نگرانی از فردا و تشدید پرخاشگری

پرخاشگری اجتماعی یکی از مولفه‌های نارضایتی اجتماعی است. در تیر سال‌جاری یک راننده پراید در یکی از چهار راه‌های اصلی تهران به‌دلیل جریمه شدن، خودرو خود را آتش زد. در روزهای اخیر هم خبر آتش‌زدن یک فرد در مقابل ساختمان شهرداری خبرساز شد. از سوی دیگر با بررسی افراد در جامعه باید گفت که پرخاشگری اجتماعی را می‌توان در نحوه رانندگی آنها و تعاملاتشان با یکدیگر شناسایی کرد. هر یک از موارد مطرح شده همچون مشتی در مقابل خروار است، چون پرخاشگری را می‌توان در زندگی، تعاملات زناشویی، چگونگی رفتار والدین با فرزندان، کم و کیف رفتار مدیران با کارکنان و.... مورد بررسی قرار داد.

در مهر ۹۶، رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران با اشاره به اینکه تاثیر پرخاشگری بر سلامت روان مردم و جامعه بارز است، گفت: میزان خشم و به‌تبع آن پرخاشگری در جامعه بالاست. به گزارش مهر، مریم رسولیان اظهار کرد: میزان پرخاشگری در جامعه ما بالاست و در سطوح مختلف فردی، اجتماعی، سیاسی و حتی محافل علمی و هنری خشم و پرخاشگری وجود دارد. یکی از علل تجربه احساس خشم به رسمیت شناخته نشدن یا نادیده گرفتن احساسات، عواطف و خواسته‌های کودکان در درون خانواده و جامعه است که منجر به احساس محرومیت و خشم می‌شود و این خشم در شرایط پر استرس منجر به بروز رفتار پرخاشگرانه می‌شود.

افراد در شرایط کنونی به حدی با اضطراب و استرس‌های روزمره مواجه هستند که دیگر آستانه تحملشان کاهش یافته است. این خشم به اشکال مختلف خود را نمایان می‌کند. از سوی دیگر با بررسی وضعیت معیشتی جامعه و نیازهای هر یک از افراد بر اساس سن و سال و جایگاه اجتماعی‌شان انتظار می‌رود تا مسئولان نیز برای حل چالش‌های مورد نظر وارد میدان شده و برای افزایش آرامش اجتماعی در جامعه اقدامات مناسب انجام دهند، چون اضطراب و استرس به دلیل مسائل مالی، اجتماعی، فرهنگی و... بروز می‌کند.

کاهش قدرت خرید و آستانه تحمل درجامعه

در روزهای اخیر سرپرست سازمان تعاون کار و رفاه اجتماعی از کاهش ۳۰ درصدی قدرت خرید مردم خبر داد. وقتی وضعیت مالی کفاف زندگی افراد را ندهد و وضعیت اشتغال نیز در جامعه چندان مناسب نباشد، بروز و تشدید پرخاشگری اجتماعی دور از انتظار نیست. از سوی دیگر شاهد بی‌توجهی یا کم توجهی به اخلاقیات در جامعه هستیم و همین امر در کاهش صبر، گذشت و تحمل اجتماعی تاثیر دارد.

این مساله هم شامل افراد و هم مسئولان می‌شود. همچنین در روزهای اخیر مسعود قادی پاشا، مدیر کل پزشکی قانونی استان تهران با اشاره به مراجعه بیش از ۲۵ هزار تهرانی به دلیل نزاع در سه ماهه نخست سال‌جاری گفت: میزان نزاع در این مدت نسبت به مشابه سال قبل دو درصد افزایش داشته است. باید دانست که میزان نزاع‌های مورد بررسی فقط شامل نزاع‌های ثبت شده است، در صورتی که بخش قابل توجهی از نزاع‌ها در جامعه ما بدون مراجعه به مراکزی همچون کلانتری و پزشکی قانونی رها می‌شود. در این میان باید تاکید کرد که میزان نزاع‌های خیابانی در کشور بیش از این ارقام است.

