۶ ماموریت شورای شهر مقابل «پیش‌مصوبه» طرح ترافیک ۹۷

پیشنهاد ترافیکی شهرداری، با اصلاح ناتمام در شورای حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران به پیش‌مصوبه تبدیل شد. طبق پیش‌مصوبه طرح ترافیک ۹۷، ورود به محدوده طرح در سال آینده مشمول «سقف تردد» است؛ به‌طوری‌که در هر روز فقط ۱۰۳ هزار خودرو با خرید مجوز روزانه اجازه ورود به محدوده را دارند. این حجم، ۲۰ درصد نسبت به امسال کاهش یافته است. ۶۱ درصد از مجوزهای ۹۷ به «شاغلان دارای وضعیت اضطرار به لحاظ الزام به تردد در محدوده طرح» اختصاص دارد. شورای شهر برای تصویب نهایی طرح، ۶ ماموریت دارد.

پیشنهاد مدیریت شهری تهران برای طرح ترافیک سال ۹۷ با انحراف‌گیری ناتمام در شورای ۶ نفره حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران، به «پیش‌مصوبه» تبدیل شد. پیش‌مصوبه طرح ترافیک ۹۷ حاوی یک تغییر رو به جلو نسبت به طرح پیشنهادی شهرداری است اما در عین حال ۶ نقص‌ فنی دارد که ماموریت شورای شهر پایتخت در روزهای آینده برای تصویب نهایی طرح را سنگین‌تر کرده است.

گزارش «دنیای‌اقتصاد» از جزئیات پیش‌مصوبه طرح ترافیک سال ۹۷ حاکی است: پیشنهاد شهرداری تهران مبنی‌بر «حذف ممنوعیت ورود به محدوده طرح ترافیک با ایجاد دسترسی همگانی»، به دلیل نگرانی کارشناسی پلیس راهور از بابت ازدحام ترافیکی در محدوده، اصلاح شد به‌طوری که اعضای شورای ترافیک تهران در جریان بررسی طرح ترافیک پیشنهادی، نه تنها برای عبور و مرور خودرو در محدوده طرح ترافیک، «سقف ورود» تعریف کردند که حجم مجاز ورود خودرو به محدوده طرح ترافیک در سال ۹۷ رقمی معادل ۲۰ درصد کمتر از امسال تعیین شد.

اعمال سقف ورود به محدوده طرح ترافیک با توجه به اینکه معابر مرکزیپایتخت در صورت برقراری دسترسی همگانی پتانسیل تردد تا ۵ برابر وضعیت فعلی را دارد، یک نیاز غیرقابل اغماض در طرح پیشنهادی بود که از سوی شورای ترافیک، در متن پیش‌مصوبه گنجانده شد. براساس پیش‌مصوبه طرح ترافیک ۹۷، سقف مجاز ورودخودرو به محدوده ۳۰ کیلومتر مربعی مرکز پایتخت در سال آینده ۱۰۳ هزار خودرو (شامل خودروهای شخصی و دولتی) تعیین شده است به این معنا که مجموع ورود خودرو به محدوده طرح ترافیک از زمان شروع طرح (۶:۳۰ صبح) تا پایان اجرا (۷ شب)، نباید از سقف مجاز تجاوز کند.

در طرح ترافیک ۹۶، تعداد خودروهایی که می‌توانند وارد محدوده شوند، ۱۲۹ هزار دستگاه است. طبق این پیش‌مصوبه، ورود به محدوده طرح ترافیک از ابتدای سال ۹۷ مشمول اخذ عوارض با فرمولی که در روزهای آینده از سوی شورای شهر تهران به تصویب نهایی می‌رسد، خواهد شد. فرمول پیشنهادی شهرداری برای دریافت عوارض ورود به طرح ترافیک سال ۹۷، در ابتدای اعلام فرمول، در بازه قیمتی روزانه ۹۶۰۰ تومان تا ۳۶ هزار تومان تعریف شده بود اما اصلاح یک ضریب مربوط به زمان تردد در این فرمول طی روزهای اخیر باعث شد حداقل عوارض روزانه ورود به طرح به ۱۳ هزار و ۴۰۰ تومان تغییر پیدا کند.

