امريكا از توافق هسته‌اي با ايران خارج شده و تحريم‌ها را بازگردانده، اروپا همچنان در توافق با ايران باقي مانده و تلاش مي‌كند توافق را همچنان به اندازه‌اي جذاب در چشم ايراني‌ها نگه دارد تا آنها نيز ماندن را به ترك برجام ترجيح دهند اما عملا از عهده متقاعدكردن كمپاني‌هاي بزرگ و متوسط اروپايي براي باقي ماندن در ايران برنمي‌آيد، چين و روسيه هم در توافق مانده‌اند و هم از زمان بازگشت تحريم‌هاي ثانويه ايران تلاش كرده‌اند با وفاي به تعهدهاي پيشين و جايگزين شدن در قراردادهايي كه اروپايي‌ها از اجراي آن در ايران شانه خالي كرده‌اند، برادري خود را به ايران ثابت كرده و البته منافع بيشتري را در سبد اقتصادي خود قرار دهند.
گروه ١+٤ در غياب امريكا به دولت‌هايي تبديل شده كه سياست اعلامي خود را حفظ برجام مي‌دانند و بر آن تاكيد دارند اما توان وادار كردن كمپاني‌هاي خود را به باقي ماندن در ايران ندارند. نخستين دور از تحريم‌هاي ثانويه امريكا از اواسط مرداد به مرحله اجرا درآمده و دومين دور نيز تا اواسط آبان ماه باز خواهد گشت. در اين بازه زماني ٥ كشور باقي مانده در برجام بايد بتوانند تا حدودي خسارت‌هاي ناشي از خروج امريكا از توافق را جبران كنند. در حالي كه مذاكرات كارشناسي ميان ايران و ١+٤ همچنان ادامه دارد و ايالات متحده گروه اقدام ايران را در وزارت خارجه شكل داده، وزراي خارجه چين و روسيه در بيانيه‌هاي جداگانه بر لزوم حفظ برجام و توسعه رابطه اقتصادي با تهران تاكيد كردند.
وانگ اي، وزير امور خارجه چين در تماس تلفني با محمدجواد ظريف همتاي ايراني خود تاكيد كرده است كه پكن به همكاري با تهران ادامه مي‌دهد. وانگ اي در اين گفت‌وگو تصريح كرده است كه توافق هسته‌اي كه در سال ۱۳۹۴ بين ٦ قدرت جهاني و ايران امضا شد، با «منافع مشترك» جامعه بين‌المللي همسوست. وزير خارجه چين در اين تماس تلفني به همتاي ايراني خود گفت: ما به طور علني اعلام كرده‌ايم كه مخالف اعمال نادرست تحريم‌هاي يك‌جانبه و گسترش قلمرو قضايي كشورها در عرصه بين‌المللي هستيم.
اين سخنان وزير خارجه چين در حالي ايراد شده است كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا پس از امضاي دستور اجرايي براي بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي ايران هشدار داد كه هر كس با ايران دادوستد كند، با ايالات متحده معامله‌اي نخواهد داشت.
همزمان با اين تماس تلفني، وزارت امور خارجه روسيه نيز در حالي كه جهان مشغول تحليل و بررسي تبعات شكل‌گيري گروه اقدام ايران در وزارت خارجه امريكا بود با صدور بيانيه‌اي اعلام كرد، مصمم است همه اقدامات لازم را براي حفظ و اجراي برجام انجام دهد. در بخش‌هايي از اين بيانيه آمده است: روسيه همچنان به اجراي تعهداتش در چارچوب برجام ادامه مي‌دهد. ما بار ديگر پايبندي قاطع خود را به انجام همه اقدامات لازم جهت حفظ برجام و اجراي كامل آن تكرار مي‌كنيم.
چين سوژه تحريم‌هاي ثانويه امريكا؟
پس از خروج امريكا از برجام، چين نه تنها بار و بنه خود را از ايران جمع نكرده بلكه بساط كار اقتصادي در اين كشور را نيز گسترش بخشيده است. پكن مي‌گويد: خيال كاستن از حجم نفت وارداتي از ايران تا تاريخ ٤ نوامبر را ندارد و اين مساله سياست امريكا براي تشديد فشار اقتصادي بر ايران به منظور تغيير رفتار اين كشور را با مشكلاتي روبه‌رو كرده است. اخيرا وال‌استريت‌ژورنال به نقل از يك مقام وزارت خارجه امريكا اعلام كرد كه واشنگتن آماده است تا در صورت ادامه روند خريد نفت ايران در چين پس از تاريخ ٤ نوامبر، تحريم‌هايي را عليه پكن وضع كند.
