از دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده اصرار، از ٢٨ رهبر كشورهاي عضو اتحاديه اروپا انكار. تلاش‌هاي زنجيره‌اي دولت چهل و پنجمين رييس‌جمهور امريكا براي جلب اجماع در تحريم ايران ادامه دارد. با اين همه ترامپ در رجوع به تمام اعضاي ١+٤ براي تشديد فشارهاي اقتصادي و سياسي بر ايران به در بسته خورده است. رييس‌جمهور امريكا كه در نخستين روزهاي ماه مه با خروج از توافق هسته‌اي با ايران عملا تركيب ١+٥ را به ١+٤ بدل كرد اكنون از بازماندگان در اين توافق مي‌خواهد كه آنها نيز توافق هسته‌اي را كه ١٣ سال براي رسيدن به آن تلاش كرده بودند، با بازگرداندن تحريم‌هاي ايران زير پا بگذارند.
دونالد ترامپ كه اين روزها خروج از تفاهمنامه‌ها و توافق‌هاي بين‌المللي را به سنت خود تبديل كرده به دنبال تشديد فشار بر تهران براي به پاي ميز مذاكره كشاندن اين كشور با دولت جديد امريكا است و براي ارضاي اين هوس از چوب حراج زدن به اعتبار امريكا در سطح بين‌المللي ابايي ندارد.
تصور ترامپ اين است كه مي‌تواند هم تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را بازگرداند و هم محدوديت بر برنامه هسته‌اي را نگاه دارد. تصوري كه بارها از سوي مقام‌هاي متفاوت در ايران رد شده و به عنوان نمونه محمدجواد ظريف، وزير خارجه تاكيد كرده كه رييس‌جمهور امريكا بايد بداند هم تحريم هم برجام ممكن نيست.
همزمان با آغاز شمارش معكوس براي بازگشت نخستين دور از تحريم‌هاي هسته‌اي ايران در نيمه مرداد ماه، سرعت كشورهاي ١+٤ نيز براي سنگين‌تر كردن بسته پيشنهادي به ايران به منظور حفظ كشورمان در برجام افزايش يافته است. محمدجواد ظريف در نشست ده روز گذشته كميسيون مشترك برجام در سطح وزراي ١+٤، بسته پيشنهادي دريافت شده را براي آغاز به كار و درك كم و كاست‌هاي آن در مقام اجرا به تهران آورد.
همزمان فشارهاي ايران بر اتحاديه اروپا به منظور افزودن بر تضمين‌ها ادامه يافت. در اين ميان روسيه و چين نيز وارد گود شدند تا همراستا گام‌هايي را براي راضي كردن تهران بردارند. درحالي كه ايران حق خود را براي مقابله به مثل خروج امريكا از برجام حفظ كرده اما هنوز از دايره وفاي به عهد تعهدهاي هسته‌اي خود پا را فراتر نگذاشته و به ١+٤ فرصت داده تا شايد بتوانند خروج امريكا از برجام را جبران كنند. در اين ميان يك سوال اساسي اين است كه بازماندگان در برجام از منظر ايران تا چه زماني فرصت خواهند داشت؟ به نظر مي‌رسد كه اروپايي‌ها ابتداي ماه نوامبر يعني زمان بازگشت اصلي‌ترين تحريم‌هاي ثانويه ايران را به عنوان ضرب‌الاجل براي خود در نظر گرفته‌اند. مقام‌هاي ايراني اما تاكيد دارند كه گام‌هاي اجرايي اروپا بايد تا پيش از ضرب‌الاجل ماه آگوست برداشته شوند.
وزراي خارجه ٢٨ كشور اروپايي در جريان نشست مشترك در روز دوشنبه (٢٥ تيرماه) در بروكسل تكليف چند گام اصلي مورد نياز براي تضمين منتفع شدن ايران از برجام را مشخص كردند و همزمان يك مقام روس نيز تاكيد كرد كه اعضاي ١+٤ اقدام به اتخاذ اقدامات مشترك حمايتي اقتصادي در برابر تحريم‌هاي امريكا عليه ايران كرده‌اند. همزمان فرستاده‌هاي رييس‌جمهور ايران مانند كمال خرازي و علي‌اكبر ولايتي نيز با پيام‌هاي كتبي رييس‌جمهور راهي روسيه، چين و برخي كشورهاي اروپايي شده‌اند تا عملا در مقابل تروريسم اقتصادي امريكا كه هيات‌هايي را براي منصرف كردن از تجارت با ايران راهي بيش از ٢٠ كشور كرده‌اند، قرار بگيرند. همزمان سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه نيز راهي هند شد تا از نزديك با مقام‌هاي كشور ميزبان درباره تداوم فروش نفت ايران به هند و تاثيرپذيري كمتر تجارت دوجانبه از تحريم‌هاي امريكا رايزني‌هايي داشته باشد.
