مروری بر۴ سرود خاطره انگیز دوران دفاع مقدس

رژیم بعث عراق، روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، نیروهای خود را از مرزهای ایران عبور داد تا جنگی هشت ساله را به کشورمان تحمیل کند؛ همین قدر ناگهانی و بی‌مقدمه. در طول هشت سال دفاع مقدس، اتفاقات زیادی در حوزه ادب و هنر رقم خورد؛ اما یکی از پررنگ‌ترین آن‌ها، ساخت سرود و سمفونی‌های تاثیرگذار در زمینه حماسه و دفاع بود. استفاده‌ از نواها و موسیقی، از دیرباز در جنگ‌ها سابقه داشته و درکتاب «کوروش کبیر» اثر گزنفون نیز، به این موضوع اشاره شده که در جنگ‌های آن زمان، سپاه ایران از یک ساز بادی که صدای مهیبی داشته، استفاده می‌کرده است.

این رویکرد در دوره های مختلف، دنبال شد و در دوران ما، افزون بر مارش های نظامی، برخی نوحه های ماندگار نیز، ضمیمه موسیقی دفاع مقدس شد. این دوره را باید دوران طلایی موسیقی و سرودهای دفاع مقدس در ایران دانست. در ادامه به چهار قطعه معروف دفاع مقدس و چگونگی ساخت آن‌ها اشاره می‌کنیم.

خجسته باد این پیروزی

همان طور که از نام «خجسته باد این پیروزی» برمی‌آید، این سرود توصیف‌کننده لحظه‌های شیرین پیروزی است. شعر این سرود را که محمد گلریز خواننده آن است، حمید سبزواری سروده و احمدعلی راغب آهنگ سازی آن را انجام داده است .

این سرود به سفارش رادیو به مناسبت آزادسازی خرمشهر در عملیات بیت المقدس ساخته شد؛ یک مارش نظامی در دستگاه بیات ترک! آهنگ ساز این اثر که آهنگ سرود «آمریکا! آمریکا!مرگ به نیرنگ تو» نیز ساخته اوست، با محمد گلریز همسایه بوده است و بعد از ساخت، آن را به رادیو تحویل می‌دهد. صبح روز سوم خردادسال ۶۱، بعد از خبر به یاد ماندنی «خونین‌شهر، شهر خون آزاد شد»، این سرود با مطلع «از صلابت ملت و ارتش و سپاه ما/ جاودانه شد از فروغ ظفر پگاه ما» برای اولین بار از رادیو پخش شد و تا امروز ورد زبان‌هاست.

همپای جلودار

فعالیت‌های حوزه هنری در اوایل دهه ۱۳۶۰، گسترش یافت و تولید موسیقی برای دفاع مقدس نیز، جزو یکی از اولویت‌های این حوزه بود. مجموعه آلبوم‌های «نینوا»، نتیجه تلاشی در همین راستا محسوب می شد که دو آلبوم ابتدایی آن، بیشتر به موضوع جنگ پرداخته بود. دو تصنیف «شهرخون» و «همپای جلودار» در این مجموعه آلبوم، بیش از دیگر قطعه‌ها شنیده شد که تصنیف دوم، با یک مثلث طلایی یعنی حمیدسبزواری در قالب شاعر، دکلمه‌خوانی فرج‌ا... سلحشور و حسام‌الدین سراج به عنوان خواننده شکل گرفت. هرچند این تصنیف بیشتر به عنوان یک تصنیف برای مردم فلسطین و لبنان شناخته می‌شود اما جزو ماندگارترین آثار موسیقایی دفاع مقدس نیز هست.

کجایید ای شهیدان خدایی

نمی‌شود از جنگ گفت و سرود «کجایید ای شهیدان خدایی» را به یاد نیاورد. این قطعه با صدای بیژن کامکار و آهنگ سازی هوشنگ کامکار به مناسبت سوم خرداد و آزادسازی خرمشهر ساخته شد. بیژن کامکار درباره نحوه ساخت این آهنگ گفته است:«در جریان انقلاب هر اتفاقی می‌افتاد، ما شرکت می‌کردیم و همراه با مردم بودیم. ساخت آهنگ در آن زمان، نه سفارشی بود و نه دستوری. تنها جوش و خروش درونی بود. این آهنگ در یک فضا و شرایط خاص در دوران دفاع مقدس و انقلاب ساخته شد.» وی با بیان این که نخستین سرود جنگ را در حالی ساختیم که هنوز مردم جنگ را باور نداشتند، افزود: این آهنگ در زیرزمین وزارت ارشاد و با کمترین امکانات ساخته شد.

خلبانان، خلبانان ...

بیشتر ما این سرود را شنیده‌ایم، اما از جزئیات جالب آن بی‌خبریم. بابک رادمنش، با نام هنری فیروز برنجان( پدر خواننده معروف سامی یوسف) سازنده شعر و آهنگ قطعه به یادماندنی «خلبانان» است. او درخصوص چگونگی ساخت این قطعه گفته است :« ۳۱ شهریور سال ۱۳۵۹ جمشید نجفی منزل ما مهمان بود و من مشغول نوشتن نت قطعه‌ای بودم که باید فردای آن روز در رادیو ضبط می‌شد. همان موقع از حمله عراق به ایران باخبر شدیم. به علت نزدیکی خانه ما به فرودگاه، صدای مهیب انفجاری را شنیدیم و مثل همه همسایه ها به پشت بام رفتیم.

بهت زده ایستاده بودم که با دست اشاره کردم و بلند گفتم «پرواز کن!» جمشید گفت چی؟! گفتم هیچی، شما فقط فردا در رادیو حضور داشته باش. تا صبح روز بعد، شعر و آهنگ «خلبانان» را ساختم و تنظیم کردم و به سازمان رفتم. آن زمان خودم عضو شورای موسیقی سازمان بودم. سرود را به همکاران دیگرم نشان دادم و آن ها هم استقبال کردند. تصمیم به ضبط گرفتیم. این قطعه توسط ارکستر بزرگ رادیو و ارکستر آذربایجانی در استودیو ۸ رادیو اجرا شد.»