چند ساعت از خبر پيدا شدن جسد آتنا اصلاني نگذشته بود که تصاوير حمله مردم پارس آباد به مغازه رنگرزي قاتل منتشر شد. سنگ‌هايي که يکي پس از ديگري به پنجره‌هاي مغازه قاتل برخورد مي‌کرد و مردمي که با فرياد «بي‌شرف، بي‌شرف» خشم خود را از قاتل و حرکت غيرانساني او به نمايش گذاشته بودند.
پخش شدن اين تصاوير در شبکه‌هاي اجتماعي و موج حضور مردم در خيابان‌ها و گردهمايي گسترده آنها در مراسم تدفين آتنا نشان مي‌داد خشم عمومي در پارس آباد به بالاترين حد خود رسيده است. اين واکنش‌ها مسئولين شهري و قضايي اين شهرستان را نيز تحت‌تأثير قرار داد. به نحوي که بارها از ضرورت رسيدگي فوري به پرونده کودک‌آزاري و قتل آتنا خبر دادند. در اين ميان واکنش رسانهها به موضوع نيز قابل‌توجه بود.
رسانه ملي بي‌توجه به زمينه‌هاي اجتماعي بروز چنين فاجعه‌اي، تنها به پخش روايت‌هاي مستندي از حال و روز خانواده آتنا و همچنين پخش مصاحبه‌هايي از واکنش‌هاي مردم پارس آباد که مشاهده آنها، خشم عمومي را بيش‌ازپيش برانگيخته کرد، پرداخت. اين درحالي است که تلگرام و توئيتردر غياب يک کانال اطلاع‌رساني قوي و شفاف، با يکه تازي در پخش حواشي اين واقعه، مخاطبان را در جريان جزئيات قرار مي‌دادند.
با گذشت چند هفته از واقعه‌اي که در پارس‌آباد اتفاق افتاد، مي‌توان به تحليل احساسات افکار عمومي و رسانهها در ماجراي قتل آتنا اصلاني پرداخت. در همين رابطه، رئيس انجمن مددکاري ايران با انتقاد از رسانهها در پردازش به حادثه «آتنا» گفت: رسانه ملي هيچ تحليل دقيق کارشناسي از اين موضوع ارائه نداده است.
موسوي‌چلک با اشاره به اينکه واکنش مردم پارس‌آباد کاملا احساسي بوده است، گفت: اين واکنش حتي به سيستم قضايي هم وارد شده است و قوه‌قضائيه اعلام مي‌کند که مي‌خواهند سريع به موضوع رسيدگي کنند درحالي‌که اين سيستم بايد درست عمل کند.
پيشتازي تلگرام از رسانه ملي
نشست «ارزيابي انتقادي از واکنش افکارعمومي در ماجراي قتل آتنا» دوم مرداد ماه در مرکز افکارسنجي دانشجويان ايران (ايسپا) برگزار شد. در اين نشست سيد حسن موسوي چلک، رئيس انجمن مددکاري ايران و مشاور رئيس سازمان بهزيستي کشور با بيان اينکه ما به هر رفتاري که نسبت به «کودک» اتفاق مي‌افتد واکنش نشان مي‌دهيم، اظهار کرد: اين حادثه آزار جنسي بود، از طرف ديگر مجرم که متأهل است، «آتنا» را به قتل مي‌رساند.
همچنين در محيطي مانند شهر پارس‌آباد رخ مي‌دهد و هر چقدر موضوع سخت‌تر باشد، واکنش افکار عمومي تغيير مي‌کند. وي اضافه کرد: قبل از متخصصان افکار عمومي، شبکه‌هاي اجتماعي مديريت موضوع را در دست گرفتند. با توجه به اينکه شبکه اجتماعي تلگرام استفاده زيادي در کشور دارد، اين شبکه توانست پيش از رسانهها و حوزه‌هاي تخصصي به موضوع ورود کند.
مشاور رئيس سازمان بهزيستي کشور با بيان اينکه مردم نمي‌توانند نسبت به موضوعات اينچنيني بي‌تفاوت باشند، گفت: حتي رسانهها نيز تحت‌تأثير فضاي عمومي بودند و از کليد واژه‌هاي آنها استفاده مي‌کردند براي اينکه از شبکه‌هاي اجتماعي عقب افتاده بودند و مي‌خواستند به نحوي جبران کنند. موسوي‌چلک يکي از مشکلات شرايط بحران را عدم برنامه براي مديريت رسانه‌اي خواند و ادامه داد: رسانه ملي هيچ تحليل دقيق کارشناسي از اين موضوع ارائه نداده است.
