كمك‌های انسان‌دوستانه يا سرمايه‌گذاری؟

اتفاقاتي كه به واسطه حوادث طبيعي مثل سيل و زلزله يا به دليل حوادث سياسي مثل جنگ و تجاوز و تخريب در يك گوشه جهان رخ مي‌دهد، موجب جلب توجه جهانيان و احساس همدردي مي‌شود و هر انساني از طريق ابراز اين حس مي‌كوشد كه حداقلي از وظيفه انساني خود را در برابر اين حوادث و فجايع به نمايش بگذارد.

بسياري از افراد نيز آمادگي دارند تا فراتر از ابراز همدردي كمك‌هاي عملي نيز بكنند؛ كمك‌هايي كه شامل مواد غذايي، پول، دارو، پوشاك، خدمات درماني و بهداشتي و... مي‌شود. ولي هميشه ممكن است اين پرسش پيش آيد كه در جوامعي چون ايران كه افراد نيازمند در جامعه وجود دارد، آيا چنين كمك‌هايي توجيه‌پذير است؟ چرا اين كمك‌ها را به هموطنان نيازمند خودمان نكنيم؟

پيش از پاسخ بايد گفت كه در اين پرسش حقيقتي جدي وجود دارد؛ اينكه هر دولتي و حكومتي در درجه اول و دوم و سوم مسئول بهبود وضع زندگي مردم خودش است و تا هنگامي كه حتي يك نيازمند در جامعه وجود دارد، نبايد منابع مالي خود را صرف مردم ديگر كند؛ البته مردم مي‌توانند خودشان كمك‌هاي داوطلبانه داشته باشند، ولي دولت‌ها بايد جهت‌گيري كمك‌هاي خود را به مردم جامعه خود معطوف كنند و هر گونه حمايت از ساير مردمان و كشورهای دیگر بايد متضمن سود و منفعتي براي كشور خودشان باشد. در اين مورد مي‌توان مثال‌هاي فراواني زد كه برخي از حمايت‌هاي مالي از مردم كشورهاي ديگر به نوعي متضمن تأمين امنيت ملي كشور است كه اين یک سودآوري مهمی است. البته تعيين مصداق اين موضوع قدري پيچيده است و نيازمند گفت‌وگوي جمعي است، ولي در هر حال اين نوع كمك‌هايي كه در جهت تأمين منافع ملي كشور مي‌شود، بسيار بااهميت است.

نوع ديگري از كمك‌ها هستند كه در قالب هلال‌احمر انجام مي‌شود. هدف اين كمك‌ها انسان‌دوستانه است؛ هر چند منافع سياسي نيز دارد. كمك‌هاي انسان‌دوستانه نيز اگر چه از زاويه اخلاقي ارايه مي‌شوند، ولي منطق هزينه و فايده دارند؛ به عبارت ديگر این نوع کمک‌ها بدان معنا است كه جامعه‌اي كه به دیگران كمك مي‌كند، خود را در برابر اين حوادث منفعل نمي‌بيند و احساس مي‌كند كه قادر است با كمك‌های هر چند اندكِ خود، از بار منفي اين حوادث كم كند. اين احساس رضايت‌ خاطر بسيار مهم است؛ ولي وجه ديگر ماجرا شباهت بيمه‌اي اين نوع كمك‌ها است.

هر جامعه‌اي به تناسبي در معرض اين اتفاقات تأثرآور است. در حال ‌حاضر از جامعه آمريكا قدرتمندتر وجود ندارد ولي همين جامعه در برابر دو طوفاني كه در فاصله كمتر از دو هفته بسياري از ايالت‌هاي آن را درنورديد و ده‌ها ميليارد دلار خسارت وارد كرد، کمر خم کرده است. اين امر نشان مي‌دهد كه قوي‌ترين كشورها نيز در برابر حوادث طبيعي ضربه‌پذير هستند.

احتمال بروز و ظهور اين ضربه‌پذيري در حوادث سياسي و نظامي براي كشورهاي در حال توسعه بیشتر است. حوادثي كه بسيار دردناك‌تر از حوادث طبيعي است؛ زيرا در حوادث طبيعي خشم طبيعت گريبان اكثريت مردم را بدون تبعيض مي‌گيرد و اتفاقا در اين حوادث كمك‌هاي امدادي به‌سرعت و با حداكثر توان به سوي حادثه‌ديدگان سرريز مي‌شود، در حالي كه در حوادث سياسي و نظامي به گونه‌اي است كه يك طرف این ظلم و جنايت، انسان‌های دیگر است كه به جز ظلم مانع از كمك‌رساني مي‌شوند. ضمن آنكه اتفاقاتي كه در جريان اين حوادث رخ مي‌دهد، چنان ناراحت‌كننده است كه حتي از انتشار اخبار آن ممانعت مي‌شود.

در حوادث سياسي و نظامي مسأله فقط آوارگي و نداشتن امكانات و مردن به بدترين شيوه نيست، بلكه مسأله مهمتر ظلم و ستمي است كه انسان‌ها نسبت به يكديگر روا مي‌دارند. حوادث طبيعي را نمي‌توان ظلم ناميد؛ فقط یک حادثه ناگوار است ولي براي مقابله با ظلم موجود در حوادث سياسي و نظامي بايد اقدامي كرد؛ مبارزه ما با چنين ظلمي در حقيقت دفاع از خودمان است.

ولي چرا اين كمك‌ها نقش بيمه‌اي دارند؟ حتما ديده‌ايد كه انسان‌هايي كه بيمار مي‌شوند، حتي اگر نياز به كمك ديگران هم نداشته باشند، انتظار احوالپرسي و سرزدن از سوی دیگران را دارند، چه رسد به اينكه نياز مالي هم داشته باشند. اين حوادث هر كدام مي‌تواند براي همه ملت‌هاي ازجمله ما نيز رخ دهد. اگر روزي اتفاقي برايمان بيفتد و هيچ‌كس از ما حمايت نكند و دستمان را نگيرد، احساس بدي كه از اين تنهايي و بي‌مروتي ديگران به ما دست مي‌دهد، از اصل درد و رنج آن حادثه جانكاه‌تر است. بنابراين ما به ديگران كمك مي‌كنيم، حتي اگر از نيازهاي خود كم كنيم؛ چون دير يا زود ديگران هم بايد همين رفتار را در برابر گرفتاري‌هاي ما داشته باشند.

اگر در گرفتاري‌هاي خودمان تنها بمانيم و حمايتي شامل حال ما نشود، بسيار افسرده و سرخورده خواهيم شد. بنابراين حمايت‌هاي معقول و متناسب از همه آسيب‌ديدگان جهاني، حتي فارغ از تعلقات گوناگون يك وظيفه انساني و حتي ملي است كه جمعيت هلال‌احمر به بهترين نحو آن را نمايندگي مي‌كند. این کمک‌ها نه‌تنها به ما و مردم آرامش روانی می‌دهد، بلکه سرمایه‌ای است که در بهترین زمینه استفاده شده است. این اشعار لغو و بیهوده نیست که پدران ما گفته‌اند و در فرهنگ ما ریشه دوانده است:

تو نیکی می‌کن و در دجله انداز/ که ایزد در بیابانت دهد باز

یا

بنی‌آدم اعضای یک پیکرند/ که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار/ دگر عضوها را نماند قرار

این بی‌قراری ما از طریق کمک تا حدی آرامش خواهد گرفت.