به گزارش عصرایران، نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایران و شوراهای شهر و روستا که در روز جمعه ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۶ برگزار شد از جنبه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی قابل بررسی است.
اگر چه افراد واجد شرایط رای در انتخابات ریاست جمهوری، کمی بیش از ۵۶ میلیون نفر بود. میزان مشارکت مردم فراتر از ۴۱ میلیون نفر رفت و چند میلیون نفر به علت زمانبر شدن فرآیند و شیوه سنتی رای گیری، با این که مدت ها در صف رای دادن ایستاده بودند اما نتوانستند رای بدهند و بدون رای دادن و بعد از ساعت ها معطلی، به خانه خود برگشتند.
از طرفی انتخابات شوراهای شهر و روستا نیز برگزار شد و در چند کلانشهر کشور، با مشارکت وسیع مردم، لیست انتخاباتی اصلاح طلبان و اعتدال گرایان تحت عنوان لیست امید، تمامی کرسی های شورای شهر از جمله شورای شهر تهران را تصاحب کرد.
عصر ایران در گفت و گو با دکتر نعمت الله فاضلی(انسان شناس و استاد دانشگاه)، نتایج انتخابات اخیر را با جنبه انسان شناختی و فرهنگی، با متمرکز شدن بر انتخابات شورای شهر بررسی کرد.
فاضلی، دکترای انسان شناسی اجتماعی خود را در سال ۱۳۸۳ از مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن گرفته است.
دکتر فاضلی که متولد روستای مصلح آباد اراک است و لیسانس علوم اجتماعی و فوق لیسانس مردم شناسی از دانشگاه تهران دارد، مولف کتاب هایی همچون «کافی شاپ و زندگی شهری»، «همسایگی و زندگی شهری»، «انسان شناسی مدرن در ایران معاصر» و «مدرن یا امروزی شدن فرهنگ ایران» است.
گفت و گو با این انسان شناس درباره انتخابات ریاست جمهوری و شورای شهر در پی می آید.
*نتایج انتخابات ریاست جمهوری و شورای شهر تهران اعلام شد. ارزیابی کلی شما از این نتایج و مشارکت مردم در انتخابات چگونه است مخصوصا و با تمرکز بر شورای شهر تهران؟
-انتخابات اخیر از جهات مختلف، توجه تحلیلگران جامعه ایران را به خودش جلب کرده است. چند نکته کلیدی در این انتخابات وجود دارد که توجه را به خودش معطوف می کند و باعث می شود تا تحلیلگران حتما از دیدگاه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به آن توجه کنند.
من در مجموعه تحلیل هایی که تا کنون دیده ام عمدتا تحلیل های اقتصادی و سیاسی و اجتماعی برجسته بود. به ندرت تحلیل فرهنگی درباره این انتخابات را در فضای عمومی دیدم.
تحلیل فرهنگی این است که ببینید در جامعه ایران از نظر نظام معنایی یا ذهنیت جمعی یعنی حال و هوا و فضایی که انسان و جامعه ایرانی، در آن زیست می کند چه ویژگی هایی وجود دارد که این انتخابات را با نتایج آشکار شده شکل داده است؟
به بیان دیگر پرسش این است که پیروزی قاطع اصلاح طلبان، هم در ریاست جمهوری و هم در شوراهای شهر در کلانشهرهایی مانند تهران، تحت تاثیر چه نظام معنایی یا چه شیوه تفسیر و فهم کردن زندگی شکل گرفته است.
اگر به مجموعه گفت و گوهایی که در جریان انتخابات، میان مردم شکل گرفت توجه کنیم و به گفتمان هایی که در رسانه های گوناگون و به ویژه رسانه های خرد مانند تلگرام و همچنین گفت و گوهای رو در روی مردم بپردازیم، می توانیم چند نکته را به نحو روش ببینیم.
نکته نخست این است که انسان ایرانی در این گفت و گوهای جمعی، خواهان این است که به نوعی دیده شود. به این معنا که تلاش انسان ایرانی این است که هم در فرآیند فعالیت ها و گفت و گوهای انتخاباتی توجه جامعه را به خود، جلب کند و به نوعی دیدگاه و خواسته یا صدایش را به گوش دیگران برساند و حضوری چشمگیر و پُر رنگ در حوزه عمومی، داشته باشد.
