جنگ خیابانی در یمن در حالی وارد ششمین روز خود می‌شود که این کشور جنگ‌زده به دوران بدون علی عبدالله صالح قدم می‌گذارد؛ مردی که برای نزدیک به سه دهه قدرت را در این کشور در دست داشت. از ظهر روز دوشنبه اخبار ضدونقیضی درباره کشته‌شدن علی عبدالله صالح، رئیس‌جمهور سابق این کشور، به دست حوثی‌ها (انصارالله) شنیده می‌شد؛ بااین‌حال کنگره سراسری مردمی با تکذیب ادعای انصارالله، بر کشته‌شدن حسین الحمیدی، رئیس تیم حفاظتی صالح، در جریان بمباران منزل او تأکید می‌کرد؛ اما انتشار فیلمی که در آن جسد بی‌جان صالح پیچیده در پتویی به وسیله چند مرد مسلح جابه‌جا می‌شد، حجت را بر همه تمام کرد و تنها چند ساعت بعد، منابعی در حزب کنگره ملی یمن خبر کشته‌شدن علی عبدالله صالح، دبیرکل این حزب و رئیس‌جمهوری سابق یمن را تأیید کردند.
انصارالله که پیش‌تر صالح را به‌خاطر عهدشکنی و وعده‌اش مبنی بر مذاکره با ائتلاف عربی به خیانت متهم کرده بودند، به نظر خیلی زود انتقام خود را گرفتند. با کشته‌شدن صالح به نظر اوضاع در یمن نیز دستخوش تحول بزرگی خواهد شد. تا پیش از مرگ صالح، قبایل طرفدار او در تلاش برای حفظ مناطق تحت کنترل خود در برابر حوثی‌ها بودند. از دیگر سو، منصور هادی نیز به نیروهای وفادار به خود دستور داده تا به سمت پایتخت حرکت کنند. حال با این تحول جدید مشخص نیست که اوضاع در یمن چگونه رقم بخورد. از دیگر سو گفته می‌شود حوثی‌ها با عقب‌راندن نیروهای وفادار به صالح رفته‌رفته بار دیگر کنترل صنعا را در دست می‌گیرند. در‌همین‌باره گفته می‌شود که دیگر نقاط کلیدی پایتخت از‌جمله ساختمان محل سکونت احمد عبدالله صالح، فرزند صالح و همچنین مسجد الصالح نیز به تصرف حوثی‌ها درآمده باشد. از دیگر سو، اشرف لقمان، سخنگوی ارتش یمن وابسته به انصارالله، مدعی شده است که نیروهای ارتش کنترل کامل صنعا را در دست دارند.
هرچند آغاز درگیری‌ها میان نیروهای وفادار به صالح و حوثی‌ها در روز چهارشنبه هفته گذشته، آخرین ضربه به ائتلاف صالح و عبدالمالک حوثی، رهبر انصارالله، بود؛ اما طبق گفته محمد علی العماد، سردبیر یکی از روزنامه‌های وابسته به انصارالله، نشانه‌های خیانت صالح از مدت‌ها پیش آشکار شده بود و حوثی‌ها به ارتباطات پنهانی او با ائتلاف عربی پی برده بودند. از دیگر سو، ائتلاف صالح و حوثی‌ها از همان ابتدا نیز بسیار شکننده به نظر می‌رسد. صالح در مقام رئیس‌جمهوری یمن و قبل از آنکه در جریان بهار عربی در سال ٢٠١١ از قدرت کنار برود، در چند نوبت با حوثی‌ها وارد جنگ شده بود.
از دیگر سو حملات هوایی ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی در دفاع از صالح و علیه مواضع حوثی‌ها هم چنان ادامه دارد. جنگنده‌های این ائتلاف یکشنبه فرودگاه متروکه و ساختمان وزارت داخلی این کشور را بمباران کردند. آن‌طور که محمد عبدالسلام، سخنگوی حوثی‌ها، به «آسوشیتدپرس» گفته است، نیروهای ائتلاف در صنعا عواملی را دارند که به جنگنده‌های ائتلاف‌گرا می‌دهند. حال با مرگ صالح به نظر امید ائتلاف عربی که به چراغ سبز صالح برای شکست حوثی‌ها دل خوش کرده بود، خیلی زود به یأس بدل می‌شود. کشورهای عربی از‌جمله عربستان و امارات متحده با هدف استقرار مجدد دولت منصور هادی در یمن از سال ٢٠١٥ میلادی وارد مداخله خونین در این کشور شده‌اند. طبق اعلام کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، حداقل ١٢٥ نفر در این درگیری‌ها کشته و بیش از ٢٠٠ نفر در این درگیری‌های پنج روز زخمی شده‌اند.
