس دارد؟ امروز نيروهاي مسلح پاكستان به نيروهاي مسلح هر شش كشور عضو شوراي همكاري خليج فارس آموزش نظامي مي‌دهند. بسياري از اعضاي نيروهاي نظامي پاكستان در كشورهاي حوزه خليج فارس هستند و اين پيوستگي تا بدان‌جا پيش رفته كه برخي از سعودي‌ها، سربازان پاكستاني را بخشي از نيروهاي خود حساب مي‌كنند. سربازان پاكستاني در بسياري از مناطق حساس مانند پالايشگاه‌ها يا ساختمان‌هاي امنيتي در كشورهاي عضو شوراي همكاري از جمله عربستان سعودي و قطر مستقر هستند.
رييس كل ارتش پاكستان در سفر اخيري كه به دوحه داشت اعلام كرد كه پاكستان آماده كمك امنيتي به قطر در تامين امنيت بازي‌هاي فوتبال جامعه جهاني در ٢٠٢٢ است. اما مساله اينجاست كه حضور نواز شريف در قدرت براي عربستان سعودي مانند برخورداري از متحدي بود كه هيچگاه نمي‌توانست تعصب خود به كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس به‌خصوص عربستان سعودي را كنار بگذارد. رابطه عميقي كه نواز شريف با كشورهاي عضو شوراي همكاري هم از نظر شخصي و هم سياسي داشت عملا مانع از اين بود كه رابطه ميان تهران و اسلام‌آباد از حد و حدود مشخصي فراتر برود اما احتمالا اين رويه با حضور عمران‌خان در راس قدرت تغيير خواهد كرد.
اين تحركات سياسي عمران‌خان بود كه مانع از اين شد تا دولت نيروهاي پاكستاني را به ائتلاف تحت حمايت سعودي براي جنگ در يمن اعزام كند. در آن زمان امارات متحده عربي واكنش بسيار تندي به اين پرهيز نظامي پاكستاني‌ها نشان داد و هشدار داد كه اسلام‌آباد هزينه بسياري بابت اين تصميم خود پرداخت خواهد كرد. عمران‌خان برخلاف سلف خود، هيچ‌گونه رابطه تجاري با عربستان سعودي ندارد و البته اصولا هم تحت تاثير فضاي سياسي در خاورميانه نيست. او برخلاف نواز شريف احساس نمي‌كند به عربستان سعودي بابت سال‌هاي پناهندگي مديون است. عمران‌خان اعتقاد دارد كه پاكستان نبايد تمام تخم‌مرغ‌هاي سياسي و اقتصادي خود را در يك سبد بگذارد و به تنوع در گعده دوستان سياسي پاكستان معتقد است. با اين وجود اين نكته نيز قابل اغماض نيست كه دولت پاكستان همچنان به كمك‌هاي مالي سعودي وابسته است و نمونه آن هم حمايت سعودي از پرداخت وام بانكي به دولت تازه نفس عمران‌خان است.
عمران‌خان اخيرا دعوت حسن روحاني براي سفر به تهران را پذيرفته و البته كه مي‌داند بايد متوجه وابستگي پاكستان به منابع گازي ايران باشد. وابستگي كه اين روزها مي‌تواند تحت تاثير بازگشت تحريم‌هاي ثانويه ايران از سوي امريكا قرار بگيرد. يكي ديگر از تحولاتي كه نبايد از چشم دور بماند پيام تبريك رهبر حوثي‌هاي يمن كه متحد تهران به حساب مي‌آيند به عمران‌خان است. وي در اين پيام تبريك ابراز اميدواري كرده كه پاكستان درد و رنج يمني‌هاي تحت ظلم در جنگ را درك كند. با اين وجود با توجه به تمايل اعلامي عمران‌خان براي اتخاذ رويكردي واحد در سياست خارجي، احتمالا دولت وي به گونه‌اي عمل خواهد كرد كه هم فاصله با بحران درون شوراي همكاري خليج فارس (ميان قطر با عربستان سعودي و امارات) را حفظ كند و هم كاري به كار تنش در رابطه ايران با عربستان سعودي نداشته باشد.
انتخاب تركيه به جاي امريكا؟
عمران‌خان در تازه‌ترين موضع‌گيري در حوزه سياست خارجي باز هم از ايالات متحده فاصله گرفت و در منازعه اخير ميان تركيه و امريكا، جانب نخستين را گرفت. نخست‌وزير جديد پاكستان در حساب توييتري خود نوشت: مي‌خواهم از طرف خودم و مردم پاكستان به رييس‌جمهور اردوغان و مردم تركيه اعلام كنم، كه ما آرزوي موفقيت آنها را در مواجه با مشكلات اقتصادي اخير داريم، چون مردم تركيه در طول تاريخ درخشان خود هميشه در مواجه با مشكلات بزرگ موفق بوده‌اند.
اظهارات عمران‌خان، تنها چند روز پس از آن صورت مي‌گيرد كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا از افزايش ۲۰ درصدي تعرفه تجاري بر واردات برخي كالا‌هاي تركيه‌اي از جمله آلومينوم و فولاد به امريكا خبر داد.يك روز قبل از اظهارات عمران‌خان، وزارت خارجه پاكستان نيز با صدور بيانيه‌اي ضمن اعلام اينكه تركيه نقشي قابل توجه در ثبات و امنيت منطقه دارد، مخالفت خود را با اعمال تحريم‌هاي واشنگتن عليه آنكارا به بهانه بازداشت يك كشيش متهم به جاسوسي اعلام كرده بود. واشنگتن به تازگي وزراي كشور و دادگستري دولت اردوغان را به بهانه بازداشت يك كشيش امريكايي در آنكارا تحت تحريم قرار داد و همين موضوع تنش در روابط تركيه و امريكا را دامن زده است. همزمان با تحريم دو نفر از وزراي دولت در آنكارا و همچنين افزايش تعرفه واردات برخي كالا‌هاي تركيه‌اي در امريكا، ارزش لير، واحد پول ملي تركيه به‌شدت كاهش يافته و نگراني‌ها را نسبت به اوضاع اقتصادي در تركيه افزايش داده است.
- 16
- 3
