صلحی که سراب بود

در تمام مناطق فلسطینی و نیز شهرهای ایران، ترکیه، آلمان ، عراق، بحرین، پاکستان، اردن و ... تظاهرات ضد اسراییلی برگزار شد

 روز گذشته در تمامی مناطق فلسطینی ازجمله قدس، کرانه باختری و نوار غزه تظاهرات ضد اسراییلی برگزار شد.

درگیری‌های شدید میان جوانان فلسطینی و نیروهای رژیم صهیونیستی به‌دنبال تظاهرات گسترده فلسطینی‌ها علیه اقدام دونالد ترامپ درباره قدس، از دیروز بار دیگر از سر گرفته شد و انتظار می‌رود در «روز خشم» فلسطینیان درگیری‌های شدیدتری نسبت به روز پنجشنبه رخ دهد.

در پی به رسمیت شناخته‌شدن قدس به‌عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا تظاهرات گسترده‌ای در سرتاسر اراضی فلسطین به راه افتاده که دیروز نیز شدیدتر از روز پنج‌شنبه در تمامی مناطق فلسطینی ازجمله قدس، کرانه باختری و نوار غزه ادامه داشته باشد. جوانان فلسطینی در شهرهای مختلف با آتش‌زدن لاستیک و ایجاد موانع تقریبا روند ترافیک در تمامی شهرهای بزرگ فلسطینی را مختل کردند و با نظامیان صهیونیست درگیر شدند. نیروهای رژیم صهیونیستی نیز با استفاده از ابزارهای ضد شورش به‌ویژه گاز اشک‌آور و گلوله‌های پلاستیکی به رویارویی با فلسطینیان خشمگین پرداختند.

در این درگیری‌ها که نسبت به روز گذشته بر شدت آن به شکل قابل‌ توجهی افزوده شده، ده‌ها فلسطینی زخمی شده‌اند و هر لحظه بر شمار فلسطینیانی که در اعتراض به اقدام نابخردانه ترامپ به خیابان‌ها آمده‌اند، افزوده می‌شود. پنجشنبه‌شب نیز درگیری‌های شدیدی میان جوانان فلسطینی و نیروهای رژیم صهیونیستی در منطقه الطور در قدس رخ داد.

بیش از ١٠٠ فلسطینی در درگیری‌های روز پنجشنبه به ضرب گلوله نیروهای رژیم صهیونیستی زخمی شدند. این درگیری‌ها در سراسر شهرهای کرانه باختری، نوار غزه و همچنین قدس رخ داد.

با تداوم اعتراض‌های مردمی در فلسطین اشغالی نیروهای رژیم صهیونیستی در مرکز شهر قدس و دیگر نواحی فلسطینی مستقر شده‌اند و ایست‌های بازرسی را در این مناطق ایجاد کرده‌اند.

در پی به رسمیت شناخته‌شدن قدس به‌عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی از سوی دونالد ترامپ، سرتاسر جهان علیه این اقدام به پا خاست و حمایت خود را از قدس و فلسطین اعلام کرد. تظاهرکنندگان در کشورهای مختلف جهان ضمن اعلام مخالفت با اقدام دونالد ترامپ همبستگی خود را با مردم فلسطین اعلام کردند. مردم کشورهای جهان از روز پنجشنبه تظاهرات گسترده‌ای را آغاز کردند و در بسیاری از کشورهای جهان این تظاهرات ادامه دارد.

هزاران تن در مالزی و اندونزی اقدام آمریکا درباره قدس را محکوم کردند. تظاهرکنندگان ضمن سر دادن شعارهایی علیه آمریکا و اسراییل همبستگی خود را با مردم فلسطین اعلام کردند. نیروهای امنیتی این دو کشور تدابیر امنیتی شدیدی را در اطراف سفارت آمریکا اتخاذ کردند. مردم بحرین در تعدادی از شهرهای این کشور علیه آمریکا به پا خاستند و حمایت خود را از قدس و فلسطین اعلام کردند. ائتلاف ١٤فوریه و جمعیت الوفاق بحرین خواهان برگزاری تظاهرات خشمگین با عنوان «قدس پایتخت مسلمانان است» شده‌اند.

ساکنان استان صعده یمن علیه اقدام ترامپ دست به تظاهرات زدند و حمایت خود را از مردم فلسطین و قدس اعلام کردند. تظاهرکنندگان در بیانیه‌ای اعلام کردند که آمریکا بار دیگر دشمنی خود را با اسلام و مسلمانان و نقض قوانین بین‌المللی نشان داد.