برايان هوك كه از روز پنجشنبه عنوان رييس گروه اقدام ايران را در وزارت خارجه امريكا به خود اختصاص داده در گفت‌وگو با خبرنگاران قويا ابراز اميدواري كرده كه تمامي كشورها به منظور پرهيز از گرفتار شدن در چرخه تحريم‌هاي ثانويه امريكا از خريد نفت ايران صرف‌نظر كنند. همزمان در حالي كه زمزمه‌هايي وجود دارد مبني بر اينكه شايد چين بتواند از معافيت‌هاي تحريمي امريكا بهره‌مند شود اما برايان هوك در سخنان اخير خود هرگونه احتمال جريمه شدن چين به واسطه نقض تحريم‌هاي ثانويه ايران را رد نكرده است.
اوايل ماه آگوست به نظر مي‌رسيد كه ايالات متحده از چين اين وعده را گرفته كه بر حجم خريد نفتي خود از ايران نخواهد افزود اما با توجه به جنگ تعرفه‌ها كه ميان پكن و واشنگتن است، اين احتمال وجود دارد كه چين زير وعده‌هاي پيشين خود به امريكا بزند. البته شايد در نتيجه گفت‌وگوهايي كه قرار است تا چند هفته ديگر ميان امريكا و چين كليد بخورد، آنچه جنگ تعرفه‌اي دو كشور خوانده مي‌شود نيز پايان يابد و آنگاه وضعيت پكن با تحريم‌هاي ايران بايد مجددا بازتعريف شود.
تحريم نفتي ايران شاه‌كليد تحريم‌هايي است كه امريكا با تشديد آنها قصد اعمال فشار حداكثري بر ايران را دارد. بخش‌هاي مختلف دولت امريكا در چند ماه گذشته تلاش كرده‌اند، شركاي امريكا را به قطع خريد نفت از ايران تشويق و رقبا را با ابزار ترساندن از تحريم‌ها به اين امر وادار كنند. چين از خريداران اصلي نفت ايران است و همراهي پكن با اين تحريم‌ها در پيشبرد نقشه كلان امريكا براي ايران تاثير بسزايي دارد. بسياري از خريداران نفتي ايران اميدوار هستند با اين استدلال كه قطع ناگهاني خريد نفت از ايران ممكن نيست، از معافيت‌هاي تحريمي امريكا برخوردار شوند.
چين، ايران و بازيگر سومي به نام عربستان
ايالات متحده تلاش مي‌كند، چين را از حلقه اصلي خريداران نفت ايران دور كند. اما اين مساله تا چه اندازه قابل تحقق است؟ ايران و امريكا هر روز وارد مرحله جديدي از تخاصم مي‌شوند و چين به وضوح در اين ميان گرفتار شده است. مقام‌هاي چيني تاكيد دارند كه پكن در هر صورتي به نفت ايران نياز خواهد داشت و به همين دليل توجهي به تحريم‌هاي امريكا عليه ايران نخواهد كرد. مقام‌هاي چيني در اظهارات عمومي نه تنها بر خريد نفت از ايران با وجود تحريم‌هاي امريكا اصرار دارند بلكه براي جايگزيني كمپاني‌هاي بزرگ و متوسط اروپايي در ايران نيز اعلام آمادگي كرده‌اند. به عنوان مثال چين و روسيه تلاش مي‌كنند جاي خالي توتال و ديگر كمپاني‌هاي اروپايي در ايران را پر كنند.
اگر روسيه و چين به وعده‌هاي شفاهي خود به ايران در گذر زمان وفادار بمانند، بسيار بعيد است كه ايران در حوزه اكتشاف و سرمايه‌گذاري نفتي با مشكلات آنچناني روبه‌رو شود. چيني‌ها با عطف به تجربيات گذشته ميان ايران و چين در دوره نخست اعمال تحريم‌هاي ثانويه عليه ايران مي‌گويند كه تهران و پكن مي‌توانند در اين دوره نيز نه تنها از حجم فعاليت‌ها نكاهند بلكه به حوزه‌هاي همكاري نيز تنوع بيشتري ببخشند.
