از اواسط دهه۸۰ که خشکی ۸۸ درصدی بر دریاچه ارومیه هویدا شد، رازی پشت بی‌آبیش نبود. اگرچه نظرات متفاوتی هم در این بین وجود داشت اما همه می‌دانستند دلیل این بی‌آبی چیست؛ تغییر اقلیم، خشکسالی، استفاده بی‌رویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه و توسعه کشاورزی ناپایدار. دلایلی که مسئولان یکی پس از دیگری به سراغ‌شان رفتند و درصدد احیای دریاچه برآمدند. نزدیک به یک دهه بعد اما احیای دریاچه ارومیه به معمای پیچیده‌ای تبدیل شد. معمایی که حل آن در گرو رمزگشایی از راز آبی است که به گفته یکی به دریاچه ارومیه ریخته شده و دیگری منکر آن می‌شود.
این اولین بار نیست که مسئولان‌مان سخنان ضد و نقیض می‌گویند، اما این بار حرف بر سر آبی است که قرار است ناجی دریاچه ارومیه باشد، آبی که در روزهای سخت تابستان از خشکی و تبخیر آب باقیمانده در دریاچه جلوگیری می‌کند و دریاچه ارومیه را از مرحله تثبیت به مرحله احیا نزدیک می‌کند. آبی برابر با ۲۸۹ میلیون متر مکعب که بر طبق قرار باید در سال آبی ۹۶-۹۷ از پشت سدها رها سازی شود و به دریاچه بریزد. این تصمیم را شورای عالی آب اتخاذ کرده که وزارت نیرو حق آبه‌های زیستی را تعیین و به همه دستگاه‌ها ابلاغ کند و علاوه بر آن تصویب شده تا مازاد آب سدهای حوزه آبریز به دریاچه انتقال پیدا کند.
اما عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در مورد رهاسازی مازاد آب سدها به دریاچه ارومیه مدعی شده که موضوع «رهاسازی مازاد آب سدها» در دولت یازدهم تصویب و قرار شد اگر آب سدها در حوزه آبریز از یک میزان بیشتر شد در اختیار دریاچه ارومیه قرار گیرد و همه آن سهم دریاچه باشد. برای همین هم از ابتدای سال تاکنون سه بار با وزیر نیرو مکاتبه کردم، علی‌رغم اینکه هر ماه هم جلسه داریم اما زیر مجموعه وزیر نیرو به ما جواب نمی‌دهند. او افزوده: مشکل اصلی دریاچه ارومیه این است که زیرمجموعه دستگاه‌های اجرایی در استان‌ها تصمیمی را که دولت اتخاذ می‌کند، قبول ندارند. اگر قرار باشد دولت تصمیم بگیرد و دستگاه‌های اجرایی استانی به شیوه خود اجرا کنند بی‌شک ما یک نظام ناکارآمد خواهیم بود.
سخنان عیسی کلانتری در حالی است که مسعود تجریشی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز ضمن انتقاد شدید از وزارت نیرو به دلیل خودداری این وزارتخانه از رهاسازی آب سدها به دریاچه ارومیه گفته: جدول وضعیت سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که آب سدها سرریز شده، با این وجود وزارت نیرو از رهاسازی آب به دریاچه ارومیه خودداری کرده است. این سخنان در حالی است که معاون مدیـرکل دفتر بـرنـامه‌ریزی کلان آب و آبـفای وزارت نیـرو در واکنش به سخنان مسئولان سازمان محیط زیست و ستاد احیای دریاچه ارومیه را غیرمنصفانه دانسته است. او گفته: اگر گفته شود که وزارت نیرو به محیط زیست بی‌توجه بوده و کشاورزی را در اولویت قرار داده است.
قطعا چنین نیست. هدایت فهمی افزود: ستاد احیای دریاچه ارومیه یک برنامه‌ای برای رهاسازی آب دارد که بخشی مربوط به کل سال است و بخشی هم ماهانه است و ما در ماه‌های گذشته بیش از برنامه ستاد رهاسازی آب داشته‌ایم. وی تشریح کرد: بر اساس برنامه‌ای که برای سال آبی ۹۶-۹۷ دیده شده ما باید ۲۸۹ میلیون متر مکعب رهاسازی می‌کردیم در حالی که بر اساس جداول تفکیکی ما تا این لحظه حدود ۴۸۶ میلیون متر مکعب رهاسازی کردیم یعنی بالای ۶۷ درصد اضافه‌تر از برنامه‌ای که برنامه رهاسازی بوده است از سدهای‌مان آب را رها کرده‌ایم.
