شاید کمتر کسی باور کند که پای خشکسالی به شمال کشور با بالاترین میانگین بارشی هم باز شده است.نگرانی از بحران آب در مناطق جنوبی و مرکزی ایران اگرچه به امری عادی تبدیل شده اما بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد شهرهای شمالی کشور که بیشترین میزان بارش در آنها اتفاق افتاده هم از این خطر در امان نیستند.
گيلان با بارش سالانه به‌طور ميانگين بيش از هزار و ۲۰۰ ميلي‌متر باران، از پرباران‌ترين استان‌هاي کشور است اما ناباورانه، خشکسالي بر سر اين استان نيز سايه انداخته و آب شرب شماري از روستاها و کشاورزي را در معرض تهديد قرار داده است. ايران بين ۲۴ کشوري است که وضعيت آب در آنها خطرناک شناخته شده، است.
دوشادوش استان‌هايي که کمترين بارندگي را دارند و شايد بارندگي سالانه آنها بين ۲۰۰ تا ۳۰۰ ميلي‌متر باشد، گيلان نيز طلب آب مي‌کند حال اينکه، ميزان بارش سالانه در اين استان افزون بر هزار و ۲۰۰ ميلي‌متر است؛ با اين وجود، باور‌کردني نيست که گيلان نيز با وجود بارش‌هاي فراوان، رودخانه‌هاي خروشان فصلي و دائمي از تازيانه تنش‌هاي آبي بي‌بهره باشد. به گفته کارشناسان؛ سالانه ميزان زيادي از بارش‌ها در اين استان، وارد رودخانه‌ها و درياي خزر شده و با آب‌هاي آلوده ناشي از فاضلاب و پسماندهاي صنعتي مخلوط مي‌شود و به عبارت دقيق‌تر، به‌سادگي به هدر مي‌رود.
مهار و ذخيره‌سازي بارش‌ها
کارشناس مطالعات مرکز تحقيقات اداره کل هواشناسي گيلان مي‌گويد: اگرچه گيلان پربارش‌ترين استان کشور بوده و داراي رکوردهاي بارشي منحصر به منطقه از جمله بارش ۱۲۷ ميلي‌متري در رشت (سوم مهر ۱۳۹۱) است که طي زمان کمتر از پنج ساعت باريد اما همزمان با موسم تابستان، باز خشکسالي با اين استان همنوا مي‌شود. سمانه نگاه بارش ۳۳۰ ميلي‌متري باران طي سه روز پاياني هفته نخست آبان سال ۹۴ را از ديگر باران‌هاي بي‌سابقه کشور عنوان کرده و به ايرنا مي‌گويد: مشخصه عمده اقليمي، توپوگرافي و جغرافيايي اين استان موجب شده که بخش قابل‌توجهي از بارش‌ها در زمان کوتاهي از دسترس خارج شده و وارد دريا شوند.
او ادامه داد: با توجه به نمودارهاي آماري، متوسط بارش سالانه ۱۵ سال اخير رشت، حدود هزار و ۲۶۵ ميلي‌متر است اما توزيع ماهانه بارش رشت نشان مي‌دهد که بخش اعظم اين بارش‌ها شامل حدود ۷۰ درصد، در نيمه دوم سال يعني فصل‌هاي پاييز و زمستان مي‌بارد که تقريبا حجم وسيعي از آن وارد دريا مي‌شود.
به گفته نگاه، از طرفي اگرچه در نيمه اول سال حدود ۳۰ درصد بارش سالانه گيلان به وقوع مي‌پيوندد اما حدود نيمي از اين بارش‌ها در اواخر مرداد و شهريور که زمان ورود سامانه‌هاي بارشي به استان گيلان است، اتفاق مي‌افتد و در بسياري از موارد، به‌دليل مقارن‌بودن با زمان برداشت محصول برنج، موجب خسارت به شاليزارها مي‌شود.
به عبارت ديگر، به سبب توزيع زماني نامناسب بارش، ويژگي‌هاي جغرافيايي خاص اين منطقه همچون باريک‌بودن عرض نوار ساحلي در اثر نزديکي کوهستان و دريا، نبود زيرساخت‌هاي مناسب براي ذخيره‌سازي نزولات جوي و مهار بارش‌ها به‌عنوان منابع آبي داخلي استان، نمي‌توان نياز آبي گيلان را در بخش‌هاي مختلف از جمله کشاورزي و شرب مستقل از منابع آبي خارج استان تصور کرد.
نگاه به وضعيت سال زراعي جاري اشاره کرده و مي‌گويد: از ابتداي سال زراعي ۱۳۹۶ - ۱۳۹۵ يعني از آغاز مهر سال گذشته تا پايان دهه اول تير امسال، در پهنه استان گيلان، به‌طور متوسط حدود ۷۴۲ ميلي‌متر بارندگي به ثبت رسيده که در مقايسه با ميانگين بلندمدت، حدود يک درصد افزايش بارش و در مقايسه با سال گذشته حدود ۱۴ درصد کاهش بارش داشته است. درواقع بارش گيلان طي سال آبي اخير مشابه ميانگين بلندمدت بوده است. نگاه يادآوری کرد: حدود ۸۰ درصد از بارش ذکر‌شده، طي ۶ ماه فصل‌هاي پاييز و زمستان گذشته به وقوع پيوسته که عملا از دسترس خارج بوده و قابل مهار‌کردن و ذخيره‌سازي نيست.
