پیامدهای داخلی و خارجی استقلال کردستان

در این یادداشت سعی ما براین است که در ابتدا پیامدهای استقلال کردستان در شرایط کنونی را مورد تحلیل قرار دهیم و در بخش دوم تلاش داریم به این سؤال پاسخ دهیم که استقلال اقلیم کردستان تا چه اندازه می‌تواند روی امنیت و صلح در منطقه اثرگذار باشد.

١. پیامدهای داخلی و خارجی استقلال

در بُعد داخلی اگر بخواهیم به این موضوع نظری بیندازیم، خواهیم دید همه کردهای عراق موافق برگزاری رفراندوم در تاریخ مقرر نیستند مثلا حزب اتحادیه میهنی کردستان به رهبری جلال طالبانی، رئیس‌جمهور پیشین عراق، مخالف برگزاری همه‌پرسی در کرکوک است یا جنبش گوران (جنبش تغییر) با رفراندوم در سپتامبر مخالف است و می‌گوید باید اول پارلمانی که در سال ٢٠١٤ بارزانی آن را تعطیل کرد، بازسازی شود. درواقع مخالفان داخلی، هراس این را دارند که مسیر اقلیم کردستان پس از استقلال، به سمت دیکتاتوری بارزانی پیش برود.

روشن است که درخصوص استقلال کشوری جدید، اولین نگرانی، به‌هم‌خوردن توازن قوا در منطقه از طرف قدرت‌هاست. درصورت اعلام استقلال و حتی پیروزی، پراکندگی و کشمکش قدرت‌های منطقه‌ای (ایران، ترکیه، بغداد و اسرائیل) و فرامنطقه‌ای (آمریکا و روسیه) وضعیت سختی را برای کُردها به‌وجود می‌آورد کمااینکه استقلال کردها حداقل باید با موافقت یکی از همسایگان آن همراه باشد تا احتمال شناسایی و به رسمیت شناخته‌شدن دو ژور (قانونی) امکان‌پذیر شود؛ موافقتی که در فضای تنش‌زای کنونی امکان‌پذیر نخواهد بود.

از جانب دیگر اقلیم کردستان اگرچه تولید نفت بالایی دارد اما فروش این نفت پس از استقلال ازجمله مشکلات آن خواهد بود. می‌دانیم اصلی‌ترین راه فروش نفت اقلیم کردستان به اروپا، ترکیه است فرض را بر این بگیریم که آنکارا، شاهرگ کردستان را که همان فروش و انتقال نفت از مرز ترکیه را قطع کند، این اتفاق می‌تواند اقلیم کردستان را عملا فلج کند.

٢. تنش‌افزایی به‌جای صلح منطقه‌ای

درحال‌حاضر شمال عراق به وسیله اقلیم کردستان اداره می‌شود. جنوب عملا در دست ارتش، خاصه «حشدالشعبی» (شبه‌نظامیان شیعه عراق) است و شاید بتوان گفت بقایای داعش بر مناطق سنی‌نشین هنوز وجود دارد.

این تشتت، نشان از عدم یکپارچگی عراق دارد. اما در رابطه با منطقه نیز دولت‌های عرب اگرچه با سیاست‌های کنونی دولت عراق موافق نیستند، اما نباید فراموش کنیم که خاصیت ناسیونالیستی این کشورها در صورت استقلال کردستان، می‌تواند برای کُردها مشکلات زیادی به وجود آورد.

این احتمال وجود دارد که کشورهای منطقه، کردستان مستقل را تحت فشار اقتصادی-سیاسی قرار دهند؛ مسئله‌ای که درخصوص ایران، ترکیه و عراق بیشتر مورد ظن است. اگر مسئله به خطرافتادن صلح احتمالی در منطقه را نیز به این قضیه اضافه کنیم، به این نتیجه خواهیم رسید که از نظر قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، استقلال اقلیم کردستان موجب تحریک اقلیت‌های دیگر منطقه خواهد شد و منطقه ناامنی که ویروس داعش در آن تکثر پیدا کرده، با آینده‌ای ناامن‌تر و ستیزنده‌تر مواجه خواهد شد.

در دیگر سو، این سؤال قابل طرح است که درصورت استقلال کردستان، نبرد با داعش، به کدام سمت پیش خواهد رفت؟ اقلیم کردستان با داعش بیش از هزار کیلومتر مرز مشترک دارد و حفظ امنیت برای استقلال اقلیم کردستان ازجمله پرسش‌های اساسی است. همچنین سرنوشت کرکوک به‌عنوان دومین شهر نفت‌خیز عراق که مورد مناقشه دو طرف عراقی و اقلیم کردستان بوده، چه می‌شود؟ آیا دولت عراق به اقلیم کردستان اجازه می‌دهد دومین منبع نفتش را ضمیمه خود کند؟

به‌نظر می‌رسد با اعلام استقلال، مشکلاتی که در بالا مطرح شد، بُعد وسیع‌تری می‌گیرند و نیروهای عراقی، ایرانی و آمریکایی که در عراق علیه داعش می‌جنگند، مجبور به دخالت در اقلیم کردستان خواهند شد که این مسئله تنش‌های منطقه را بسیار افزایش می‌دهد، به‌طوری‌که می‌تواند فرصتی برای بازیابی داعش در خلأِ نیروهای یادشده باشد. بی‌شک در شرایط اقتصادی نامطلوبی که کردستان درحال‌حاضر با آن روبه‌روست، گسترش داعش موجب خلق هزینه‌های برگشت‌ناپذیری خواهد شد.

در آخر باید این نکته را متذکر شد که اعلام همه‌پرسی و استقلال، اگرچه امکانی است که می‌تواند تحقق یابد، اما کردها می‌توانند تا نابودی داعش و ساختن محیطی باثبات در موضع خود تساهل به خرج دهند تا پس از این مقطع، با بحث و گفت‌وگو اهداف خود را پی بگیرند.

انصار امینی. کارشناس روابط بین‌الملل