میل انسان ایرانی، برای دیده شدن اهمیت چشمگیری در این انتخابات داشت. افراد زیادی کاندیدا شده و برای انتخاب شدن، در صحنه حضور پیدا کردند. به شکل گسترده ای در تمام شهرهای کوچک و بزرگ، طیف گسترده ای از زنان و مردان و از گروه های سنّی مختلف و مشاغل گوناگون، خود را برای ریاست جمهوری و شورای شهر کاندیدا کردند و هر نوع تلاشی را برای نشان دادن خود مبذول داشتند.
علاوه بر افراد کاندیدا شده، مردمی هم که قرار بود انتخاب کنند یعنی مشارکت کنندگان در انتخابات و رای دهندگان، آنها نیز تلاش گسترده ای برای به نمایش درآوردن خود، از طریق شبکه های اجتماعی، رسانه ها، روزنامه ها، مجلات، مطبوعات و تمامی فرصت هایی که برای بازنمایی وجود داشت، انجام دادند و آنها نیز هر چه در توان داشتند مصروف کردند.
*این دیده شدن و جلب توجه، در واقع همان اختلال شخصیت نمایشی است که افراد سعی می کنند فخر فروشی کنند و رفتار متظاهرانه داشته باشند؟
-خیر. منظور من از به نمایش درآوردن خود، این نیست که وضعیتی نا به هنجار یا غیر طبیعی، در جامعه وجود دارد. برعکس، به اعتقاد من جامعه ایران در مسیری حرکت می کند که میل به دیده شدن، روز به روز در جامعه در حال افزایش است.
انتخابات و فضای اجتماعی و فرهنگی ای که ایجاد کرد فرصتی برای دیده شدن افراد از طیف های مختلف را ایجاد کرد. این نکته یعنی حق دیده شدن، در دنیای امروزی در تمام جوامع، در حال گسترش است.
*آیا این جلب توجه حالت افراطی به خودش می گیرد یا شکل معمولی و منطقی دارد؟
-مساله این نیست که آیا کسانی که برای دیده شدن یا جلب توجه کردن، تلاش می کنند آنها به نحو افراطی عمل می کنند یا به نحو متعادل. مساله این است که در جامعه ما، میل به دیده شدن به صورت نوعی حق انسانی، در حال شکل گیری است.
در گذشته، این میل صرفا به صورت منحصر به فرد، در انحصار گروه های خاص اجتماعی بود. برای مثال اعیان و اشراف و برگزیدگان سیاسی و صاحبان قدرت از این مزیّت برخوردار بودند که خود را در فضا و حوزه عمومی، به نمایش بگذارند.
از این رو باید گفت مساله مشارکت مردم برای کاندیدا شدن و همچنین رای دادن، بخشی از فرآیند عمومی است که جامعه به منظور به نمایش درآوردن خود، آن را شکل داده است.
*نکته دوم شما در خصوص تحلیل انتخابات از دیدگاه فرهنگی چه هست؟
- دومین نکته این است که در فضای انتخاباتی، نوعی فرآیند گردش آزاد اطلاعات شکل گرفت. مردم در این فضا این ذهنیت جمعی را پیدا کردند که می توانند در یک موقعیت گفت و گویی اصیل و فعال، به نوعی به ایده ها و داده های جدیدی درباره جامعه و وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن، دسترسی پیدا کنند.
این امر یعنی دست یافتن به موقعیت گفت و گویی، این زمینه را فراهم کرد تا مردمی که برای مدت طولانی، احساس محرومیت از دانش، اطلاعات و گفت و گو را داشتند، به هیجان آمده و نوعی اشتیاق اصیل برای سخن گفتن، یادگیری و یاددهی را تجربه کردند.
در اینجا نیز نوعی حق جمعی به نام حق گفت و گو کردن یا حق دسترسی به اطلاعات را مشاهده می کردیم.
مناظره های تلویزیونی که در آن اسرار «مگو» از زبان کاندیداها گفته می شد، این باور یا ذهنیت جمعی را تقویت می کرد که می توان در فضای انتخابات، به اطلاعات قابل اعتماد و محرمانه ای دست یافت.