البته بدون تردید مرگ صالح به معنای پایان نبرد خیابانی و حملات هوایی ائتلاف در صنعا نخواهد بود. با اینکه تصاویری از جنگ‌های خیابانی در صنعا در دست نیست؛ اما طبق گفته شاهدان عینی، اجساد کشته‌شدگان، بخشی از خیابان‌های کانون درگیری را فرش کرده است. سخنگوی دبیرکل سازمان ملل نیز درباره تداوم درگیری‌های خشونت‌بار و حملات هوایی در صنعا ابراز نگرانی کرده است. طبق گفته استفان دوجاریک، شدت درگیری‌ها مانع از دسترسی آمبولانس‌ها و نیروهای امدادی به زخمی‌ها شده و مردم نیز قادر نیستند تا برای تهیه مایحتاج خود از خانه خارج شوند.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، نیز پیش‌تر از دو طرف خواسته بود تا هرچه زودتر به درگیری‌های خیابانی و حملات هوایی خاتمه دهند. او همچنین خواستار ازسرگیری واردات تجاری به یمن شده است. محاصره اقتصادی یمن از سوی ائتلاف عربی در حالی از ماه اکتبر شروع شده است که ٨٠ درصد از مردم یمن برای زنده‌ماندن نیازمند کمک‌های بشردوستانه‌اند. هفته گذشته و در نتیجه افزایش فشارهای بین‌المللی، اجازه داده شد تا بخشی از کمک‌های بشردوستانه به این کشور جنگ زده وارد شود.
درحالی‌که عمان پیش‌تر برای میانجیگری میان طرف‌های درگیر اعلام آمادگی کرده بود، اخبار ضدونقیضی نیز از درخواست صالح از ایران و حزب‌الله برای پایان‌دادن به این بحران منتشر شد. در‌همین‌باره، یحیی العابد، از رهبران حزب کنگره سراسری مردمی به رهبری صالح در گفت‌وگو با شبکه المیادین، ضمن تکذیب میانجیگری عمان، از میانجیگری حزب‌الله در بحران یمن، استقبال کرده است.
میراث برجای مانده از یک رئیس جمهور سابق
علی عبدالله صالح از نفوذ چشمگیری در صنعا برخوردار بود و بدون‌تردید با اتکا به همین نفوذ بود که در پایتخت علیه حوثی‌ها اعلام جنگ کرد. در تأيید این ادعا همین کافی است که هرگاه برای برگزاری تظاهرات در صنعا فراخوان می‌داد، صدهاهزار نفر به خیابان‌ها می‌ریختند.
هرچند میزان محبوبیت و نفوذ او بعد از استعفای اجباری‌اش رو به افول گذاشت، بااین‌حال متحدان مهمی را در قبایل صنعا داشت که قلمروشان، بخش زیادی از پایتخت را دربر می‌گرفت. البته به نظر می‌رسد که در جنگ نهایی با حوثی‌ها، این قبایل به کمک او نیامده باشند و همین مسئله در نهایت امر، مرگ او را رقم زد. شاید نزدیکی به سعودی‌ها را بتوان یکی از دلایل تردید و فاصله‌گرفتن هواداران پیشین صالح از او دانست.
از دیگر سو، صالح تا پیش از مرگش همچنان هدایت بخشی از ارتش یمن را در اختیار داشت که مشخص نیست واکنششان به مرگ او چگونه خواهد بود. شاید آنها همچنان وفاداری‌شان به خانواده او را حفظ کنند. خود خانواده صالح نیز یک قبيله بزرگ و تأثیرگذار در یمن محسوب شده و بسیاری از خویشاوندان او در رده‌های مهم ارتش یمن خدمت کرده‌اند و از منابع کافی برای حفظ وفاداری نیروهایشان برخوردارند. با این اوصاف، این احتمال وجود دارد که پسران یا برادرزاده‌های او بتوانند پا جا پای او گذاشته و بار دیگر نیروهای وفادار به صالح را منسجم و متحد کنند.
از ریاست تا مرگ در جنوب صنعا
علی عبدالله صالح را باید یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های سیاسی در تاریخ مدرن یمن دانست. او در روستای بیت‌الأحمر استان صنعا، در کشور یمن به دنیا آمد و دوران ابتدایی را در روستای زادگاهش گذراند و سال ۱۹۵۸ به نیروهای مسلح پیوست و در رشته نظامی تحصیل کرد و در ۱۹۶۰ با درجه افسری به ارتش یمن پیوست. او در ١٩٨٧ قدرت را در یمن شمالی به دست گرفت و سال ١٩٩٠ نیز، بعد از اتحاد یمن شمالی و جنوبی، به اولین رئیس‌جمهور جمهوری تازه‌تأسیس یمن تبديل شد. البته او برای این کار باید بر نظام قبیله‌ای این کشور و ناآرامی‌های مداوم در جنوب و شمال فائق می‌آمد.