تظاهرات گسترده‌ای در استان‌های مختلف عراق در حمایت از مردم فلسطین و محکومیت اقدام ترامپ برگزار شد. دفتر اوقاف سنی عراق نیز پنجشنبه تظاهرات گسترده‌ای را در مسجد ام‌القری در مرکز بغداد برگزار و آمریکا را به حمایت از تروریسم و تلاش برای تقسیم منطقه بعد از شکست طرح داعش متهم کرد. صدها تن از دانشجویان دانشگاه‌های مختلف اردن نیز تظاهرات گسترده‌ای را در اعتراض به اقدام ترامپ درباره قدس برگزار کردند. آنها ضمن سر دادن شعارهایی علیه آمریکا و اشغالگران اسراییلی، همبستگی خود را با مردم فلسطین اعلام کردند. منابع محلی گزارش دادند که دانشگاه‌های اردن، ‌هاشمیه، زیتونه، بلقا، دانشگاه بین‌المللی اسلامی، دانشگاه یرموک، دانشگاه موته و برخی دانشگاه‌های دیگر شاهد تجمعات اعتراض‌آمیز نسبت به تصمیم اخیر ترامپ بودند.

لبنان نیز شاهد تظاهرات گسترده علیه اقدام ترامپ درباره قدس و حمایت از مردم فلسطین است. روز پنجشنبه نیز تظاهرات گسترده‌ای در اردوگاه‌های فلسطینی در بیروت برگزار شد و تظاهرکنندگان پرچم‌های اسراییل و آمریکا را به آتش کشیدند. دانشجویان دانشگاه بیروت نیز با برگزاری تظاهرات این اقدام دونالد ترامپ را محکوم کردند. در همین‌حال، اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی در جنوب لبنان و گروه‌های فلسطینی خود را برای برگزاری راهپیمایی‌ و برنامه‌های گسترده طی روزهای آتی آماده می‌کنند.

صدها تن از شهروندان ترکیه‌ در شهرهای مختلف این کشور با برگزاری تظاهرات در میدان‌های عمومی اقدام ترامپ درباره قدس را محکوم کردند. تظاهرکنندگان با بالا بردن پرچم‌های ترکیه و فلسطین در مقابل کنسولگری آمریکا در استانبول شعارهایی را علیه آمریکا و اسراییل سر دادند. در شهر نیویورک نیز تظاهرات گسترده‌ای علیه اقدام دونالد ترامپ برگزار شد. در آلمان نیز صدها تن از اقلیت‌های عربی و اسلامی در تظاهراتی در مقابل سفارت آمریکا در برلین شرکت کردند. شرکت‌کنندگان در این تظاهرات تأکید کردند که قدس همچنان شهر عربی اسلامی و پایتخت ابدی فلسطین باقی خواهد ماند.

تصمیمی با تبعات منطقه‌ای

بیت‌المقدس جایی است که اعتقادات عمیق و سیاست‌های بین‌المللی به هم می‌رسند. در نتیجه این همگرایی قدرتمند، ساده است تا تأثیر این شهر را روی روابط منطقه‌ای درک کنیم. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا با وجود هشدارهای فراوان از گوشه‌وکنار جهان، اعلام کرد که دولت او، بیت‌المقدس را به‌عنوان پایتخت اسراییل به رسمیت می‌شناسد. بسیاری از منتقدان گفتند که انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به بیت‌المقدس، می‌تواند باعث ایجاد خشونت‌ها و ناآرامی‌هایی شود و هرگونه آرزوی صلح میان اسراییل و فلسطین را از بین ببرد. به هرحال، این اقدام، بدون تبعات نخواهد بود. فراتر از مفاهیم امنیتی که این اقدام خواهد داشت، این تصمیم آمریکا باعث ایجاد اختلالات ناخوشایند برای بسیاری و ایجاد فرصت‌ها برای معدودی خواهد بود.