تعلیم‌وتربیت منفعل در مهارپرخاشگری

یک روانشناس درباره پرخاشگری اجتماعی به خبرنگار «آرمان» می‌گوید: عوامل متعدد به پرخاشگری دامن می‌زند.بنابراین برای جلوگیری از پرخاشگری و پیشگیری از مسائل پرخاشگری باید به عوامل ایجاد کننده آن توجه داشت.برای مثال وقتی ناکامی و خشم فروخورده به علت عدم پاسخگویی به نیازها بروز می‌کند، عصبانیت طبیعی است.

امیر هوشنگ مهریار می‌افزاید:‌ باید عوامل ایجاد کننده پرخاشگری در سطوح اجتماع، خانواده و نظایر آن مورد توجه قرار بگیرد. در وهله نخست باید دانست که پرخاشگری یک واکنش طبیعی در انسان‌هاست، یعنی فرد در صورت درک تهدیدها و برای مقابله با آن خود را آماده می‌کند. به گفته او پرخاشگری طی تکامل در انسان‌ها ایجاد شده است.

یکی از وظایف تمدن کنترل پرخاشگری و سوق دادن آن به کانال‌هایی بود که این قضیه به روابط اجتماعی دخالت نداشته باشد. برای مثال تربیت‌های خانوادگی برای مهار پرخاشگری‌های اجتماعی است. در این روند به افراد می‌آموزند که در پرخاشگری از کلمات توهین آمیز استفاده نشود. درضمن پرخاشگری در ابعاد مختلف بروز می‌کند. این روانشناس می‌گوید: تفاوت‌های اساسی در افراد مختلف در مهار و کنترل پرخاشگری وجود دارد. بنابراین شخصیت افراد در این مساله مهم است. برخی از افراد آمادگی بیشتر برای پرخاشگری دارند.

مهریار می‌افزاید: تعلیم و تربیت تا حدی می‌تواند در مهار پرخاشگری تاثیرگذار باشد، اما نمی‌توان پرخاشگری را از بین برد. درضمن عوامل خارجی باعث تحریک حساسیت‌ها می‌شود و در برخی مواقع افراد نیز از طریق پرخاشگری می‌توانند به حقوقشان دست یابند. به گفته او عوامل بیولوژیکی، اجتماعی، تربیتی و... باعث شده پرخاشگری در جامعه ما افزایش یابد. در تمامی جوامع روش‌های ویژه‌ای برای کنترل پرخاشگری وجود دارد.

درضمن نظام تعلیم و تربیت نقش عمده در مهار و کنترل این مساله دارند. در حالی که در جامعه روش‌های تعلیم و تربیت خانوادگی و عمومی برای کنترل پرخاشگری اقدام مناسبی انجام نداده است. به گفته او در برخی مواقع نیز پرخاشگری به شکل غیرمستقیم بروز می‌کند. برای مثال وقتی ایرانی‌ها می‌خواهند از یک در وارد شوند به هم تعارف می‌کنند، اما همین افراد در رانندگی به یکدیگر مجال نمی‌دهند و همین مساله نیز باعث بروز تصادفات فراوان می‌شود.

در اصل این مساله به جو اجتماعی کشور مربوطه می‌شود. به گفته او برخی از عوامل شخصی، خانوادگی و اجتماعی باعث تشدید پرخاشگری می‌شود. وقتی در جامعه‌ای ثبات اقتصادی وجود ندارد و افراد نگران از فردا خود هستند، طبیعتا میزان قابل توجهی از خشم‌های اجتماعی افراد فروخورده می‌شود و به شکل پرخاشگری‌هایی همچون نزاع‌های خیابانی بروز می‌کند.

پرخاشگری اجتماعی به اشکال مختلف در جامعه خودنمایی می‌کند. این در حالی است که در روزهای اول انقلاب و دوران دفاع مقدس افراد با گشاده رویی در صحنه‌های جنگ و محافل اجتماعی حضور داشتند. در آن دوران گذشت، فداکاری و ساده زیستی در زندگی‌ها جاری و ساری بود. اگر اخلاقیات در جامعه آسیب ببیند دیگر امکان جبران این سرمایه اجتماعی نیست. برای مثال افراد در صورتی که خسارت‌های اقتصادی ببینند با کار و تلاش مضاعف می‌توانند مسائلشان را حل کنند، اما وقتی اخلاق در جامعه آسیب ببیند، این مساله دیگر قابل جبران نیست.

