روز يکشنبه بود که دولت عراق پس از بازپس‌گيري شهر راوه، رسما پايان جنگ عليه داعش را اعلام کرد. سوريه نيز اندکي قبل از آن و پس از شش سال، از شر داعشي‌ها خلاص شده بود. از ديگر سو، ولاديمير پوتين، رئيس‌جمهوري روسيه، نيز در سفر يک‌روزه خود به سوريه اعلام کرد وقت آن رسيده که نيروهاي نظامي اين کشور به ميهنشان بازگردند. البته پايان کار خلافت خودخوانده داعش در عراق و سوريه هرچند ضربه سنگيني به اين گروه در منطقه وارد کرده است اما بدون ترديد به معناي پايان تفکر داعشي نخواهد بود.
نخست اينکه ريشه‌هاي فکري داعش که از وهابي‌گري ريشه مي‌گيرد، هنوز در برخي کشورها ترويج مي‌شوند و گذشته از آن، بسياري از عوامل و تروريست‌هاي داعشي با سقوط خلافت خودخوانده‌شان، به مخفيگاه‌ها و نقاط دورافتاده در صحرا گريخته‌‌اند و مترصد فرصتي هستند تا دوباره بيرق سياه خود را برافرازند. بنابراين بازخواني چگونگي قدرت‌گيري و تجهيز داعش مي‌تواند درس‌هاي مهمي براي تجارب مشابه در آينده داشته باشد.
در واقع، هرچند داعش از خلأ قدرتي که به واسطه جنگ داخلي در سوريه ايجاد شده بود، بهره گرفت، با اين حال نبايد فراموش کرد که برخي اهمال‌کاري‌ها و سياست‌هاي غلط در حمايت از مخالفان مسلح در سوريه به منظور پيشبرد اغراض و اهداف سياسي، در عمل آب به آسياب داعش ريخت. اين مسئله‌اي است که گزارش اخير مؤسسه «پژوهش تسليحات جنگي» که از حمايت اتحاديه اروپا برخوردار است، درخصوص منبع و منشأ سلاح‌هاي داعش بر آن مهر تأييد مي‌زند.
طبق ادعاي اين مؤسسه، سلاح‌هايي که از سوي ايالات متحده و عربستان در اختيار گروه‌هاي مسلح اپوزيسيون در سوريه قرار گرفته بود، اکثرا به دست جنگجويان داعش افتادند؛ مسئله‌اي که تأثير زيادي در تقويت توان نظامي داعش هم به لحاظ کمي و هم به لحاظ کيفي داشته است. اين دقيقا همان مسئله‌اي است که اين گزارش جديد بر آن صحه مي‌گذارد.
در گزارش «پژوهش تسليحات جنگي» که به تازگي منتشره شده، همچنين اين‌طور آمده است که شمار سلاح‌هايي که داعش در اختيار داشته، به مراتب بيشتر از آن است که از طريق غنايم جنگي به دست آمده باشد. اين گزارش بر اساس يک تحقيق ميداني سه‌ساله در سوريه و عراق تدوين شده است تا شايد بتواند نوري بر چگونگي قدرت‌گيري سريع داعش در منطقه بتاباند. براي نگارش و تدوين اين گزارش، بيش از چهار هزار قطعه تسليحات اعم از سلاح، مهمات و برخي موادي که در ساخت بمب کاربرد دارند، مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته‌اند.
ساخت اروپا
طبق اين گزارش، بخش زيادي از اين سلاح‌ها از ارتش‌هاي سوريه و عراق به دست داعشي‌ها افتاده است. با اين حال، بخشي از اين سلاح‌ها نيز توسط کشورهاي درگير در جنگ سوريه در اختيار گروه‌هاي اپوزيسيوني که عليه بشار اسد مي‌جنگيدند، افتاده است. در اين گزارش آمده است که خلاف ائتلاف‌هاي مختلف بين‌المللي ضدداعش، بخش زيادي از سلاح‌هايي که در اختيار نيروهاي داعش در عراق و سوريه بوده، توسط کشورهايي مانند ايالات متحده و عربستان سعودي تأمين شده است. تمامي اين چهار هزار قطعه تسليحات نظامي که در اين تحقيق مورد ارزيابي قرار گرفتند، در کشورهاي عضو اتحاديه اروپا ساخته شده بودند که از مجاري ايالات متحده و عربستان و خلاف منع انتقال اين سلاح‌ها به گروه‌هاي مسلح، در اختيار اپوزيسيون سوريه قرار گرفتند.
