وقتی از دور به جسمی نگاه کنیم به راحتی می‌توانیم یک تصویر کلی و مفید از جسم برای خود داشته باشیم. این کاری است که فناوری سنجش از دور سعی می‌کند انجام دهد تا ما بتوانیم از زمین و محیط اطرافمان که خود روی آن زندگی می‌کنیم آگاهی پیدا کنیم. این فناوری در ابتدا شاید یک تصویربرداری ساده به نظر برسد اما واقعیت چیز دیگری است.
برای اطلاع از وضعیت ایران در زمینه فناوری سنجش از دور و فهمیدن بهتر این فناوری پای صحبت‌های مهندس حامد سعیدی کارشناس هوافضا، فعال بخش خصوصی و عضو هیئت مدیره اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران نشستیم و سئوالات خود را با او در میان گذاشتیم:
منظور از سنجش از دور چیست؟
اصولا سنجش از دور به اندازه گیری، محاسبه، یا رؤیت یک سیستم یا پدیده‌ای بدون تماس یا نزدیک شدن به آن اتلاق می‌شود. اگر ما داخل هر فضایی مثل مزرعه یا معدن شروع به بررسی یا حفاری کنیم سنجش از دور محسوب نمی‌شود، ولی اگر از هر فاصله دوری پدیده‌ای را اندازه‌گیری کنیم، مثلا از تصاویر ماهواره‌ای بررسی کنیم که آب‌های ما یا معادن ما در چه وضعیتی هستند سنجش از دور محسوب می‌شود.
این فناوری چه کاربردهایی دارد؟
فناوری‌های نوین سنجش از دور در زندگی امروز بشر از پیش‌بینی‌های آب و هوایی گرفته تا نقشه‌برداری دقیق و شهرسازی و از اکتشافات معادن تا خدمات موقعیت‌یابی به گونه‌ای عجین شده است که شاید زندگی بدون این فناوری‌ها امری غیر قابل تصور و غریب به نظر می‌رسد. به طور کلی این فناوری در شاخه های مختلفی وارد شده است.
کشاورزی در دنیای آینده مبتنی بر سنجش دوربین‌های چندطیفی و کشف آفات از راه دور و کنترل نباتات و گیاهان به شیوه مدرن است و حتی زمان رسیدن محصول، کیفیت آب و خاک و وضعیت گیاهان قابل تشخیص و ثبت خواهد بود.
در اکتشاف معادن خصوصا آهن با سنسورهای مغناطیس سنج دقیق نسل جدید که امروزه در وسایل پرنده سرنشین‌دار و بدون سرنشین به کارگیری شده است نتایج دقیق و سریعی از وضعیت لایه‌های زیرزمینی بدست آمده که باعث شده مطالعات زمین شناسی، اکتشافاتی و ژئوفیزیکی سرعتی ۱۰ برابری یابد و به روز نمودن نقشه ها و داده ها تسریع شود.
در نقشه برداری و جمع آوری اطلاعات مکانی و جغرافیایی، تحولی عظیم در زندگی و کار بشر ایجاد شده است به طوری که نقشه‌ها و اطلاعات با دقت و به روز تدوین می‌شوند و حتی افراد به کمک این سامانه‌ها خود را در اماکن ناشناخته با دقت راهبری می‌کنند.
فناوری‌های نوین و روش‌های مدرن تصویربرداری و موزاییک کردن و پردازش تصاویر به قدری رشد کرده است که امروزه یک هواپیمای دست پرتاب سبک بدون سرنشینی می‌تواند با پرواز خودکار با اتوپایلت روی یک منطقه اقدام به نقشه برداری دقیق کند که این امر تا چندی قبل فقط با هواپیماهای چند تنی و دوربین‌ها و سیستم‌های چند صد کیلویی امکان پذیر بود.
کنترل مرزها و مبارزه با قاچاق با ابزارهای جدید دیده‌بانی از راه دور خصوصا پهبادها و جایروپلن‌ها امری بسیار سریع تر و دقیق تر شده است و حتی در میدان نبرد می‌توان با شناسایی دقیق موقعیت دشمن اقدام به مهار و مقابله با کمترین هزینه کرد.
در پایش خطوط لوله، نشت‌یابی، کنترل مضاعف خطوط انتقال قدرت و کابل‌های فشار قوی، به کارگیری سامانه‌های هوابرد باعث سرعت بسیار زیاد و بررسی دقیق تر شده است.
در اعلان حریق و مقابله با توسعه آتش سوزی در جنگل‌ها، سامانه‌های هوایی با دید بسیار بلند و توان جستجوی بالا ابزاری جستجوی بالا، ابزاری کارآمد برای جنگل‌بانی و آتش نشانی هستند و این مساله به قدری اثر گذار شده است که در کشورهایی مانند هلند و ژاپن اکیپ‌هایی عملیاتی مجهز به عمود پروازهای بدون سرنشین در آتش نشانی تشکیل شده‌اند.
در صنعت سینما و حوزه هنر هم خلق تصاویر هوایی، جلوه‌هایی ویژه به صحنه‌های تعقیب و گریز بخشیده است و باعث ایجاد هیجان و دور نما در ذهن مخاطب شده است. همانگونه که مستحضرید مستند سازی اماکن تاریخی، بناهای عظیم، تاسیسات، پالایشگاه‌ها، بنادر، اسکله‌ها و سکوهای نفتی بدن هلی شات تصویر برداری هوایی امکان پذیر نیست.