این مبلغ حداقلی برای آن دسته از ترددهایی است که بعد از پیک صبحگاهی وارد محدوده و قبل از پیک عصرگاهی از طرح خارج می‌شوند و مبلغ حداکثری نیز برای ورود در پیک و خروج در پیک است.  با این حال، این سطح عوارض روزانه به دلیل ناهمخوانی با هزینه واقعی سفر با خودروی شخصی در محدوده مرکزی تهران و همچنین عدم تناسب با عارضه‌هایی که این نوع سفر (استفاده از خودروی شخصی) از بابت ترافیک و آلودگی به شهر و شهروندان تحمیل می‌کند، از نظر کارشناسان، فرمول بازدارنده ترافیک محسوب نمی‌شود. این فرمول، می‌تواند ترافیک شهری در کل ساعات روز را سنگین کند.

حفظ «حق ورود» برای ۵۸ درصد سهمیه‌بگیران

 در پیش‌مصوبه طرح ترافیک ۹۷، با اعمال نظر اعضای خارج از خانواده شهرداری در شورای حمل و نقل و ترافیک شهر تهران روی طرح پیشنهادی مدیریت شهری، برای سهمیه‌بگیران طرح ترافیک «حق ورود» به شکل متفاوت از روال فعلی در نظر گرفته شده است. در حال حاضر -تا پیش از تدوین طرح پیشنهادی ترافیک- ۱۲۹ هزار خودرو مجاز به تردد در محدوده طرح ترافیک هستند که از این تعداد، ۱۰۹ هزار خودرو متعلق به گروه‌های سهمیه‌بگیر همچون دستگاه‌های دولتی، ارگان‌ها، اقشار خاص از جمله پزشکان و... است و علاوه بر این، ۲۰ هزار آرم روزانه طرح ترافیک نیز در مبادی ورودی به محدوده از سوی شهرداری به متقاضیان غیر سهمیه‌ای فروخته می‌شود. اما مطابق پیش‌مصوبه طرح ترافیک ۹۷، برای آن دسته از مشاغلی که به لحاظ تردد در محدوده طرح ترافیک، شغل اضطراری به حساب می‌آیند، «حق ورود» به محدوده طرح به تعداد مشخص برای کل این مشاغل، محفوظ گذاشته شده است.

در پیش‌مصوبه، واژه «سهمیه» به‌کار گرفته نشده اما برای «حق ورود» یا «اجازه تردد» اشخاص حقیقی و حقوقی مشمول این مشاغل، ۶۳ هزار مجوز طرح ترافیک از کل ۱۰۳ هزار مجوز سال ۹۷ در نظر گرفته شده است. به این ترتیب، تعداد مجوز گروه‌های سهمیه‌بگیر در طرح ترافیک از ۱۰۹ هزار مجوز در سال جاری به ۶۳ هزار مجوز حق ورود(معادل ۵۸درصد سهمیه‌های امسال) در پیش‌مصوبه طرح ترافیک ۹۷ کاهش پیدا کرده است با این تفاوت که عوارضی که از این ۶۳ هزار خودرو مطابق فرمول پیشنهادی قرار است برای ترددهای سال آینده دریافت شود،‌ نسبت به آرم‌های فعلی، افزایش پیدا کرده است. برآوردها نشان می‌دهد، حداقل مبلغ در فرمول پیشنهادی برای اخذ عوارض تردد در سال آینده از حداکثر مبلغی که تاکنون سهمیه‌بگیران طرح ترافیک پرداخت کرده‌اند، بیشتر است. با این حال، عموم مردم که در حال حاضر برای خرید آرم روزانه، ۴۰ هزار تومان پرداخت می‌کنند براساس فرمول پیشنهادی، در سال آینده مشمول پرداخت عوارض روزانه کمتر از وضع موجود خواهند شد.

شورای حمل و نقل و ترافیک شهر تهران، ۴۰ هزار مجوز از کل ۱۰۳ هزار مجوز روزانه طرح ترافیک سال ۹۷ را برای عموم مردم در نظر گرفته و مابقی، در قالب «حق ورود»، به مشاغل دارای وضعیت اضطراری تخصیص پیدا کرده است. برآورد مدیریت شهری تهران نشان می‌دهد: میزان استفاده از این ۴۰ هزار مجوز روزانه توسط شهروندان در حد ۲۵ تا ۳۰ هزار فقره در روز خواهد بود.