اين حادثه نشان داد اگر در حوزه اجتماعي درست برنامه‌ريزي نکنيم چقدر مي‌تواند تبعات امنيتي و سياسي داشته باشد. به گفته وي اين حادثه يک خلأ را نشان داد که حضور افکار عمومي بيانگر اين موضوع است که هنوز در مورد آزار جنسي ابهام وجود دارد و ما نتوانستيم به اين مطالبه مردم پاسخ دهيم.
واکنش مردم، سيستم قضايي را تحت‌تأثير قرار داد
رئيس انجمن مددکاري ايران با تأکيد بر اينکه اگر به اين مطالبات درست و به موقع پاسخ داده مي‌شد، قطعا واکنش‌هاي مردم به اين تندي نبود، تصريح کرد: مادر مجرم هم، مادر است، برادران مجرم از شهر رفتند. ما مي‌خواهيم از «آتنا» و خانواده‌اش حمايت کنيم از طرف ديگر حقوق شهروندي فرد ديگري که هيچ نقشي در اين جنايت را نداشت زير پا مي‌گذاريم. موسوي‌چلک با اشاره به اينکه واکنش مردم پارس‌آباد کاملا احساسي بوده است، گفت: اين واکنش حتي به سيستم قضايي هم وارد شده است و قوه‌قضائيه اعلام مي‌کند که مي‌خواهند سريع به موضوع رسيدگي کنند درحالي‌که اين سيستم بايد درست عمل کند.
وي افزود: نکته ديگر کتمان اين موضوع است، رئيس کل دادگستري اعلام مي‌کند که تا امروز چنين اتفاقي در استان ما رخ نداده درحالي‌که من به‌عنوان يک مطلع مي‌دانم که آمار در اين موضوع چقدر است. اين مددکار اجتماعي با بيان اينکه حاکميت پاسخ درستي به افکار عمومي نداد و اجازه داد ديگران فضا را مديريت کنند، خاطرنشان کرد: پرداختن رسانه‌اي هم در بسياري اوقات به مسئله کمک نخواهد کرد، اگر قرار است پردازشي هم باشد، جنس پردازش رسانه بايد با مردم عادي متفاوت باشد.
موسوي‌چلک تصريح کرد: رسانه، پديده کودک‌آزاري را مرتفع نخواهد کرد، شايد بهانه‌اي باشد براي اينکه در مورد موضوع، اطلاعات ارائه کند يا خلأ ها را نشان دهد. وي با طرح اين سؤال که براي آموزش جنسي فرزندان بايد چه کاري انجام شود، گفت: حادثه «آتنا» اولين و آخرين مورد از اين حوادث نيست و هميشه کودک‌آزاري وجود داشته و دارد و ما نتوانستيم درست به اين مسئله بپردازيم و هنوز هم مشخص نيست که آيا خانواده، مدرسه يا محيط اجتماعي بايد اين آموزش را ارائه دهد.
مشاور رئيس سازمان بهزيستي کشور اضافه کرد: عدم مديريت افکار عمومي باعث نوعی هراس در جامعه شد از طرف ديگر، علوم اجتماعي ما نيز نتوانست در فضاي عمومي راهکاري ارائه دهد تا مردم آرام شوند.
لزوم تسريع روند تصويب لايحه حمايت ازکودکان
موسوي‌چلک با بيان اينکه حادثه «آتنا» باعث شد تا خبرهايي که براي چند سال قبل بود هم زنده شود، گفت: نظراتي که در شبکه‌هاي اجتماعي مبني‌بر آزار ديدن افراد مطرح مي‌شود واقعيت جامعه است. کودک‌آزاري عمدتا توسط معتمدترين افراد صورت مي‌گيرد. وي با اشاره به جرايم ديگر «اسماعيل» (قاتل آتنا) اظهار کرد: ما در مراقبت پس از خروج چقدر کار کرديم؟ در بسياري از کشورها با توجه به شرايط مجرم مراقبت پس از خروج وجود دارد. ما در ايران در اين بخش مراقبت اجتماعي پس از خروج نداريم.