بنا بر اطلاعات گردآوري‌شده توسط اين مؤسسه پژوهشي، ايالات متحده مکررا سلاح‌ها و مهمات ساخت کشورهاي اروپايي را در اختيار نيروهاي اپوزيسيون در جريان جنگ داخلي سوريه قرار داده است که در ادامه بخش زيادي از اين تسليحات نظامي به تصرف داعش درآمد. حدود ٩٠ درصد از سلاح‌ها و مهمات به کار گرفته‌شده توسط گروه تروريستي داعش در عراق و سوريه، متعلق به کشورهاي چين، روسيه و اروپاي شرقي بوده که در اين ميان، شمار سلاح‌هاي ساخت روسيه گوي سبقت را از ديگر کشورها ربوده است. طبق اعلام اين گروه پژوهشي، سلاح‌هاي ساخت غرب ١٠ درصد باقي‌مانده را تشکيل مي‌دهند.
ترکيه؛ گذرگاه سلاح داعش
در واقع گزارش فوق‌الذکر اين گمانه‌زني‌هاي اوليه را تأييد مي‌کند که داعش بخش زيادي از تجهيزات نظامي خود را از غنايم جنگي به‌دست‌آمده از نيروهاي دولتي سوريه به دست آورد. به عبارت دقيق‌تر، در مراحل ابتدايي جنگ در سوريه، بخش زيادي از تجهيزات نظامي داعش غنايمي بود که از جنگ ميداني با نيروهاي دولتي سوري و عراقي به دست مي‌آمد. اما از پايان سال ٢٠١٥ ميلادي، داعش به يک منبع تسليحاتي مهم و بزرگ ديگر نيز دسترسي داشته است.
اين گروه در همان زمان موفق به کشف جعبه‌هاي مهماتي شد که ساخت کارخانه‌هايي در اروپاي شرقي بودند. در ادامه پيگيري‌هاي اين مؤسسه تحقيقاتي مشخص کرد که اين مهمات به صورت قانوني به کشورهاي ايالات متحده و عربستان سعودي فروخته شده و در ادامه از طريق ترکيه به سوريه وارد شدند. در واقع مقصد اين محموله‌هاي تسليحاتي، شمال سوريه بود که گروه‌هاي اپوزيسيون تحت حمايت آمريکا و عربستان در آنجا با بشار اسد مي‌جنگيدند.
از ديگر سو، بنا به گزارش «تلگراف»، شماري از سلاح‌هايي که در سوريه، عراق و ديگر مناطق فعاليت داعش از جمله ليبي، یمن و سودان جنوبي يافت شده‌اند، از مسير دو کشور ترکيه و اردن انتقال يافته‌‌اند که از نقش ترکيه در تجهيز داعش نشان دارد. البته سرعتي نيز که اين محموله‌ها به دست داعش مي‌رسيده، در نوع خود شايان توجه است؛ در برخي موارد، دو ماه بعد از ترک کارخانه اين محموله به دست نيروهاي داعش مي‌رسيده است. درآمد داعش از فروش نفت باعث مي‌شد اين گروه توانايي خريد مستقيم تجهيزات نظامي در بازار سياه را داشته باشد.
در وقع اين گزارش بر اين مسئله مهر تأييد مي‌زند که چگونه سلاح‌هايي که در جنگ‌هاي داخلي در اختيار گروه‌هاي مسلح قرار مي‌گيرند مي‌توانند ضد اهداف اوليه‌شان به کار گرفته شوند. جالب اينکه طبق گزارش يک سال پيش اين گروه پژوهشي، داعش موفق به توليد سلاح‌هاي نظامي در سطح استاندارد شده بود.
اين گروه تحقيقاتي پيش‌تر نيز در سال ٢٠١٦ ميلادي، موفق به کشف بسته‌هاي مواد شيميايي در شهر قراقوش در سوريه شده بود. بنا بر گفته اين گروه، مقادير زيادي از اين مواد شيميايي که صرفا در بازارهاي داخلي ترکيه فروخته و معامله مي‌شود به دست داعش افتاده بود. در واقع، بخش زيادي از بمب‌هاي دستي داعش توسط همين مواد شيميايي ساخته مي‌شدند.
احتمالا شبيه‌ترين نمونه تاريخي اين وضعيت را بايد حمايت آمريکا و ديگر کشورها از مجاهدين در دهه ٨٠ ميلادي دانست که در افغانستان عليه اتحاد جماهير شوروي مي‌جنگيدند. در همان زمان نيز سلاح‌هايي که با تأييد سازمان سيا براي گروه‌هاي خاصي ارسال مي‌شدند، در ادامه از طريق مجاري سرويس اطلاعات پاکستان از دست گروه‌هاي افراطي‌تري مانند القاعده سر در‌مي‌آوردند. البته وضعيت در سوريه و عراق به علت وسعت جغرافيايي و بيشترشدن شمار کشورهاي درگير اندکي از افغانستان پيچيده‌تر است.
- 18
- 5