شاید به‌همین‌دليل باشد که او خود را تنها فردی می‌دانست که می‌تواند یمن را متحد نگه دارد و جالب اینکه بعد از کناره‌گیری او از قدرت در سال ٢٠١١، یمن در عمل هیچ‌گاه مانند گذشته نشد. هرچند صالح توانست یمن را به‌عنوان کشور متحد حفظ کند، بااین‌حال دوران ریاست‌جمهوری او، یمن به یکی از فقیرترین کشورهای جهان بدل شد که همواره از نرخ بالای بی‌کاری و تورم رنج می‌برد.
صالح که در جوانی به عضویت ارتش درآمد، برای به‌ثمرنشستن جمهوری، علیه بقایای سلطنت‌طلبانی که ازسوی عربستان حمایت می‌شدند، جنگید. او تا سال ١٩٧٨ در ارتش ماند و سپس لباس سیاست به تن کرد. سیاست نیز خیلی زود روی خوش خود را به صالح نشان داد و او بعد از ترور رئیس‌جمهور وقت، بر جای او تکیه زد؛ جایگاهی که برای سه دهه آن را رها نکرد. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به‌عنوان حامی اصلی یمن جنوبی بود که صالح موفق شد یمن شمالی را با نیمه کمونیست جنوبی متحد كند.
البته این اتحاد که با قدرت‌گرفتن اقتصادی نیمه‌شمالی و به‌حاشیه‌رفتن نیمه‌جنوبی همراه بود، خیلی زود و در سال ١٩٩٤ به جنگ داخلی انجامید. البته حمایت صالح از صدام‌حسین در جنگ اول خلیج فارس به وخامت اوضاع اقتصادی در این کشور دامن زد. شاید همین مسئله باعث شد که او از فرصت حملات ١١ سپتامبر بهترین استفاده را برده و در قبال دریافت کمک‌های نقدی از آمریکا، اجازه هدف‌قراردادن مواضع القائده در یمن را فراهم آورد.
البته این کمک‌های نقدی به جای آنکه صرف عمران و آبادانی کشور شود به نظر بیشتر روانه حساب‌های شخصی و خانوادگی صالح شده است. بعد از کناره‌گیری صالح از قدرت، شورای امنیت سازمان ملل ثروت انباشته‌شده صالح در دوران حضور ٣٣ساله‌اش در قدرت را بین ٣٢ تا ٦٠میلیارد دلار برآورد کرده بود. بدون تردید به عنوان یکی از دلایل خیزش مردمی علیه او هم‌زمان با دیگر قیام‌های عربی، باید به همین حجم سنگین فساد و بی‌عدالتی اشاره کرد؛ مسئله‌ای که در نهایت امر سرنوشتی دردناک را برای او رقم زد.
عبدالله صالح در جریان حمله‌ای که روز سوم ژوئن ۲۰۱۱ میلادی و در جریان تظاهرات‌های مردمی به مسجد مجتمع ریاست‌جمهوری یمن اتفاق افتاد، به‌شدت دچار سوختگی و جراحت شد که با هزینه عربستان و در بیمارستان‌های این کشور معالجه شد. او پس از کناره‌گیری درحالی که بسیاری از مؤلفه‌های قدرت را برای خود نگه داشته بود، به مخالفت با عبدربه منصور هادی، رئیس‌جمهوری جدید یمن پرداخت که معاون خود او و از اعضای ارشد حزب کنگره بود.
این اختلاف در نهایت به آنجا انجامید که در سال ۲۰۱۴ ائتلافی میان او و حوثی‌ها که دشمنان سابق صالح محسوب می‌شدند، شکل گرفت و هر دو وارد جنگی با منصورهادی و حامیان خارجی او، به‌ویژه عربستان و امارات شدند. علی‌عبدالله‌صالح از پنج روز پیش این هم‌پیمانی خود را با حوثی‌ها به‌هم زد و در صنعا بین نیروهای وفادار به او و حوثی‌ها جنگ درگرفت که در نهایت به کشته‌شدن او در یکی از درگیری‌های پس از حوادث صنعا انجامید. صالح گفته بود که اگر ائتلاف به رهبری عربستان سعودی حمله به اهداف غیرنظامی را متوقف کند، او آمادگی دارد «صفحه‌ای جدید» در روابط خود با عربستان بگشاید.
- 9
- 5