شبکه های اجتماعی و موازی مانند تلگرام که به صورت همگانی و انبوه، اطلاعات را تولید و توزیع می کردند این باور جمعی را تقویت می کرد که می توان به حق اطلاعات، حق گفت و گو و حق دسترسی به دانش، رسید.
در نتیجه، در این فضای انتخاباتی بود که ذهنیت جمعی جامعه ایران با نوعی اعتماد و باور
واقعی تر، به گفت و گو و حوزه عمومی گرایش جدی پیدا کرد. به ویژه در این فضا، مساله نقد و انتقاد کردن از اهمیت چشمگیری برخوردار شد.
مردم در فضای انتخابات که فضای دسترسی آزاد به اطلاعات بود، این را تجربه کردند که آزادانه می توانند از تاریخ، جامعه و سیاست ها انتقاد کنند.
اما نکته سوم. ما درباره نقد یا ترویج نقد در جامعه سخن می گوییم و حق نقد یا نقادی کردن را به رسمیت می شناسیم. اما فرصت ها و فضاهای اجتماعی و سیاسی نادری برای دست یافتن به این فرهنگ را خلق و تجربه کرده ایم.
فضای انتخابات اخیر، تجربه اصیلی در زمینه نقد و نقادی، به صورت همگانی و آزاد بود. تجربه نقد، شکلی از تمرین برای زیستن در فضای معاصر یا مدرن است. از این رو باید به این نکته توجه داشته باشیم که انتخابات، گام مهمی برای شکل دادن به فرهنگ نقادی در جامعه ایران برداشت.
چهارمین ویژگی مهمی که ما در فضای انتخابات مشاهده و تجربه کردیم این بود که جامعه و انسان ایرانی، نوعی اعتماد به نفس جمعی را تجربه کرد.
مراد من از اعتماد به نفس این است که مردم و گروه های سیاسی و مدیران و رهبران سیاسی جامعه، بدون دلهره و واهمه از این که با نقد کردن و تولید و اشاعه اطلاعات ممکن است حیثیت آنها خدشه دار شده یا نام و ننگی برای آنها به جای ماند، با یکدیگر مذاکره کرده و درباره خودشان به نحو جدی و به دور از خشونت جدی و بدون درگیری های خشونت بار یا خونین، سخن گفتند.
*در سال ۱۳۸۸ و در هفته ها و روزهای قبل از انتخابات ریاست جمهوری، این گفت و گوها در خیابان ها و اماکن عمومی شهرها رواج پیدا کرده بود. در دوره جدید چه تغییری ایجاد شده بود؟
-مسلما تمام ویژگی هایی که درباره آن صحبت کردم در یک فرآیند تاریخی به تدریج در حال شکل گیری بود. اما چیزی که در این انتخابات، مشاهده کردیم بلوغ یا کامل تر شدن این فرآیند بود.
ما در فضای انتخابات شاهد این بودیم تمام حقوقی که از آن نام بردیم به نحو کامل تر، ملموس تر، همگانی تر، اصیل تر و واقعی تر،ی رخ می نمود.
از این رو، من گمان می کنم که جامعه ایرانی و انسان ایرانی، در فضای انتخاباتی توانست بدون اضطراب و بدون دلهره از دست دادن حیثیت یا دلهره بدنام شدن، خود را به نمایش بگذارد.
سالیان طولانی است که از طریق رسانه ها می بینیم در کشورهای توسعه یافته ای مانند ایالات متحده آمریکا، فرانسه، بریتانیا و بسیاری از کشورهای دیگر، برای تک تک مشکلات و کاستی هایی که با آن رو به رو هستند، به نحو گسترده ای سخن می گویند و در رسانه های شان، مباحث خودشان را فریاد می زنند.
همواره این پرسش وجود داشت که چرا جامعه ما نمی تواند مانند جوامع توسعه یافته، خود را به چالش بکشد و درباره فسادها، رانت ها، سوء مدیریت ها، ناتوانی ها و کم توانایی های دیگر خود بیندیشد و سخن بگوید.