ايران، چين و امريكا تنها بازيگراني نيستند كه گرفتار جدال نفتي پس از بازگشت تحريم‌هاي ثانويه شده‌اند و بايد نقشي براي عربستان سعودي نيز در اين ميان قائل شد. عربستان سعودي به فرمان رييس‌جمهور امريكا براي جبران كسري نفت ايران در بازارهاي جهاني اعلام آمادگي كرده اما بيژن زنگنه وزير نفت ايران ماه گذشته ميلادي اين اقدام امريكا را يك اشتباه خواند و تاكيد كرد كه عربستان يا ساير كشورهاي توليد‌كننده نفت نمي‌توانند جبران نبود نفت ايران در بازارهاي بين‌المللي را بكنند. از روزي كه دونالد ترامپ به كاخ سفيد پاگذاشت، واشنگتن و رياض رابطه سياسي بسيار خوبي با هم برقرار كرده‌اند و رياض براي جبران كسري نفتي ايران در بازار پس از ماه نوامبر اعلام آمادگي كرده است.
البته در آن سوي ميدان نيز تحليلگراني هستند كه مي‌گويند اصرار ترامپ براي جبران كسري نفت ايران پس از ماه نوامبر توسط عربستان سعودي ريشه در اين حقيقت دارد كه اين رياض بود كه در ١٩ ماه گذشته فشار مضاعفي را بر امريكا براي اعمال فشار حداكثري بر ايران وارد كرد. وزير انرژي ايالات متحده اواخر ماه ژوئن در اظهاراتي تاكيد كرده بود كه به باور واشنگتن، رياض و مسكو مي‌توانند براي ايجاد ثبات در بازار نفت پس از بازگشت تحريم‌هاي نفتي ايران با هم همكاري كنند و نتيجه اين همكاري مي‌تواند مفيد باشد.
محور تحريم عليه امريكا
چين، تركيه، ايران و روسيه كشورهايي هستند كه در چند ماه گذشته يا سوژه وضع تعرفه‌هاي امريكا شده‌اند يا مورد تحريم‌هاي اين كشور قرار گرفته‌اند. ايالات متحده تصور مي‌كند كه برنده اين وضعيت واشنگتن است اما برخي تحليلگران مي‌گويند كه وضع اين تحريم‌ها مي‌تواند شمشير دو لبه‌اي باشد كه منافع امريكا را هم قرباني كند. اگر اين ٤ كشور با هم متحد شوند وضع براي امريكا چندان خوشايند نخواهد بود. سايت ديلي تلگراف در تحليلي در اين باره مي‌نويسد: ايران، روسيه، چين و تركيه در حال حاضر در برابر فشارهاي امريكا آسيب‌پذير به نظر مي‌رسند. اما اگر اين ٤ كشور اراده كرده و با هم همراه شوند، مي‌توانند براي امريكا دردسرهايي درست كنند.
شايد اين روزها بسياري از اتحاد تركيه و ايران سخن بگويند اما همكاري اين دو با هم چندان كارساز نخواهد بود مگر آنكه چين و روسيه نيز وارد ميدان شوند و نظم ژئوپولتيك جديدي را رقم بزنند. رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه پس از وضع تحريم‌هاي امريكا عليه آنكارا به صراحت هشدار داد كه تركيه مي‌تواند شركا و متحدان خود را تغيير دهد. از سوي ديگر برخي تحليلگران نيز مي‌گويند كه كشورهاي خسران ديده از اقدام‌هاي امريكا مي‌توانند محور تحريمي را تشكيل دهند و به جهان نشان بدهند كه كشورها با و بدون امريكا كجا خواهند ايستاد.
وانگ اي، وزير امور خارجه چين در تماس تلفني با محمدجواد ظريف همتاي ايراني خود تاكيد كرده است كه پكن به همكاري با تهران ادامه مي‌دهد.
بسياري از خريداران نفتي ايران اميدوار هستند با اين استدلال كه قطع ناگهاني خريد نفت از ايران ممكن نيست، از معافيت‌هاي تحريمي امريكا برخوردار شوند.
عربستان سعودي به فرمان رييس‌جمهور امريكا براي جبران كسري نفت ايران در بازارهاي جهاني اعلام آمادگي كردهشايد اين روزها بسياري از اتحاد تركيه و ايران سخن بگويند اما همكاري اين دو با هم چندان كارساز نخواهد بود مگر آنكه چين و روسيه نيز وارد ميدان شوند و نظم ژئوپولتيك جديدي را رقم بزنند.
- 17
- 6