جایی که منافع برخورد می‌کنند

از زمانی که کنگره آمریکا در‌ سال ١٩٩٥، قانون سفارت بیت‌المقدس را تصویب کرد، یک جنبش طرفدار اسراییل در آمریکا، همواره برای به رسمیت شناختن بیت‌المقدس به‌عنوان پایتخت اسراییل فشار آورده است. (دولت‌های پی‌در‌پی، به‌طور دایم اجرای این قانون را از طریق ممنوعیت‌های صادر شده هر ٦ماه به تعویق انداختند.) روابط ایالات متحده آمریکا با بیت‌المقدس به حدود ٢٠٠‌سال پیش بازمی‌گردد. در اوایل دهه ١٨٠٠ «لوی پارسونز» مبلغ مذهبی بوستون از آمریکایی‌ها خواست که تا بازگشت حضرت عیسی، در فلسطین مستقر شوند. گروهی از مردم شیکاگو که از «آتش‌سوزی بزرگ» فرار کرده بودند، جمعیت آمریکایی‌های اورشلیم (American Colony of Jerusalem) را چند دهه بعد در ‌سال ١٨٨١ به نام مدینه فاضله مسیحیان (Christian utopia) تأسیس کردند. امروز هتل جمعیت آمریکایی‌ها در شرق بیت‌المقدس یک نشان تاریخی است. گر چه این شهر برای آمریکا اهمیت استراتژیک کمی دارد و هر چند آمریکایی‌ها هیچ‌گاه اکثریت جمعیت متنوع این شهر را تشکیل نداده‌اند، اما بیت‌المقدس در سیاست خارجی آمریکا منحصربه‌فرد است.

صرف‌ نظر از الزامات معنوی ایالات متحده، حقیقت این است که بیت‌المقدس برای مسلمانان نیز سومین شهر مقدس است و از دست‌دادن نمادین آن در سراسر جهان اسلام طنین می‌اندازد. به همین جهت، حزب اسلامی فلسطین، موسوم به حماس، برای مقابله با اقدام آمریکا مبنی بر به رسمیت‌شناختن بیت‌المقدس به‌ عنوان پایتخت اسرايیل، روز خشم اعلام کرده است. حتی پس از آن‌که همه تظاهرکنندگان به خانه‌هایشان بروند، فعالان رسانه‌های اجتماعی این خشم را زنده نگه می‌دارند.

این شهر برای گروه‌های افراط‌گرا هدف اصلی نظامی است. تغییر در وضع این شهر برای جهادی‌ها و تندروها فرصت تبلیغ و گردهمایی را فراهم می‌کند. از سوی دیگر، با توجه به شکست داعش در عراق و سوریه، تصمیم دولت آمریکا برای انتقال سفارتش به بیت‌المقدس، می‌تواند فرآیند جذب و تبلیغ نیروهای افراطی را در میان مسلمانان ناراضی افزایش دهد.

مانع‌شدن از روند صلح

همچنان که برخی از منتقدان هشدار داده بودند، این تصمیم موقعیت آمریکا را به ‌عنوان یک کارگزار بی‌طرف در میان اسرايیلی‌ها و فلسطینی‌ها به خطر می‌اندازد، واشنگتن با به رسمیت شناختن بیت‌المقدس به‌ عنوان پایتخت اسرايیل، نقش خود را در فرآیند صلح تضعیف خواهد کرد و به نوبه خود، چشم‌انداز حل‌و‌فصل مناقشات اسراییل و فلسطین را تیره خواهد کرد. هیچ کشور یا موسسه‌ای هم آمادگی گرفتن نقش آمریکا را در این مناقشات ندارد.

بنابراین فرآیند صلح که از مدت‌ها قبل از این‌که دونالد ترامپ در کارزار انتخاباتی ٢٠١٦، در مورد تصمیم خود مبنی بر به رسمیت شناختن بیت‌المقدس به‌عنوان پایتخت اسراییل اعلام آمادگی کند، آغاز شده بود، از بین خواهد رفت. اختلافات میان حماس و حزب رقیبش، فتح، مذاکرات را متوقف کرده است و موجب شده تا اسرايیل تا زمان حل‌وفصل اختلافات، به شهرک‌سازی‌های خود در کرانه غربی ادامه دهد. پیش از این نیز حماس و کشورهایی مثل ایران در مورد نقش آمریکا به ‌عنوان واسطه در حل این مناقشات شک داشته‌اند. حالا نیز موضع آمریکا در مورد بیت‌المقدس صرفا سقوط اجتناب‌ناپذیر روند صلح را تسریع خواهد کرد.

حالا با از بین رفتن راه‌حل دو کشوری، احتمال می‌رود که فلسطینی‌ها برای تشکیل دولت واحد فشار بیاورند. اما به ‌جای دستیابی به این هدف از طریق تسخیر -‌راه‌حلی که همواره حماس از آن حمایت کرده است- احتمالا فلسطینی‌ها انضمام به اسراییل را با داشتن حق کامل شهروندی می‌پذیرند. تاکنون این طرح فقط از سوی فلسطینی‌های لیبرال حمایت می‌شد و عمده رهبران فلسطینی آن را تأیید نمی‌کنند. در هر صورت بدون امکان راه‌حل دو کشوری، تنها گزینه جایگزین پیش‌ روی فلسطینی‌ها دولت واحد خواهد بود.