رئيس انجمن مددکاري ايران همچنين با اشاره به اينکه اين حادثه در پارس‌آباد رخ داده که هنوز بسياري از روابط مردم چهره به چهره است، خاطرنشان کرد: نظارت محلي و مسئوليت اجتماعي در کشور ما کمرنگ شده است و لذا اين نوع حوادث قطعا اتفاق خواهد افتاد. وي افزود: ما بايد اجازه دهيم قانون و قانون‌گذار کار خودش را انجام دهد سرعت بدون کيفيت ظلم به حق اسماعيل و خانواده‌اش است؛ البته مردم انتظار اطلاع‌رساني درست و به موقع را دارند و اگر اين اتفاق بيفتد واکنش افکار عمومي هم منطقي‌تر مي‌شود.
موسوي‌چلک با اشاره به لايحه حمايت از کودکان و نوجوانان گفت: اين لايحه از سال ۸۷ مطرح شده است، اگر اين لايحه تصويب و ۳۰ درصدش اجراش شود ما پيشروترين کشور درزمينه مقابله با آسيب‌هاي اجتماعي کودکان خواهيم شد و يکي از کارهاي رسانه، مطالبه اين موضوع است.
تابوي آموزش جنسي
وي با بيان اينکه ما به کودک‌آزاري نگاهي سياسي امنيتي داريم، خاطرنشان کرد: اين يک واقعيت است که فرزند ما اگر مي‌داند چگونه از چشم‌اش مراقبت کند بايد بداند چگونه از ديگر اعضاي بدنش هم مراقبت کند، مشکل ما اين است که آموزش در اين بخش را جدي نگرفتيم و به‌همين‌دليل پنهان‌کاري صورت مي‌گيرد چون آموزش يک تابو است.
اين مددکار اجتماعي تصريح کرد: ما بايد در مورد مراقبت جنسي کودک حرف بزنيم، به‌همين‌دليل اين يک تابو مي‌شود و فشارهاي اجتماعي پس از تعرض به يک کودک آن‌قدر زياد است که خانواده او موضوع را پنهان مي‌کنند. او به کمبودها و محدوديت‌هاي اورژانس اجتماعي در کمک‌رساني به زنان و کودکان تحت آزار و خشونت‌هاي خانگي اشاره کرده و با بيان اينکه اورژانس اجتماعي در سال ۷۸ با محوريت کودک‌آزاري تأسيس شد، گفت: اگر اورژانس بخواهد خوب کار کند ظرفيت قانوني، زيرساختي و نيروي انساني مي‌خواهد که خيلي از جاها تأمين نمي‌شود.
وي با تأکيد بر اينکه حاکميت بايد دسترسي مردم به منابع اجتماعي را افزايش و تسهيل دهد، تصريح کرد: اورژانس يک سيستم اجتماعي است نه قضايي اما هنوز اورژانس اجتماعي در همه ايران فراگير نشده است.
رئيس انجمن مددکاري ايران با بيان اينکه در دو دهه اخير سيستم قضايي کشور همراهي بيشتري در موضوع کودک‌آزاري داشته است، گفت: پرداختن به موضوع از گذشته آسان‌تر شده است اما در جاهايي هم موضوع را آن‌قدر سياسي مي‌کنيم که اصلا اجازه ورود از منظر اجتماعي به موضوع را نمي‌دهيم درحالي که اين يک موضوع اجتماعي است.
لزوم آموزش حفظ حريم افراد
در بخش ديگري از اين نشست، فردين عليخواه، جامعه‌شناس و عضو هيأت‌علمي دانشگاه گيلان ضمن نگراني از نحوه بازنمايي جرم و جنايت در شبکه‌هاي اجتماعي از عملکرد دولت در حادثه «آتنا» انتقاد کرد و گفت: لازم است عدم تجاوز به حريم افراد را آموزش دهيم. عليخواه، با بيان اينکه پديده‌هاي قتل و تجاوز معمولا به صورت پنهاني اتفاق مي‌افتد، گفت: وقتي از چيزي حرف مي‌زنيم که به صورت پنهاني رخ داده و توسط رسانه‌هاي جمعي فاش مي‌شود، بر همين اساس به اعتقاد برخي جامعه‌شناسان جرم و جنايت بايد يک برساخت اجتماعي در نظر گرفته شود.