اما کارشناسان شهری با استناد به مبالغ پایین عوارض روزانه در فرمول پیشنهادی که کمترین سطح آن، ارزان‌تر از هزینه یک سفر باتاکسی اینترنتی است، معتقدند: عوارض واقعی تردد به محدوده طرح ترافیک با خودروی شخصی باید به گونه‌ای تعیین شود که از جذابیت این مد حمل و نقلی بکاهد. اما در فرمول پیشنهادی از آنجا که عوارض روزانه تردد در محدوده طرح ترافیک به مراتب پایین‌تر از هزینه فعلی خرید آرم روزانه است، جذابیت سفر با خودروی شخصی به‌خصوص در ساعت بین ۱۰ صبح تا ۴ بعد از ظهر، به شکل فوق‌العاده تحریک‌کننده‌ (محرک سفرهای روزانه به مرکز شهر) برای سال آینده وجود دارد.

ماموریت اعضای شورای پنجم

طرح پیشنهادی برای مدیریت ترافیک تهران ۹۷، مطابق چارچوب‌های اداری و قانونی، ابتدا در شورای حمل و نقل و ترافیک شهر تهران به تصویب رسید. این تصویب‌نامه البته به دلیل عدم مداخله این شورا در جزئیات مربوط به مبلغ عوارض طرح ترافیک و نحوه واگذاری مجوزهای روزانه به دو طیف «مشاغل اضطراری» و «عموم مردم»، یک پیش‌مصوبه محسوب می‌شود به‌طوری که مصوبه نهایی باید در شورای شهر تهران با بررسی جزئیات طرح ترافیک ۹۷، به تصویب برسد. بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد، اعضای شورای پنجم شهر تهران چنانچه بخواهند با عمل به وعده‌ای که به مردم پایتخت داده‌اند، متفاوت از دوره‌های قبل، برای شهر و شهروندان تصمیم‌گیری کنند، لازم است جزئیات پیش‌مصوبه طرح ترافیک ۹۷ و همچنین فرمول پیشنهادی برای دریافت عوارض تردد را با لحاظ یک خط قرمز غیرقابل چشم‌پوشی، مطالعه کرده و برای آینده ترافیک پایتخت، حساب شده تصمیم بگیرند.

خط قرمز مدیریت ترافیک تهران باید «تضمین دو هدف حیاتی شامل کاهش ترافیک و کاهش آلودگی» باشد. برای این منظور بایدشورای شهر ۶ نقص فنی طرح ترافیک ۹۷ را برطرف کند. نقص فنی اول به «فرجام مبهم LEZ» مربوط می‌شود. مدیریت شهری تهران براساس مصوبات سال‌های قبل شورای عالی ترافیک و همچنین لایحه بودجه ۹۷ کشور، باید مدیریت تردد در محدوده زوج و فرد را از حالت غیرمعمول (فاقد سابقه جهانی) کنترل رقم سمت راست پلاک خودروها به حالت جهانی «محدودیت تردد براساس میزان آلایندگی موتور خودروها» تغییر دهد. اما مطابق پیش‌مصوبه طرح ترافیک ۹۷، امکان اعمال طرح LEZ در محدوده زوج و فرد دست کم تا ابتدای تابستان سال آینده، وجود ندارد. شهرداری تهران در نسخه اولیه طرح پیشنهادی خود، اجرای متفاوت LEZ در محدوده زوج و فرد (این محدوده یک لایه عقب‌تر از محدوده طرح ترافیک را شامل می‌شود که ۱۰ بزرگراه اصلی شهر در آن واقع شده است)

را به شکل دریافت عوارضی کمتر از عوارض محدوده اصلی، در نظر گرفته بود به‌طوری که در پیشنهاد شهرداری قرار بود تردد در محدوده زوج و فرد برای همه خودروها با عوارضی معادل یک‌سوم فرمول پیشنهادی برای طرح ترافیک اصلی آزاد شود.  کارشناسان با توصیه به شورای شهر تهران معتقدند: اصلاح موثر طرح ترافیک برای سال ۹۷ باید از بزرگراه‌های اصلی پایتخت و محدوده زوج و فرد به شکل دریافت عوارض بازدارنده آغاز شود چرا که بار سنگین ترافیک صبحگاهی و شبانگاهی در بزرگراه‌ها به مراتب بیشتر از محدوده اصلی طرح ترافیک است (حجم متوسط ورود خودرو به محدوده زوج و فرد در سال ۹۶ معادل ۴۹۵ هزار خودرو در روز بدون احتساب تاکسی و پلاک عمومی بوده که ۵ برابر میزان تردد خودرو در محدوده طرح ترافیک اصلی است).