در فضای انتخاباتی، ما به این تجربه رسیدیم که گفتن از کاستی ها، ناتوانی ها و معایب جمعی، نه تنها سیاه نمایی یا ناامید کردن جامعه نیست، بلکه به نوعی نشانگر بلوغ جامعه است.
جامعه ای که می تواند خود را نقد کند و در حوزه عمومی، کاستی های خود را با گفت و گوی جمعی بگذارد، این جامعه توانایی این را نیز خواهد داشت که راه های برون رفت از مشکلاتش را پیدا کند.
جامعه ای که بتواند در یک گفت و گوی جمعی، مسائل خود را بررسی کند و درباره آنها به نحو آزادانه ای سخن بگوید این توانایی را نیز به دست می آورد تا از خرد جمعی، به عنوان منبع بزرگی برای فهمیدن و حل کردن مسائلش استفاده کند.
*لیست اصلاح طلبان در انتخابات شورای شهر تهران برنده شد. از طرفی یکی از کاندیداهای ریاست جمهوری، شهردار تهران بود. با این انتخابات، اصولگراها به طور کامل از شورای شهر کنار گذاشته شدند و ۲۱ عضو اصلی شورای شهر بعدی کلا از اصلاح طلب ها و اعتدال گراها هستند. چقدر بحث های جنجالی کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری تاثیر گذاشت و سرریز کرد به بحث انتخابات شورای شهر و انگیزه ایجاد کرد که مردم تهران، بیش تر در انتخابات شورای شهر مشارکت کنند؟
-مشارکت جمعی انتظام یافته شهروندان تهران در انتخابات، تا حدودی ناشی از این واقعیت است که کلانشهر تهران، بیش از شهرهای دیگر کشور از قابلیت ها و توانمندی های طبیعی برای زیستن در یک جامعه امروزی یا جامعه توسعه یافته برخوردار است.
حضور کم و بیش معنادار و ساخت یافته مردم تهران در انتخابات، به معنای این است که جمعیت شهری تهران، فقط شهرنشینانی نیستند که به تازگی از روستاها یا شهرهای کوچک، در این کلانشهر مستقر شده اند.
در تهران، شهروندانی زندگی می کنند که توانایی ها و آمادگی های لازم برای زیستن در شرایط کلانشهری امروز را تا حدودی به دست آورده اند. به همین دلیل، شورای شهری که شکل خواهد گرفت به نوعی بیانگر وضعیت فرهنگی حاکم بر جامعه کلانشهری تهران است.
به گمان من، این فرهنگ یعنی فرهنگ کلانشهری جدید در آینده نه چندان دور، تحولات بیشتری را در حوزه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به وجود خواهد آورد.
*در این دوره انتخابات شورای شهر تهران، نفر بیست و یکم منتخبان یعنی آخرین نفر لیست اصلاح طلبان و اعتدال گرایان، یک میلیون و ۶۶ هزار رای کسب کرده. در چهار دوره قبلی انتخابات شورای شهر تهران، بیشترین رای ای که یک کاندیدا به عنوان نفر اول آورده است ۶۰۳ هزار رای بوده است.
بیش از ۴۵۰ هزار رای اختلاف وجود دارد بین میزان رای آخرین نفر منتخبان این دوره با بالاترین رای نفر اول همه دوره های قبل. آیا مردم احساس کردند که انتخابات شورای شهر تهران هم اهمیت دارد و با تمام وجود این موضوع را احساس کردند؟
-مساله برای شهروندانی که در انتخاباتی شرکت کردند، تنها این نبود که شورای شهر چه سرنوشتی پیدا می کند بلکه مساله اصلی این بود که شهروندان به این نتیجه رسیده بودند که باید در شرایط کنونی نسبت به شهرشان، حساسیت نشان داده و در فرآیند مشارکت سیاسی جمعی، حضور خود را تثبیت کنند.
مجموعه ای از عوامل شکل گرفت که این امکان را برای جامعه کلانشهری ما رقم زد. به نظر من، مساله تنها شورای شهر نبود بلکه مجموعه جوّ یا فضای اجتماعی و سیاسی ای بود که در روزهای قبل از انتخابات، در کلانشهر تهران مانند هوایی که تنفس می کنیم بر ذهن و ضمیر و زبان شهروندان تهرانی حاکم شد.
- 13
- 5