در چنين شرايطي رسانه‌هاي بين‌المللي در ٢٤ ساعت گذشته در گزارش‌هاي خبري و تحليلي از نتيجه نشست وزراي خارجه كشورهاي اتحاديه اروپا در بروكسل و همچنين اظهارات ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در ديدار با دونالد ترامپ به يك تيتر واحد رسيدند: هم متحدان و هم رقباي امريكا در سطح بين‌المللي به تلاش‌هاي ترامپ براي انزواي ايران نه گفتند. ايران در دوره خروج امريكا از برجام بيشترين انتظارها را از كشورهاي اروپايي دارد.
در همين راستا روز گذشته، روزنامه امريكايي وال استريت ژورنال در گزارشي اعلام كرد كه دولت‌هاي انگليس، فرانسه و آلمان به ايران اعلام كرده‌اند كه در حال ايجاد كانال‌هاي مالي ميان بانك مركزي ايران و بانك‌هاي خود هستند. گفته شده كه تروييكاي اروپايي قصد دارند از طريق فعال كردن حساب‌هاي بانك مركزي ايران در بانك‌هاي ملي خود، يك كانال مالي به منظور حفظ توافق هسته‌اي ايجاد كنند. گزينه فعال كردن حساب‌هاي جديد يا قديمي بانك مركزي ايران در بانك‌هاي اروپا يكي از چند گزينه‌اي است كه سه كشور اروپايي به‌طور جدي در حال بررسي آن هستند.
پيش‌بيني مي‌شود كه با فعال شدن اين حساب‌هاي غيردلاري، ايران راحت‌تر بتواند درآمدهاي نفتي خود را به كشور بازگرداند. با توجه به اين گزارش وال‌استريت ژورنال مي‌توان گفت كه اروپا با درك خطر احتمال خروج ايران از برجام از وعده‌هاي شفاهي هميشگي فاصله گرفته و برداشتن گام‌هاي اجرايي را آغاز كرده است. ايجاد حساب‌هاي غيردلاري ميان ايران و اروپا، نخستين نشانه جدي براي اثبات اين ادعا است كه اروپا مصمم به وفاي به تعهدهاي خود براي حفظ توافق هسته‌اي است. درحالي كه در داخل ايران بحث‌هاي بسياري درباره جزييات بسته پيشنهادي ١+٤ به ايران در جريان است. چند مقام آگاه به وال‌استريت ژورنال گفته‌اند كه همچنان تلاش‌هاي تمام طرف‌ها براي مشخص و ملموس‌تر كردن گام‌هاي اجرايي در جريان است.
جز تروييكاي اروپايي كه در جريان مذاكرات ايران با ١+٥ وقت قرار داشتند كشورهاي اتريش و سوئد نيز اعلام كرده‌اند كه مايل به ايجاد كانال‌هاي مالي غيردلاري با ايران هستند. با اين وجود مقام‌هاي آگاه به وال‌استريت ژورنال گفته‌اند كه هرچند دولت‌هاي اروپايي بحث ايجاد اين كانال‌هاي مالي را مطرح كرده و بحث درباره آن را با بانك‌هاي مركزي خود آغاز كرده‌اند اما اين بانك‌ها هنوز پاسخ نهايي را نداده‌اند. مقام‌هاي بانك مركزي اروپا مي‌گويند كه با توجه به آماده شدن امريكا براي بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي ايران، آنها بايد در زمينه مراوده‌هاي تجاري با ايران هوشيارتر عمل كنند. گره‌هايي كه در ايران براي تصويب قوانين مبارزه با پولشويي ايجاد شده تاحدودي دست بانك‌هاي اروپايي براي كار با ايران را بسته است.
وال‌استريت ژورنال در گزارش خود ادعا كرده كه نتوانسته تاييد اجراي حتمي ايجاد كانال‌هاي مالي مستقيم غيردلاري با ايران را از سه كشور اروپايي دريافت كند. درحالي كه اروپايي‌ها عزم خود را براي حفظ توافق هسته‌اي با ايران جزم كرده‌اند و مي‌گويند تدابيري مي‌انديشند تا كمپاني‌هاي اروپايي از حضور در ايران احساس خطر نكنند اما كمپاني‌هاي متوسط و بزرگ اروپايي براي باقي ماندن در ايران به معافيت از تحريم‌هاي امريكا نياز دارند. ظرف سه هفته گذشته وزارت خزانه‌داري و وزارت خارجه امريكا چندين بار موضع‌گيري‌هاي خود درباره اعطاي معافيت به كمپاني‌هايي كه با ايران كار مي‌كنند را تغيير داده‌اند. يك روز وزير خارجه و وزير خزانه داري اعطاي هرگونه معافيت را رد كرده‌اند و روز ديگر وزير خزانه‌داري اعلام كرده كه احتمالا برخي از كشورها و كمپاني‌ها مي‌توانند از معافيت‌هاي موردي برخوردار شوند.