معاون مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در پاسخ به اینکه چرا در فصل زمستان که فصل کشاورزی هم نیست آب رهاسازی نشده تاکید کرد: می‌دانید که در زمستان و پاییز گذشته خشک‌ترین شرایط در کل زمانی که اطلاعاتش را داریم تجربه می‌کردیم و در همان پایان اسفند هم که بحث برنامه‌ریزی برای بهار انجام می‌شود سازمان هواشناسی اعلام کرده بود که وضعیت بارش در غرب و بخش‌هایی از کشور کمتر از نرمال است و افزایش دمای یک و نیم درجه هم در پیش است. بنابراین با توجه به کاهش حدود ۴۵ درصد بارش در آن دوران و پیش‌بینی کم بارشی در فصل بهار تصورمان این بود که یک وضعیت بحرانی هم خواهیم داشت. علاوه بر این تصاویر ماهواره‌ای در سه مقطع زمانی اواخر بهمن، بهمن و اسفند روند کاهشی شدیدی را در پوشش وسیعی از حوزه نشان می‌داد.
علی‌رغم مجموعه این شرایط و پیش‌بینی سازمان هواشناسی که در آن زمان وضعیت خوبی را پیش‌بینی نمی‌کرد مقداری در آن فصل رهاسازی انجام شد و در خود اسفند و فروردین هم بیشترین میزان رهاسازی انجام شد و حتی اردیبهشت ماه هم رهاسازی را داشتیم. وی ادامه داد: خوشبختانه در اردیبهشت و خرداد بارش های خیلی خوبی در کشور اتفاق افتاد و وضعیت دریاچه ارومیه مناسبی شد به طوری که الان ذخایرمان در حد خوبی است و ۸۳ درصد پرشدگی مخازن را داریم و همین الان هم برنامه رهاسازی داریم. فهمی درباره عدم رهاسازی آب در فصل زراعی توضیح داد: دوستان معتقدندکه ما در فصل غیرزراعی باید آب را رهاسازی کنیم. این حرف درستی است زیرا در فصل غیرکشاورزی آب به دریاچه می‌رسد. الان ما برای سال بعد هم ذخایر خوبی داریم و در فصل غیرزراعی بیش از برنامه رهاسازی خواهیم کرد. حتی الان هم امکانش هست و در پاییز و زمستان وضعیت قطعا بهتر می‌شود و این رهاسازی به صورت مضاعف انجام خواهد شد.
معاون مدیـر کل دفتر بـرنـامه‌ریزی کلان آب و آبـفای وزارت نیـرو در پاسخ به ادعای مسعود تجریشی و عیسی کلانتری که گفته بودند برای وزارت نیرو اولویت اول آب شرب و بعد کشاورزی است و دریاچه ارومیه در اولویت آخر هم نیست و آب سدها را به دریاچه نمی‌دهند، گفت: در اسفند و فروردین و اردیبهشت بیش از برنامه رهاسازی کردیم اما حتی تا آن زمان هم از برنامه کمتر نشد. مثلا در مرحله اول اسفند و فروردین طبق برنامه ستاد ما باید از سد بوکان ۱۷۰ میلیون مترمکعب رهاسازی می‌کردیم اما رهاسازی ما ۱۷۷ میلیون مترمکعب بوده است. در بسیاری از سدها بیش از برنامه رهاسازی کردیم.
ولی این که ما در بهمن و دی ماه رهاسازی نکردیم واقعا این ریسک بالایی داشت که در آن ماه‌‌ها رهاسازی انجام بدهیم چون وضعیت نامشخص بود و نمی‌دانستیم آیا بارندگی خواهیم داشت یا نه. فهمی تصریح کرد: به هر حال برای ما اولویت اول شرب است و اولویت دوم محیط زیست یعنی مطابق مصوبه شورای عالی آب. بحثی که در بدنه وزارت نیرو، هم در کارشناسی و هم در مدیریت وجود دارد، آن است که واقعا حق آبه‌های اعلام شده از طرف وزارت نیرو که حدود ۱۱ میلیارد متر مکعب برای کلیه تالاب‌ها است، حتماً اگر آبی در رودخانه‌ها باشد این‌ها را باید تامین بکنیم. ولی وقتی در کشور مسئله خشکسالی است این میسر نمی‌شود. ما پیش‌بینی کردیم و به همه جا هم اعلام کردیم و این تصمیم در شورای عالی آب گرفته شد که وزارت نیرو حق آبه‌های زیستی را تعیین و به همه دستگاه‌ها ابلاغ کند اما یک زمانی هست که شما خشکسالی خیلی شدیدی می‌بینید و آبی نیست که این حق آبه را تامین کنید.
ولی الان در دریاچه ارومیه به نظر من هم وضعیت مخازن خوب است هم آب بیشتر از برنامه تعیین شده رهاسازی شده است. قطعا در آینده هم ما این کار را ادامه می‌دهیم و برای سال بعد هم بیشتر خواهد شد.با این حال گفته‌های ضد و نقیض مسئولان آبفا و سازمان حفاظت محیط زیست و ستاد احیای دریاچه ارومیه معمای احیای دریاچه را هر چه بیشتر سخت می‌کند. راز پشت این معما اما شاید تنها در دست دریاچه ارومیه باشد. دریاچه‌ای که می‌داند چه آبی به رگ‌هایش تزریق شده و چه بر سرش گذشته است.
- 18
- 5