وي اضافه کرد: فاصله‌اي بين مخاطب و مجرم وجود دارد اما سؤال اينجاست که رسانه چگونه مي‌خواهد اين جرم را بازنمايي يا «فريم‌بندي» کند. اين موضوع مهمي است چون نحوه فريم‌بندي اخبار جرم و جنايت در رفتارهاي اجتماعي افراد تأثيرگذار خواهد بود. عضو هيأت‌علمي دانشگاه گيلان با اشاره به تغييرات رسانه در دهه اخير گفت: در قرن بيستم مردم عمدتا از راديو و تلويزيون استفاده مي‌کردند، در رسانه‌هاي سنتي دروازه‌باني خبر وجود دارد، يعني هر خبري با هر کيفتي در اين رسانهها قابليت انتشار ندارد. همچنين کارکنان اين رسانهها با پيام و بازخورد آن آشنا هستند و در رسانه‌هاي سنتي مسئوليت‌پذيري وجود دارد.
رواج پديده‌اي به نام «خودکشي آنلاين»
عليخواه با اشاره به اينکه در رسانه‌هاي نوين اين ويژگي‌ها کمرنگ شده است، اظهار کرد: در رسانه‌هاي جديد ارسال پيام راحت‌تر شده که همين موضوع نگراني‌هايي را به وجود آورده است. در جاهايي از دنيا خودکشي آنلاين وجود دارد، درست است که ما در ايران آن را نداريم اما به نحو ديگري خودکشي آنلاين را مي‌سازيم. وي افزود: در فضاي اينترنت شما فيلم‌هايي مشاهده مي‌کنيد از خودکشي افراد که توسط ديگران گرفته شده است.
در اين فضا دروازه‌باني وجود ندارد و کاربران با تبعات اجتماعي اين نوع پيام‌ها آشنايي ندارند اين جامعه‌شناس با اشاره به نظراتي که در کانال خود پس از حادثه «آتنا» دريافت کرده است، گفت: شبکه‌هاي اجتماعي تا حدي مي‌توانند تصويري از افکار عمومي ارائه دهند، احساسات‌گرايي ويژگي بود که من در افکار عمومي نسبت به اين حادثه ديدم.
عليخواه با بيان اينکه در افکار عمومي اطلاعات زيادي در مورد «آتنا» مطرح شد اما در اين مورد، صحبت فقط در مورد جرايم قبلي قاتل بود، اظهار کرد: اين به معني تقليل مسائل اجتماعي به مسئله‌اي روان‌شناختي است، بر‌اساس نگاه جامعه‌شناسي آدم‌ها را بايد در زمينه‌ها بررسي کنيم؛ بنابراين موضوع را نبايد روانکاوانه کرد. وي با اشاره به اينکه در بحث راهکارها هم موضوع غفلت‌هاي آموزش مراقبت از خود به کودکان مطرح شد، گفت: اما بحثي در مورد اين وجود نداشت که ما چه‌کار کنيم کودکانمان به کودکان ديگر تجاوز نکنند. لازم است عدم تجاوز به حريم افراد را آموزش دهيم.
در نقد احساسات‌گرايي دولت
اين جامعه‌شناس با اشاره به نظريات دورکيم در مورد حقوق ترميمي و تنبيهي اظهار کرد: جوامعي که به سمت توسعه‌يافتگي مي‌روند در آنها حقوق، نقش ترميمي ايجاد مي‌کند، بر‌اين‌اساس حقوق زمينه‌هاي جرم را بررسي و راه‌حل ارائه مي‌کند نه اينکه مجرم را از بين ببرد. عليخواه با تأکيد بر اينکه در اين حادثه دولت هم غرق احساسات‌گرايي شد، تصريح کرد: دولت به جاي اينکه طرحي براي اشتغال و حاشيه‌نشيني و آموزش‌هاي جنسي و... ارائه دهد، نسخه‌هاي دستوري ويژه‌اي مي‌دهد که پديده مثبتي نيست.
وي خاطرنشان کرد: فريم‌بندي خبر در شبکه‌هاي اجتماعي و نوع برخورد با آسيب‌هاي اجتماعي در يکي، دو سال اخير نگران‌کننده است و اين نوع پرداخت به مسائل مي‌تواند به ترس و فوبياي مردم از جرم و قرباني‌واقع شدن دامن بزند.
- 16
- 4
