علت واقعی بروز فاجعه چرنوبیل چیست؟

در سال ۱۹۸۶ یکی از چهار رآکتور نیروگاه هسته ای چرنوبیل در اوکراین منفجر شد و بزرگترین فاجعه اتمی جهان بوقوع پیوست. در آن زمان، نتایج تحقیقات و تجزیه و تحلیل نشان داد که "انفجار بخار"، علت حادثه بوده و از آن زمان، این موضوع به عنوان علت حادثه پذیرفته شد.

چندین رویداد در صبح روز ۲۵ آوریل ۱۹۸۶ بوقوع پیوستند که با بروز این فاجعه در ارتباط بودند. اپراتورها، رآکتور را با قدرت پایین و بدون در نظر گرفتن اقدامات ایمنی مناسب به کار انداختند. در آن زمان، رآکتورها چیزی به نامpositive void coefficient داشتند، بدین معنی که وقتی خنک کننده آب به بخار تبدیل می شود، توان خروجی افزایش می یابد.

کارگران نیروگاه تلاش کردند تا آزمایشی برای ایجاد یک چرخه بازخورد مثبت انجام دهند. سیستم کنترل اتوماتیک رآکتور در این فرآیند مداخله کرده و با وارد کردن میله های کنترل (control rods)، قدرت را در سطح پایین نگه می دارد. به دلایلی که بطور کامل مشخص نشده اند، سیستم خاموش کردن اضطراری توسط فردی فعال شد؛ ورود کامل میله های کنترل موجب افزایش خطرناک انرژی و ایجاد بخار بیشتر شد.

این افزایش در فشار بخار و گرما، باعث ترکیدن لوله های فشار حاوی سوخت شد. به نظر می رسد، این اتفاق درست در زمان وقوع نخستین انفجار بخار روی داده و باعث از بین رفتن سقف رآکتور و آزاد شدن مواد رادیواکتیو به جو شد و چند ثانیه بعد نیز انفجار دوم روی داد.

تناقض در نتایج مطالعه اصلی و اخیر

گروهی از محققان سوئدی بار دیگر علت بروز این حادثه را مورد ارزیابی قرار دادند. لارس اریک د گیر (Lars-Erik De Geer) متخصص فیزیک هسته ای در آژانس تحقیقات دفاعی سوئد، محققان موسسه هواشناسی و هیدرولوژی سوئد، و دانشگاه استکهلم در تحقیقات خود دریافتند که انفجار نخست به احتمال زیاد هسته ای بوده است.

اگر نتایج مطالعه اخیر درست باشد، یافته های آنها با تضمین های قبلی که هیچ نیروگاه هسته ای تاکنون با انفجار هسته ای روبرو نشده یا چنین انفجاری "غیرممکن" است، در تناقض خواهد بود.

دو انفجار باعث پرتاب مواد رادیواکتیو به هوا شده و باد، آنها را به سراسر اروپا منتقل کرد. در سال ۱۹۸۶، محققان موسسه رادیوم خلپین VG در لنینگراد، (رسوبات) ذرات رادیواکتیو را به شکل ایزوتوپ های زنون(xenon isotopes) در شهر چرپووتس (Cherrepovets) در ۳۷۰ کیلومتری شمال مسکو و یک هزار کیلومتری چرنوبیل شناسایی کردند.

تجزیه و تحلیل ایروتوپ ها نشان داد که آنها به تازگی تولید شده بودند، تقریبا توسط همجوشی هسته ای که وقوع یک انفجار هسته ای را نشان می دهد.

اما این شهر خارج از مسیر گسترش آلودگی چرنوبیل بود. به گفته د گیر (De Geer)، اگر یک انفجار هسته ای در نیروگاه روی داده باشد، می تواند مواد رادیواکتیو را تا ارتفاع بیش از ۳ کیلومتری، به الگوهای آب و هوایی درحال حرکت به سمت شهر چرپووتس پرتاب کرده باشد.  

محققان سوئدی تأکید می کنند: این احتمال وجود دارد که هرگز نتوانیم آنچه درون رآکتور اتفاق افتاده است را مشخص کنیم؛ با این حال، تئوری جدید می تواند درک دانشمندان از اثرات شدیدی که ناشی از اشتباه در طراحی اولیه رآکتورهایی از نوع RBMK (از جمله رآکتور نیروگاه چرنوبیل) است را افزایش دهد.

نتایج مطالعه اخیر در مجله Nuclear Technology منتشر شد.