در عین ‌حال ممکن است که اسراییل نیز به سمت راه‌حل دولت واحد حرکت کند. به رسمیت‌شناختن بیت‌المقدس به ‌عنوان پایتخت اسرايیل، دهه‌هاست که برای آمریکا، ورقه چانه‌زنی ارزشمندی بوده است. حالا که ایالات متحده این درخواست اسراییل را بدون هیچ‌گونه امتیازی به آنها بخشیده است، اسرايیل، فشار کمتری را برای حل مسأله فلسطین احساس خواهد کرد. روند شهرک‌سازی‌های آنها بی‌درنگ ادامه خواهد یافت و اسراییل را به مدل تک‌دولتی نزدیک‌تر می‌کند. هر چند راه‌حل تک‌دولتی برای اسراییل اشکالاتی هم دارد: اضافه‌شدن میلیون‌ها فلسطینی به رأی‌دهندگان کشوری که اکثریت جمعیت آن تا کنون یهودی بوده‌اند و نادیده‌گرفتن حق رأی برای فلسطینیان نیز به سیستم سیاسی به‌ظاهر دموکراتیک اسراییل پایان خواهد داد. بنابراین شاید اتفاقات امروز ظاهرا برای اسراییل به مثابه پیروزی سیاسی باشد، اما تصمیمات دشواری را به آنها تحمیل خواهد کرد.

تبعات منطقه‌ای یک تصمیم

از سوی دیگر، تغییر در وضع بیت‌المقدس، همکاری تازه میان اسراییل و عربستان ‌سعودی را پیچیده خواهد کرد. تصمیم ایالات‌متحده آمریکا باعث می‌شود که کشورهایی با اکثریت مسلمان در سراسر جهان از اسراییل خشمگین باشند و از عربستان سعودی، به ‌عنوان نگهبان مقدس‌ترین مکان اسلامی انتظار داشته باشند که خود را از این متحد احتمالی‌اش دور نگه دارد. در غیر این صورت، روابط امنیتی عمیق ریاض با اسرايیل، نشان‌دهنده این خواهد بود که نگرانی عربستان از قدرت ایران در منطقه، سیاست آنها را در قبال فلسطینی‌ها تحت‌ تأثیر قرار داده است. عربستان همچنان سعی خواهد کرد تا خشونت و خشم مردم را علیه اسراییل کاهش دهد، اما برای حفظ مشروعیت مذهبی خود، معاملات تجاری و سفرهای رسمی مقامات خود را متوقف خواهد کرد تا نشان دهد که اسراییل را به‌ عنوان یک اشغالگر سرزمین‌های مسلمانان تلقی می‌کند.

اردن جایی که فلسطینی‌ها تقریبا نیمی از جمعیت را تشکیل می‌دهند نیز همچنان با تغییر وضع بیت‌المقدس مقابله خواهند کرد. تنها ٥ ماه پس از آن‌که یک نگهبان امنیتی سفارت اسراییل در امان، پایتخت اردن دو فرد اردنی را کشت، تصمیم دولت آمریکا برای به رسمیت‌شناختن بیت‌المقدس به‌عنوان پایتخت اسرايیل، خشم مردم اردن را بسیار بیشتر کرده است. اردنی‌ها به خیابان‌ها می‌روند تا پادشاه خود را وادار کنند، به مفاد پیمان صلح کشورش با اسراییل که در سال ١٩٩٤ بسته شد، پایبند باشد.

به‌ طور مشابه، ناآرامی‌ها در مصر، مقامات این کشور را مجبور خواهد کرد تا روابط خود را با اسراییل و آمریکا کاهش دهند. عبدالفتاح السیسی در مورد رابطه‌اش با نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرايیل و همچنین در مورد پیمان صلح مصر با اسراییل و تلاش‌هایش برای جلوگیری از انتقال سلاح از مرز غزه به حماس، بشدت زیر فشار قرار خواهد گرفت.

اما برای ترکیه و ایران، قضیه کمی متفاوت می‌شود. برای اکثر کشورهای منطقه، تغییر در وضع بیت‌المقدس، چالشی اساسی خواهد بود؛ حتی این اقدام، برای کشورهایی که به‌ظاهر از این موضوع سود می‌برند -‌یعنی اسراییل و آمریکا- نیز تبعات جانبی نامطلوبی خواهد داشت؛ اما ایران و ترکیه می‌توانند این وضع را به نفع خود تغییر دهند.

آرمین منتظری