در خانواده‌ای که بزرگان آن مسائل اولیه اخلاق را رعایت نکرده و رابطه حسنه را با فرزندانشان نداشته و تقلب در خانواده‌شان رواج دارد، بی‌شک فرزندان نیز از آنها می‌آموزند. باید دانست که در دولت نهم و دهم اخلاقیات، اقتصاد را با چالش مواجه کرد. بداخلاقی‌های اجتماعی امید را در جامعه کاهش می‌دهد. وقتی مسئولان به‌جای ارائه گزارش‌های صادقانه به مردم، بیان مشکلات و حل مساله به توجیه و حرف و حدیث می‌پردازند، طبیعتا میزان عصبانیت مردم نیز افزایش می‌یابد. تحریم‌ها در وضعیت امروز جامعه ما بی‌تاثیر است، چون تاثیر تحریم‌ها حداکثر ۲۰ درصد است، اما ۸۰ درصد مساله به طرز فکر مردم و نحو مواجهه آنها با مسائل بستگی دارد.

اگر افراد اخلاق، تفاهم و امید به آینده داشته باشند، می‌توانند در مقابل ناملایمات ایستادگی کنند. هرچند وقتی در تمامی مسائل شاهد فساد هستیم، دیگر میزان اعتماد اجتماعی در جامعه کاهش می‌یابد. امروز اخلاقیات، اقتصاد جامعه را به نابودی کشانده است. اگر در جامعه تقلب، تزویر و ریا باشد، حاصل آن هم احتکار، ثروت اندوزی و قدرت طلبی می‌شود. در این شرایط فقیر روز به روز فقیرتر و ثروتمند روز به روز ثروتمندتر می‌شود. این مساله برای جامعه ما مناسب نیست. بر اساس آمار ۹۰ درصد ثروت جامعه در اختیار ۱۰درصد از افراد است.

هم‌اکنون فقر مطلق در جامعه از ۳۰ درصد فراتر رفته است. این وضعیت اقتصادی در سایه بی‌تدبیری و نبود برخورد قاطع با سوء استفاده کنندگان بازتولید نارسایی‌ها را در جامعه به‌دنبال دارد. اگر نهادها به شکل صادقانه وارد میدان شوند، مشکلات اجتماعی جامعه حل و فصل می‌شود. با بررسی سفارشات معصومین باید گفت که امام علی(ع) به محمد حنفیه گفت:‌‌ای فرزندم، من از فقر می‌ترسم و از آن به خدا پناه می‌برم، زیرا فقر باعث کمبود دین و سرگردانی خرد می‌شود. این به آن معناست که فقر منشا بروز مشکلات در ابعاد مختلف است. باید با فقر مبارزه شود، چون فقر منشا زائل شدن دین و عقل است. حاصل سرگردانی عقل هم بروز رفتارهای نابهنجار همچون پرخاشگری است.

برای مثال وقتی فرد در پاسخگویی به نیاز همسر و فرزندان ناتوان باشد، طبیعتا دست به رفتارهای خلاف عقل می‌زند. برای مثال در کشورهای توسعه یافته وقتی ارزاق گران می‌شود، مردم خرید نمی‌کنند، اما در ایران با هرگونه نوسان در بازار مردم به مراکز فروش هجوم می‌آورند. این رفتار نشان دهنده بی‌اعتمادی افراد به مسئولان و نبود امید در آینده است. در واقع هجوم به بازار نشان از بی‌اعتمادی و نبود امید است. کشور ایران با دیگر کشورها قابل مقایسه نیست. در حالی که تمامی این نعمت‌ها به‌دلیل بی‌تدبیری، رانت و سوءمدیریت‌ها بلای جان شده است.

همچنین اگر امروز افرادی همچون سلطان طلا یا سکه از سوی رسانه‌ها معرفی می‌شوند، به این دلیل است که در گذشته با رانت خوارها و سوء استفاده کنندگان به شکل مناسب برخورد نشده است. باید بتوان با صداقت با مردم رفتار کرد و داشته‌ها را به میدان آورد. برای مثال هم اکنون یک کارگر چگونه می‌تواند با حقوق ماهانه یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان زندگی کند؟ بنابراین باید به داد ملت رسید. امید است با همت و تلاش بتوان اخلاقیات را به کشور برگرداند.

زهرا سلیمانی