درحالی که دولت حسن روحانی همواره با فیلترینگ این پیام‌رسان مخالفت کرده بود، به دنبال خروج پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب از تلگرام، کانال اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری نیز دیروز چهارشنبه از توقف فعالیتش در این پیام‌رسان خبر داد. پیش از این هم رئیس‌جمهوری اعلام کرد که «هدف از راه‌اندازی پیام‌رسان‌های داخلی نباید فیلتر یا مسدود کردن دسترسی‌ها باشد، بلکه باید با هدف رفع انحصار پیام‌رسان‌ها انجام شود.» این اظهارات روحانی این پرسش‌ها را مطرح می‌کند که آیا واقعا مشکل، انحصاری شدن تلگرام در ایران است؟ آیا فراگیر شدن این پیام‌رسان به‌دلیل قابلیت‌های فراوان آن نیست؟ با خروج مسئولان از تلگرام، آیا مردم برای دنبال کردن اخبار این مقام‌ها به پیام‌رسان داخلی خواهند پیوست؟
همزمان با اظهارات مختلف مسئولان درباره فیلتر یا عدم فیلتر تلگرام، مسئولان و پایگاه‌های مرتبط دولتی و حکومتی یکی‌یکی از مدار کاربران این پیام‌رسان خارج می‌شوند. کانال تلگرام رهبر انقلاب که تا صبح چهارشنبه ۲۹فروردین با بیش از یک میلیون عضو درحال فعالیت بود با انتشار پیامی اعلام کرد که «برای رفع انحصار پیام‌رسان تلگرام» و حمایت از شبکه‌های داخلی، از این به بعد در پیام‌رسان‌های داخلی گپ، آی‌گپ و سروش فعالیت خواهد کرد. در این اطلاعیه آمده است: «پیش از شروع برنامه رسمی نهادهای کشور در توقف استفاده از تلگرام، فعالیت خود را در این شبکه متوقف می‌کند.»
در همین روز خبر رسید که رئیس مرکز مدیریت راهبردی افتای(امنیت فضای تولید و امنیت اطلاعات) ریاست‌جمهوری در بخشنامه‌ای به تمامی دستگاه‌های اجرایی، استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی در تمامی نهادها و موسسه‌های دولتی و عمومی غیردولتی را ممنوع اعلام کرده است. در توضیح بیشتر آمده است: «همه نهادها و موسسات دولتی و عمومی غیردولتی باید هرگونه تبلیغات خود در محیط پیام‌رسان‌های اجتماعی را صرفاً از طریق پیام‌رسان‌های اجتماعی داخلی که به صورت رسمی از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام می‌شود، انجام دهند.
بدیهی است هرگونه استفاده از پیام‌رسان‌های اجتماعی خارجی برای مکاتبات اداری و ارائه خدمات اداری کماکان ممنوع است.» خبر خروج اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری هم جزو اخبار پرسروصدای روز گذشته بود که در پی صدور این اطلاعیه مرکز مدیریت راهبردی افتای اتفاق افتاد. کانال جهانگیری با انتشار این پیام به‌طور رسمی توقف فعالیتش را اعلام کرد: «در چهارچوب قوانین و مقررات کشور، از امروز در این کانال پیامی منتشر نخواهد شد و انتشار اخبار برنامه‌های وی از طریق پیام‌رسان‌های داخلی صورت می‌گیرد.»
اوایل هفته جاری هم محمد بطحائی، وزیر آموزش و پرورش در توئیتر خود از پیوستن خود به یک پیام‌رسان داخلی خبر داد و نوشت: «از امروز کانال اطلاع‌رسانی خود را به یک پیام‌رسان داخلی منتقل کردم و تمام واحدهای اداری این وزارتخانه باید برای امور اداری از پیام‌رسان داخلی استفاده کنند.»
به دنبال این جریان شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد که از کانال تلگرام خارج شده است. کانال اطلاع‌رسانی مجلس خبرگان رهبری هم نوشت که این مجلس «از چهارشنبه فعالیت‌های خود را در تلگرام متوقف کرد.»
تکرارمعکوس ماجرای توئیتر
این کوچ گسترده در حالی اتفاق افتاد که یک شبکه اجتماعی دیگر جریانی معکوس این روند را تجربه کرده و خود نشان دهنده ناموفق بودن احتمالی تلاش دولتی‌ها برای کشاندن مردم به همراه خود به پیام‌رسان‌های داخلی است. توییتر که تا سال ۸۸ در ایران چندان جدی گرفته نمی‌شد، در بحبوحه وقایع پس از انتخابات ۸۸ فیلتر شد. بعد از آن نیز با وجود رقبایی که برای ایرانی‌ها جذاب‌تر بودند و شرایط و ویژگی‌های خاصش همچون محدودیت کاراکتر، اقبال رو به رشد کندی را در میان کاربران ایرانی تجربه کرد.