تمام فناوری‌های مادر در سنجش از دور استفاده می‌شود لذا این فناوری یک فناوری چند مهندسی و چند رشته ای است که پیشرفته ترین فناوری های لیزر، الکترونیک، مخابرات و هوافضا در آن استفاده می‌شود.
وضعیت این فناوری در کشور ما چگونه است؟
سازمان‌هایی در کشور وجود دارند که به نوعی مجری در این بخش هستند. مثل سازمان نقشه برداری کشور و سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح که وظیفه تولید نقشه را دارند و به تازگی با فناوری سنجش از دور عجین شده اند. نظام های مهندسی و اتحادیه انجمن ها مانند نظام مهندسی ساختمان، سازمان نظام مهندسی کشاورزی، سازمان نظام مهندسی معدن و اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران و هم تمام شرکت‌هایی که محصول بدون سرنشین یا با سرنشین تولید می‌کنند یا خدمات هوایی می‌دهند داخل این اتحادیه هستند که شامل ۱۶۰ شرکت دانش بنیان خصوصی هستند.
چه تعداد شرکت فعال در حوزه سنجش از دور در کشور وجود دارند و به مهمترین پروژه‌های انجام شده در این زمینه اشاره بفرمایید؟
از ۱۶۰ شرکت دانش بنیان خصوصی ۲۰ تا ۳۰ شرکت در حوزه هواپیمای بدون سرنشین و سنجش از دور فعال هستند. ۱۰ تا ۱۵ مجموعه دولتی هم وابسته به وزارت دفاع و ارتش و سپاه هستند که بیشتر کارهای نظامی می‌کنند.
پروژه های انجام شده در کلاس ماهواره ها طلوع، فجر، امید، امیرکبیر، شریف و خواجه نصیر، صاایران و غیره که مدام درحال ارتقا هستند.
در کلاس هوایی و بدون سرنشین هم پروژه‌های جدیدی درحال انجام هستند و دولت هنوز به صورت جدی وارد نشده است. سازمان‌های متولی هم متاسفانه دیرتر از بخش خصوصی حرکت می‌کنند.
پروژه‌های عمودپرواز و پروژه‌های مشترک با مؤسسه تحقیقات فنی مهندسی کشاورزی از پروژه‌های هوایی هستند که فعلا در سطح وسیع معرفی نشده‌اند.
در حوزه کشاورزی، معدن و نقشه برداری پروژه‌های جدی داریم که اگر کمک دولت باشد به نتایج بسیار خوبی می‌رسیم.
چند درصد شرکت‌ها در زمینه سنجش از دور ماهواره‌ای و چند درصد در زمینه سنجش از دور هوایی کار می‌کنند؟
حدود ۵ تا ۱۰ شرکت در حوزه خدمات ماهواره ای دخیل هستند. ۱۰ تا ۱۵ شرکت در حوزه نقشه برداری و ژئودزی درگیرند. و ۲۰ تا ۳۰. شرکت هم در زمینه سنجش از دور هوایی کار می‌کنند
ماهواره‌ها چه نقشی در سنجش از دور ایفا می‌کنند و چه مزایایی دارند؟
زمانی که هنوز بشر ماهواره به فضا نفرستاده بود اطلاعات دقیقی از زمین نداشت. چرا که یک سری از اطلاعات که برای زمین نیاز است باید آنقدر از دور تصویربرداری شود که زمین کاملا دیده شود شامل سنجش‌های محیطی، آلودگی، پیش بینی آب و هوا. بنابراین این ماهواره‌ها بودند که ما را به شناخت دقیقی از زمین رساند.
از مزایایی که ماهواره‌ها دارند می توان به موارد مختلفی اشاره کرد. سرعت بسیار بالایی دارند، سال‌ها می‌توانند کار کنند. به دلیل اینکه از جو غلیظ خارج هستند مقاومت هوا دیگر نیست و استهلاک کمی دارند. ولی وسایل هوایی بعد از یک پرواز کوتاه باید بنشینند و سوخت گیری کنند.
ماهواره‌ها از انرژی رایگان خورشیدی استفاده می‌کنند. همچنین آنها برای عبور از حریم کشورهای دیگر نیاز به اجازه ندارند ولی برای هواپیماها باید هزینه پرداخت شود و اجازه گرفته شود.از معایب آنها اینکه قابل ارتقا نیستند ولی هواپیمای بدون سرنشین می‌تواند هر لحظه ارتقا داده شود. عملکرد ماهواره‌ها به آب و هوا محدود نمی‌شود ولی سنجش آن به آب و هوا محدود می‌شود مثلا در یک منطقه ابری عکس‌های گرفته شده نمی‌تواند خیلی مورد استفازه قرار گیرد درحالی که با هواپیماهای بدون سرنشین این کار به راحتی انجام می‌گیرد.
ماهواره‌ها باید حداقل ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر با زمین فاصله داشته باشند ولی عمودپروازها می‌توانند به چندسانتی متری زمین هم نزدیک شوند بنابراین دقت سنجش عمودپروازها چندین برابر ماهواره‌هاست.
- 14
- 5
