ابزار خودکشی را از افسرده ها دور کنید

خیلی وقت بود توی خودش بود. چند بار گفته بود خودش را می‌کشد. کسی جدی نگرفته بود. عاقبت یک‌روز که کسی خانه نبود، رفت و در حمام خودش را آتش زد. بچه کوچکش را گذاشته بود خانه همسایه. زن جوان، قبل از اینکه به دادش برسند، از دنیا رفت؛ پزشکی قانونی علت مرگ را خفگي اعلام کرد. «مهرداد»، فرزند «رعنا» آن موقع دو ساله بود. وقتی ۲۲‌ساله شد، خودش را حلق آویز کرد.

داستان غم انگیزی است. مادر در ۲۰ سالگی و پسر در ۲۲ سالگی خودکشی کردند. می‌گفتند مهرداد افسرده بود. بي‌شك رعنا هم افسرده بود. کسی نمی‌داند. می‌گفتند از وقتی شوهر کرد، توی خودش بود. مهرداد را که زایید، بدتر شد. مهرداد، چیزی از خودکشی و مرگ مادرش در ذهن نداشت. فقط می‌دانست مادرش خودش را آتش زده است. کسی نمی‌داند چرا او هم چنین سرنوشتی برای خودش رقم زده است؛ خودکشی.

اینکه مهرداد هم مثل مادرش خودش را کشته‌است، خیلی عجیب نیست اگر بدانیم سابقه خودکشی در خانواده، احتمال اقدام به خودکشی را بالا می‌برد. این گفته را دکتر کاظم ملکوتی، ريیس انجمن پیشگیری از خودکشی ایران، تایید می‌کند و می‌گوید: « اگر فرد در خانواده، کسی را با سابقه اقدام به خودکشی داشته باشد، حالا یا در اثر آن فوت کرده باشدیا نه، احتمال خودکشی خود فرد بیشتر می‌شود. حالا یا تاثیر ژن است یا یادگیری. دلیلش هنوز به‌طورقطعی مشخص نیست. البته عوامل دیگری نیز در بالا‌بردن احتمال اقدام به خودکشی در افراد موثرند.

ریسک‌فاکتورهای بهداشت روانی در بروز پدیده خودکشی بیشترین نقش را دارند. به‌طوری‌که افسردگی ۶ برابر احتمال اقدام به خودکشی را بالاتر می‌برد. بیکاری هم دو برابر، این احتمال را بیشتر می‌کند. همچنین فاکتورهایی نظیر اعتیاد به سیگار و الکل هم در بروز این پدیده موثرند. اگر شخص یک بار خودکشی کند، احتمال اینکه دوباره دست به این کار بزند ۲۳ برابر بیشتر می‌شود».

۲۳ برابر، احتمال چشمگیری است. این، یعنی باید مراقب کسی که یک‌بار خودکشی ناموفق کرده است، باشیم، چون ممکن است این بار موفق شود! برای برادر «علی» هم چنین اتفاقی افتاد. «۱۰ سال پیش قرص خورد و نجاتش دادند. سه سال بعدش دوباره قرص خورد. باز هم نجات پیدا کرد. بار آخر دیگر قرص برنج خورد و تمام».

ابزار خودکشی را از افسرده ها دور کنید

مشکلش چه بود؟«بیکار بود. افسرده شده بود. همین چیزها». خانواده دیگر مثل قبل نمی‌شود. تصور اینکه عزیزت خودش به زندگیش پایان داده باشد، دردناک است. تصور اینکه شاید می‌شد کاری برای او کرد، حتی دردناک‌تر اینکه می‌توانست حالا زنده باشد، اگر...

اگر ابزار خودکشی را از دسترس فرد افسرده دور کنیم، احتمال اینکه او خودش را بکشد، پایین می‌آید. شاید کمی خنده‌دار به نظر برسد، اما واقعیتش همین است. دکتر حمید موحدی، روان‌شناس در این باره می‌گوید:«خیلی وقت‌ها با چند دقیقه صحبت‌کردن با فردی که قصد خودکشی دارد، می‌توان او را از این کار منصرف کرد و فرد را از اوج تشویش ذهنی پایین آورد. فردی که خانواده‌اش احتمال می‌دهند قصد خودکشی داشته باشد،

باید ابزار این کار را از دسترس او دور کنند و هرچه سریع‌تر به درمان فرد اقدام کنند. متاسفانه خیلی وقت‌ها امکان نجات فردی که اقدام به خودکشی کرده است، وجود ندارد. اگر فرد داروی طبی مصرف کرده ‌باشد، احتمال نجات دادنش بیشتر است اما زمانی که فرد قرص برنج مصرف می‌کند یا با دار زدن و اسلحه سعی می‌کند به زندگیش خاتمه دهد، دیگر احتمال نجات دادنش صفر می‌شود. متاسفانه خیلی موارد دیده شده که فرد قرص برنج مصرف کرده و پشیمان شده، اما دیگر راهی برای بازگشتش وجود نداشته است».