مقام‌هاي امريكايي نه فقط درباره خريد نفت ايران بلكه به صراحت درباره كار با بانك مركزي ايران نيز هشدار داده‌اند. در نامه‌اي كه وزارت خارجه امريكا به كشورهاي اروپايي فرستاده آمده كه بانك‌هاي اروپايي نبايد تصور كنند مي‌توانند با بانك مركزي ايران به شكل قانوني كار كنند. به گزارش وال‌استريت ژورنال، از زمان اعلام خروج امريكا از برجام و بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي، كمپاني‌هاي بزرگ اروپايي كه به ايران آمده بودند يك به يك خروج خود از ايران را اعلام مي‌كنند و اين در حالي است كه ايران از اروپا خواسته براي جلوگيري از بر باد رفتن منافع اقتصادي برجام براي تهران سريع‌تر عمل كند. درحالي كه اروپايي‌ها مي‌گويند براي تبيين گام‌هاي اجرايي ميان تمام اعضاي اتحاديه و بررسي ميزان كارايي هرگام به زمان نياز دارند اما محمد جواد ظريف به صراحت به اروپايي‌ها اعلام كرده كه بايد تا تاريخ ٦ آگوست بخش‌هايي از گام‌هاي مدنظر خود را بردارند.
البته همتاي فرانسوي ظريف مي‌گويد كه اين تاريخ عملا غيرواقعي است و اروپا نمي‌تواند تا هفته اول آگوست درخواست وزير خارجه ايران را اجابت كند. وزراي خارجه گروه ١+٤ در نشست آخر در وين متعهد شدند حضور عوامل اقتصادي براي سرمايه‌گذاري يا انجام كارهاي مالي و تجاري در ايران را تضمين كنند. اين كار ميسر نخواهد بود مگر با به كار انداختن حساب‌هاي مالي غيردلاري با ايران. در حالي كه امريكايي با چماق تحريم‌هاي ثانويه ايران و تحريم هر شركت يا كمپاني كه با ايران كار كند ايستاده‌اند، فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا مي‌گويد كه اروپا مصمم به حفظ رابطه با ايران با وجود اين تهديدها است.
به گفته دو مقام امريكايي، اروپايي‌ها اميدوار هستند كه با فعل كردن يورو به عنوان ارز رسمي ميان ايران و اروپا، تهران بتواند راحت‌تر درآمد ناشي از فروش نفت خود را به تهران ببرد يا با آن محصولات مورد نياز مانند تجهيزات ماشين‌هاي صنعتي را از اروپا خريداري كند. در حالي كه مقام‌هاي دولتي در سه كشور اروپايي مصمم به ايجاد كانال غيردلاري ميان بانك‌هاي ملي اروپايي و بانك مركزي ايران هستند اما برخي منابع مي‌گويند كه هيچ تضميني براي اين مساله وجود ندارد چرا كه امريكا مي‌تواند بانك‌هاي مركزي را نيز در دايره تحريمي خود وارد سازد يا مانع از دسترسي آنها به بازارهاي مالي امريكا شود. بانك مركزي ايران در ليست تحريم‌هاي امريكا قرار دارد.
با وجود تمام بدبيني‌هاي موجود، شوراي وزراي خارجه اتحاديه اروپا اخيرا با به‌روزرساني قوانين مسدودساز براي حفظ سلامت تجارت با ايران موافقت كرد. فدريكا موگريني اين اقدام شوراي وزيران را از لحاظ تدابيري كه اتحاديه اروپا براي اطمينان از پابرجايي مزاياي اقتصادي برجام اتخاذ كرده، گامي استوار و رو به جلو خواند.