از طرفی، مساحت محدود زوج و فرد نیز نزدیک به سه برابر محدوده طرح ترافیک اصلی برآورد می‌شود. بنابراین، ساماندهی گره‌های ترافیکی در ۱۰ بزرگراه پرتردد یا همان محدوده زوج و فرد باید در اولویت نسبت به محدوده مرکزی باشد یا دست کم، ساماندهی آنها همزمان کلید بخورد. اما در پیش مصوبه، به جای آنکه، اصلاحات ترافیکی ابتدا از محدوده زوج و فرد به شکل دریافت عوارض بازدارنده آغاز شود، ساماندهی این محدوده به زمان دیگری در سال ۹۷ موکول شده است.

اخذ عوارض بازدارنده از محدوده زوج و فرد به‌صورت خودکار باعث کاهش میل به سفر در محدوده اصلی خواهد شد چرا که برای تردد به مرکز شهر باید از بزرگراه‌های منتهی به مرکز عبور کرد. نقص فنی دوم به مبلغ عوارض روزانه به‌خصوص برای ساعت غیر پیک مربوط می‌شود که رقم آن معادل ۳۳ درصد بهای فعلی آرم روزانه است. این میزان عوارض غیربازدارنده، ساعات پیک ترافیک را در طول روز افزایش می‌دهد و تقاضای سفر با خودرو شخصی ایجاد می‌کند. فرمول عوارض پیشنهادی باید با لحاظ همان خط قرمز اصلاح شود.

نقص فنی سوم شامل کمبود ظرفیت حمل و نقل عمومی برای پوشش سفرهای پیک صبحگاهی ناشی از شیفت تقاضا از خودرو شخصی است. سقف مجاز برای ارائه حق ورود به طرح ترافیک برای مشاغل خاص در سال آینده ۴۰ درصد کاهش پیدا کرده و معادل آن، به شکل طبیعی به حجم تقاضای استفاده از شبکه حمل و نقل عمومی افزوده می‌شود. در این صورت، کسری فعلی ناوگاناتوبوس و مترو در سال آینده بیشتر خواهد شد.

برای تامین شبکه باید از هم اکنون، منابع مالی کمکی لحاظ شود نه اینکه به درآمداحتمالی ناشی از اجرای طرح ترافیک ۹۷ که در گذر زمان و تا پایان سال آینده به شکل تدریجی در اختیار شهرداری قرار می‌گیرد، حساب ویژه باز شود. گره‌های ترافیکی در سایر معابر شهر تهران نیز چالش مهم دیگری است که باید برای آن در طرح ترافیک سال ۹۷، تدبیر شود. مدیریت ترافیک تهران نباید صرفا به ۵ درصد از مساحت پایتخت محدود شود، چرا که هم اکنون تقریبا معادل مساحت شهر تهران، شبکه معابر پایتخت است.

نواقص پنجم و ششم نیز به لحاظ اهمیت، چندان عقب‌تر از نواقص مطرح شده نیست. در حال حاضر، ضابطه مربوط به چگونگی فروش حق ورود به ۶۳ هزار اشخاص حقیقی و حقوقی دارای مشاغل اضطراری، مشخص نیست. این نبود ضابطه در شرایطی است که مدیریت شهری تهران یکی از دغدغه‌های خود برای اصلاح طرح ترافیک را تسلط رابطه بر ضابطه در توزیع سهمیه‌های آرم ترافیک و همچنین فرمول نامناسب مشکل‌دار آن اعلام کرده بود.

حال، در شرایطی که حق ورود به محدوده در سال ۹۷ برای مشاغل اضطراری معادل ۴۲ درصد نیز کاهش پیدا کرده، برای فروش مجوزها به مشاغل دارای حق ورود، باید ضابطه از قبل تعیین شده و شفاف، از سوی شورای شهر وضع شود. چالش آخر نیز به چگونگی فروش همین حق ورود به مشاغل اضطراری مربوط است. با توجه به اینکه سقف روزانه فروش مجوز ۱۰۳ هزار فقره تعیین شده، در صورتی که امکان پیش‌خرید مجوز یا محفوظ گذاشتن حق ورود روزانه برای این مشاغل وجود نداشته باشد، احتمال اینکه سقف مجوزهای عموم شهروندان از ۴۰ هزار فقره در برخی روزها تجاوزکند، وجود دارد. این احتمال به‌خصوص برای ساعات غیرپیک،‌ زیاد است.