در کیفش قرص برنج پیدا کردند. مینا دیگر خسته شده بود. مینای همیشه خندان که کسی نمی‌دانست در دلش چه غوغایی برپاست. ۱۵ سالی می‌شد که دنبال درمان بود. درمان نازایی. هرچه کرده بودند، نشده بود. می‌گفتند بي‌شك حکمتی در کار است اما مینا دلش بچه می‌خواست. راضی نشد از پرورشگاه بچه بیاورند. مینای همیشه خندان عاقبت چشم‌هایش را برای همیشه به روی همه‌چیز بست. شوهرش که خانه آمد، او را روی تخت پیدا کرد. بی‌جان. می‌گفتند این که دلیل نمی‌شود. برای او اما شد. سال‌ها درمان و از این دکتر به آن دکتر رفتن، افسرده‌اش کرد و عاقبت...

در ایران سالانه حدود ۱۸۰ نفر در اثر مصرف قرص برنج می‌میرند. خودکشی با دار زدن، رتبه نخست اقدام به خودکشی را در ایران دارد و اقدام با داروهای طبی و سموم، به‌ویژه قرص برنج، در رده‌های بعدی هستند. طبق اعلام جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران، بیشترین آمار خودکشی در رده سنی ۱۵ تا ۳۰ سال است.

روش های اقدام به خودکشی

البته روش اقدام به خودکشی در مناطق مختلف ایران متفاوت است. چنانچه خودسوزی در استان‌های غربی، فراوانی بیشتری دارد. همچنین این مساله در شهرنشینان و روستاییان، متفاوت است. بر اساس آمارها، روستاییان بیشتر با سم، به‌خصوص سم‌های «فسفره»، اقدام به خودکشی می‌کنند که کشنده است. دلیلش این است که سموم درختی به مقدار زیاد همیشه در دسترس‌شان قرار دارد.

یونس میرابی، کارشناس بهداشت، در‌این‌باره می‌گوید: «سم کالای ارزانی است و به وفور هم در دسترس کشاورزان و روستاییان است. حتی در خانه‌های روستاییان که مراجعه کنید، سموم ممکن است در دسترس‌ترین مکان ممکن قرار داشته باشند. حتی دیده شده است که سموم را در آشپزخانه و محل پخت و پز نگهداری می‌کنند. پیشنهاداتی داده شد، از‌جمله اینکه میزان در دسترس قرار گرفتن سم برای کشاورزان کنترل شود یا مثل کشور هند که آمار خودکشی‌‌اش با سموم بالاست، به سموم کشاورزی ماده ضدتهوع اضافه شود تا فرد در صورت خوردن سم، بلافاصله استفراغ کند و محتویات از معده‌اش خارج شود».

تا زنده است آن روز را فراموش نمی‌کند. از کجا می‌دانست یکی از روزهایی که مثل همیشه وارد دالان مترو می‌شود تا به محل کارش برود، دلخراش‌ترین صحنه زندگیش را می‌بیند. زنی که خودش را روی ریل انداخت و کشته شد. کسی نفهمید درست چه زمانی اتفاق افتاد. او هم با صدای جیغ زن‌ها متوجه موضوع شد. جلو رفت و فقط گوشه‌ای از صحنه خونین و دلخراش را دید؛ صحنه‌ای که برای همیشه در ذهنش حک شده‌است. اما چرا بعضی‌ها چنین روش دردناک و دلخراشی را برای خودکشی انتخاب می‌کنند؟

دکتر سعيد بهزادي‌فر، روان‌شناس، به این سوال پاسخ می‌دهد:«به‌طورمعمول خودکشي در دو گروه آني و برنامه‌ريزي شده، طبقه‌بندي مي‌شود. کسانی که به هر دلیل در مترو خودکشي مي‌کنند، در هر دوي اين طبقه‌بندي‌ها جاي می‌‌گيرند. از‌سوي‌ديگر، خودکشي در دو نوع پرخاشگرانه و غيرپرخاشگرانه هم دسته‌بندي مي‌شود که از انواع غيرپرخاشگرانه مي‌توان به خودکشي با دارو و سم و از انواع پرخاشگرانه مي‌توان به خودکشي از راه رگ‌زدن و پرتاب‌کردن از بلندي اشاره کرد.

خودکشي‌هاي مترو هم در دسته خودکشي‌هاي پرخاشگرانه جاي مي‌گيرند. افرادي که از قبل انگيزه خودکشي دارند و براي آن برنامه‌ريزي مي‌کنند، دچار افسردگي شديد هستند که منجر به عملي کردن تصميم خودکشي در آن‌ها مي‌شود. اما اينکه چرا بعضي از افراد، روشي اين‌چنين فجيع را براي خودکشي انتخاب مي‌کنند، مربوط به ويژگي‌هاي شخصيتي آن‌هاست».

شماره های ۱۲۳ و ۱۴۸۰ را به خاطر بسپارید؛ هات‌لاین‌های بهزیستی(خط اورژانسی) که در‌خصوص آسیب‌های اجتماعی می‌توان با آن تماس گرفت، از جمله اين موارد، خودکشی است. اگر خود یا اطرافیان‌تان را در معرض خودکشی می‌بینید، با این شماره‌ها تماس بگیرید.

مستانه صادقی