با این حال نمود اثرگذاری آن بر دیگر شبکه‌های اجتماعی با انتشار محتوای توییت‌ها در دیگر شبکه‌ها و ایجاد جو غالب و ترند موضوعی در فضای مجازی، باعث شد نه تنها شیب صعودی کاربران ایرانی آن بیشتر شود، بلکه مسئولان نیز به دنبال بهره‌بری از اثرگذاری این شبکه اجتماعی به آن بپیوندند. در حال حاضر توییتر علی‌رغم فیلتر بودن یکی از شبکه‌های اثرگذار در ایران به شمار می‌رود. حال سوال این است که حرکت این روزهای مسئولان برای خروج از تلگرام و اعلام فعالیت در پیام‌رسان داخلی چقدر می‌تواند مخاطبان آنها را وادار به عضویت در این پیام‌رسان کند؟ آیا آنهایی که اخبار مربوط به مسئولان را رصد می‌کنند برای باخبر شدن از این خبرها حاضرند به پیام‌رسان داخلی بپیوندند؟
اندک آزادی بیان هم وجود نخواهد داشت
«صابر» در پاسخ به این پرسش‌ها به «ابتکار» می‌گوید: «خیر من در پیام‌رسان داخلی عضو نمی‌شوم به خاطر اینکه اعتقاد دارم حریم خصوصی در پیام‌رسان داخلی رعایت نمی‌شود و از آن به‌عنوان ابزار جاسوسی از شهروندان استفاده خواهد شد و اندک آزادی بیان، امکان نقد و همینطور گردش اطلاعات و اخبار کشور که به واسطه گسترش پیام‌رسان خارجی ایجاد شده بود، در پیام‌رسان داخلی وجود نخواهد داشت و اینکه آیا اصلا حریم خصوصی اطلاعاتی در قانون ایران تعریف شده است؟»
«منصور» و «تهمینه» دو شهروند دیگری هستند که پاسخ مشابهی به سوالات «ابتکار» می‌دهند. به گفته آنها، «هیچ‌گاه راغب نبودیم که اخبار را از طریق کانال‌های مسئولان دنبال کنیم برای همین خروج آنها از تلگرام فرقی به حال ما نمی‌کند. ضمن اینکه به پیام‌رسان داخلی به دلیل مشکلاتی که دارد ملحق نخواهیم شد.»
«مهدیه» هم دیگر شهروندی است که به «ابتکار» توضیح می‌دهد: «در هر صورت به پیام‌رسان داخلی نمی‌پیوندم، علت دقیق این کارم را نمی‌دانم؛ شاید از تنبلی است یا لجبازی یا احساس نیاز نکردن. با همه اینها اگر تلگرام با فیلترشکن برقرار باشد و از رونق نیفتد ترجیح می‌دهم در آن به فعالیتم ادامه دهم حتی با وجود فیلتر شدن.»
فرهنگ‌سازی نه زمینه‌سازی فیلترینگ
همه این صحبت‌های مردم درحالی است که به عقیده برخی، خروج مسئولان و پایگاه‌های اطلاع‌رسانی وابسته به دولت و حکومت از تلگرام نوعی زمینه‌سازی برای فیلتر کردن تلگرام است، موضوعی که رمضانعلی سبحانی‌فر، عضو کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه هم به آن اشاره کرده و به آن پاسخ داده است. به گفته این عضو فراکسیون امید مجلس، «خروج دستگاه‌ها و مقام‌ها از تلگرام به‌منظور فرهنگ‌سازی استفاده از نمونه داخلی است، نه زمینه‌سازی فیلترینگ.»
سبحانی‌فر به ایلنا توضیح می‌دهد: «صحبتی درمورد فیلترینگ تلگرام مطرح نیست و آن‌چه ازسوی دولت و رئیس‌جمهوری هم مورد تاکید قرار گرفت این است که باید انحصار در فضای مجازی پیام‌رسان‌های داخلی بشکند.» به گفته این نماینده مجلس، «اولاً که هیچ تصمیمی درمورد فیلترینگ واتس‌آپ و اینستاگرام گرفته نشده و درمورد تلگرام هم صرفاً بحث این است که انحصار شکسته شود تا مبادا فساد ایجاد شود.
با این توضیح که اساساً هیچ شبکه اجتماعی که محتوای مجرمانه نداشته باشد، بسته نمی‌شود.» او می‌گوید: «خروج برخی دستگاه‌ها و مقامات از تلگرام زمینه‌سازی برای فیلترینگ این پیام‌رسان نیست، این اتفاق به‌معنای نوعی فرهنگ‌سازی برای جلب اعتماد عمومی و استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی است چراکه ما باید به‌جای بستن فضای مجازی به‌سمت فرهنگ‌سازی جهت استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی برویم.»
همگی به‌مرور بسته خواهند شد
اظهارات عضو کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه درحالی است که ۲روز پیش ابوالفضل ابوترابی، عضو هیئت رئیسه فراکسیون ولایی مجلس اعلام کرد که«بسته شدن تلگرام در کشور تنها آغاز کار است و تمامی پیام‌رسان‌های خارجی به‌مرور بسته خواهند شد.»
به هرحال با وجود اینکه مسئولان منعطف به اصلاح‌طلبی و در راس آن رئیس‌جمهوری بارها اعلام کرده‌اند به‌دنبال تحقق خواست مردم هستند و می‌خواهند «در مسیر دسترسی بیشتر به فضای ارتباطی، اطلاعات و قدرت انتخاب مردم گام بردارند» با خروج مسئولان دولتی از تلگرام به‌نظر می‌رسد چندان هم در این مسیر قرار نگرفته‌اند و مطالبه مردمی که به آنها رای داده‌اند را فراموش کرده‌اند.
سوسن نوری
- 19
- 3