حدود ۱۵۰ ميلي‌متر از بارش ۷۴۲ ميلي‌متري استان در فصل کشت يعني از ابتداي فروردين تاکنون اتفاق افتاده که به‌طور مستقيم براي مصارف کشاورزي به کار گرفته مي‌شود. نگاه يادآوری کرد: بارش‌هاي بهنگام فصل بهار، در کنار منابع داخلي ذخيره آب از قبيل رودخانه‌هاي داخلي، آب‌بندان‌ها، چشمه‌ها و... براي آبياري بيش از ۷۰ هزار هکتار از شاليزارهاي استان که خارج از شبکه آبياري سد سفيدرود و به صورت سنتي آبخور هستند، بسيار حائزاهميت است.
باوجود اينکه شرايط دمايي استان طي فصل بهار امسال مشابه ميانگين بلندمدت بوده اما بارش طي اين بازه، با کاهش ۱۶ درصدي مواجه بوده است. نگاه ادامه مي‌دهد: همه استان‌هاي حوضه سد سفيدرود در مقايسه با شرايط ميانگين بلندمدت با کاهش چهار تا ۲۲ درصدي بارش مواجه بوده‌اند که در اين ميان، بيشترين کاهش مربوط به استان زنجان است.
جمع‌بندي شرايط بارشي گيلان و استان‌هاي حوضه سد سفيدرود، بيانگر کاهش نزولات جوي و به تبع آن کاهش آورد آب اين سد است. اين کارشناس هواشناسي لزوم صرفه‌جويي در مصرف آب بخش‌هاي مختلف به‌ويژه کشاورزي و همچنين آبياري تناوبي بر‌اساس نوبت‌بندي آب خروجي سد سفيدرود براي به حداقل‌رساندن خسارت‌هاي ناشي از کم‌آبي را اجتناب‌ناپذير دانست.
سدها و حفاظت از محيط‌زيست
مسئولان تقويت زيرساخت‌هايي همچون احداث سدها را در ذخيره‌سازي بارش‌ها مؤثر مي‌دانند و نه‌تنها احداث آنها را به ضرر محيط‌زيست نمي‌دانند، بلکه حافظ محيط‌زيست استان نيز به شمار مي‌آيد. در همين زمينه مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي گيلان به ايرنا مي‌گويد: عمليات سدسازي در استان براي حفظ محيط‌زيست يک فرصت است. کاظم لطفي بحث اعتبارات و مسائل زيست‌محيطي را براي احداث سدهاي پيش‌بيني‌شده سرعت‌گير خواند و گفت: سدسازي فقط در استان‌هاي شمالي توجيه دارد.
صرفه‌جويي آب در کشاورزي
معاون بهبود توليدات گياهي سازمان جهاد کشاورزي گيلان نيز معتقد است: سالانه حدود ۹ ميليارد مترمکعب آب تجديد‌شونده در استان وجود دارد که حدود ۲,۷ ميليارد مترمکعب، مورد نياز اراضي شاليزاري گيلان است.
حبيب جهانساز افزود: از اين ميزان آب مورد نياز، ۱,۸ ميليارد مترمکعب در زير سد سفيدرود و مابقي آن در خارج از شبکه مدرن سفيدرود و در اراضي سنتي آبخور نياز است. او اضافه کرد: آب اراضي شاليزاري استان از دو منبع سد سفيدرود و رودخانه‌هاي فصلي و دائمي وابسته به بارش‌هاي فصلي است؛ ۱۷۱ هزار هکتار از اراضي از سد سفيدرود و ۶۰۰ هزار هکتار از ساير منابع فصلي مشروب مي‌شوند.
جهانساز با بيان اينکه کشاورزان گيلاني براي عمليات شخم و آماده‌سازي زمين بيشتر از آب باران و آب‌هاي جاري در دسترس فصل‌هاي پاييز و زمستان استفاده مي‌کنند، گفت: کشاورزان طي چند سال اخير از آب سد به‌واسطه محدوديت منابع حداکثر از ۱۵ ارديبهشت تا ۱۵ مرداد استفاده مي‌کنند.
معاون بهبود توليدات گياهي سازمان جهاد کشاورزي گيلان با بيان اينکه براي هر هکتار شاليزار حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار مترمکعب آب مورد نياز است، ادامه داد: در سال‌هاي اخير با توجه به محدوديت منابع آبي، اقدامات صرفه‌جويانه خوبي صورت گرفته که باعث شد فقط در زير شبکه مدرن سالانه بالغ بر ۳۵۰ ميليون مترمکعب صرفه‌جويي شود. او اجراي شخم زمستانه، تنظيم کوتاه‌کردن تقويم زراعي استان، تقويت ناوگان ماشين‌آلات، اجراي آبياري نوبتي به جاي غرقاب دائم، استفاده از آب‌هاي زهکش و کاشت ارقام زودرس را از جمله راهکارها براي صرفه‌جويي آب در کشاورزي ذکر کرد.
- 19
- 2