مشتري‌هاي ايران به امريكا تعهد ندادند
در ميانه تقلاهاي اروپا براي حفظ ايران در برجام و تلاش‌هاي امريكا براي منزوي كردن تهران، سايت سي بي‌اس در گزارشي اعلام كرده كه دولت ترامپ تاكنون نتوانسته از هيچ كدام از بزرگ‌ترين مشتري‌هاي نفتي ايران اين ضمانت را بگيرد كه به خريد نفت خود از ايران پايان خواهند داد. اين در حالي است كه مايك پمپئو، وزير خارجه دولت ترامپ در دو ماه گذشته شخصا با بسياري از مقام‌هاي ارشد كشورهايي كه مشتري نفتي ايران هستند ديدار و رايزني‌هاي فشرده داشته است. دولت ترامپ در حالي گرفتار اين ناكامي شده كه مدت زمان چنداني تا نخستين ضرب الاجل بازگشت تحريم‌هاي امريكا كه شش آگوست است، باقي نمانده است. مايك پمپئو در دو هفته گذشته چندبار ادعا كرده كه از مشتري‌هاي نفتي ايران تعهدهايي مبني بر كاستن از خريد نفت ايران دريافت كرده و تنها مساله آنها اين است كه نياز به زمان براي تطبيق خود دارند.
پمپئو با شركاي نفتي ايران در نيمكره شرقي مانند كره جنوبي، چين، هند و ژاپن شخصا گفت‌وگوهاي فشرده‌اي را پيش برده و تاكيد كرده كه درخواست امريكا از آنها صرفا به صفر رساندن خريد نفت از ايران نبوده بلكه از آنها خواسته تا به تمام فعاليت‌هاي اقتصادي با ايران پايان دهند. يكي از اصلي‌ترين سوال‌هاي مشتري‌هاي نفتي ايران اين است كه در صورت به صفر رساندن واردات نفت از ايران، نياز خود را از چه منبعي بايد تامين كنند. امريكا براي پاسخ دادن به اين سوال در چند هفته گذشته مذاكرات فشرده‌اي را با عربستان سعودي پيش برده و رياض براي جبران كمبود نفت ايران در بازار ابراز آمادگي كرده است.
از فعاليت شركت‌هاي خود در ايران حمايت مي‌كنيم
فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا از سياست‌هاي تكجانبه امريكا در پرونده‌هاي بين‌المللي همچون توافق هسته‌اي با تهران انتقاد كرد و گفت: اتحاديه اروپا قصد دارد از طريق قانوني از فعاليت شركت‌هاي خود در ايران حمايت كند. اروپا و تهران موازين حقوقي را به كار مي‌گيرند كه مي‌تواند شركت‌هاي اروپايي فعال در ايران را از تحريم‌هاي امريكا مصون دارد. اتحاديه اروپا مفاد حقوقي براي دور زدن تحريم‌هاي امريكا را فعال كرده و ما همچنين تمام تلاش‌مان را خواهيم كرد تا ايران از منافع اقتصادي توافق هسته‌اي سال ٢٠١٥ از جمله برداشتن تحريم‌ها منافع كاملي كسب كند.
بي‌اعتنايي ايران و هند به زياده‌خواهي‌هاي امريكا
سيدعباس عراقچي، معاون وزير امور خارجه ايران كه روز دوشنبه اين هفته را در دهلي‌نو به سر برد، پيش از بازگشت به ايران از فضاي مثبت مذاكرات ابراز رضايت و بر عزم دو كشور بر ادامه مناسبات بسيار نزديك كنوني و حفظ روابط تجاري دوجانبه تاكيد كرد.
در جريان رايزني‌هاي سياسي عراقچي در دهلي‌نو، مقامات دو كشور تاكيد كردند كه برجام صرفا قراردادي بين چند كشور نيست بلكه مساله‌اي جهاني است كه برهم زدن آن قوانين موجود در روابط بين‌الملل را به هم مي‌زند. به گفته معاون سياسي وزير خارجه كشورمان آنچه از محتواي مذاكرات بيرون آمد بي‌اعتنايي آشكار ايران و هند در مقابل زياده‌خواهي‌هاي امريكا بود كه مي‌خواهد براي حفظ واشنگتن كشورهاي ديگر مانند هند هم كه از خريداران بزرگ نفت ايران هستند منافع اقتصادي خود را ناديده بگيرند.
عراقچي در گفت‌وگو با ايرانا سفر كوتاه خود به پايتخت هند را مثبت ارزيابي كرده و گفت: نتيجه ديدارها آشكار كرد كه هند مصمم به حفظ برجام است. در روابط ديپلماتيك ارتباطات بايد مستمر باشد و نكته مهم نيز اين است كه روابط ما با هند دايمي و مستمر است و به همين دليل ما داراي يك رابطه خوب با هند هستيم. اين گفت‌وگو‌ها موتور محركه روابط دو كشور است كه مدام بايد انجام شود تا طرفين از مواضع يكديگر مطلع باشند. روابط هند و ايران تاريخي و تمدني است و اكنون نيز عوامل اقتصادي به روابط دو كشور اضافه شده و دو كشور سعي خواهند كرد روابط خود را به بهترين شكل ادامه دهند.
سارا معصومي
- 9
- 5
