بخشی از جریان موسیقی در ایران از چند سال قبل در طبقه منفی‌یک به فعالیت خود ادامه می‌دهد. البته برخی از زیرزمینی‌ها توانسته‌اند با گرفتن مجوز به روی زمین بیایند و تا همین حالا به فعالیت خود ادامه بدهند، اما برخی دیگر خیر. افرادی مثل محسن چاوشی یا محسن یگانه از دهه ۸۰ نمونههای موفق این جریان هستند، اما چهره‌هایی مثل حسین تهی، یاس یا حمید صفت در این سیر خوش‌شانس نبوده‌اند، حتی گاهی تیتراژ خوانده‌اند، اما در دقیقه ۹۰ با مخالفت‌هایی روبه‌رو شدند. شاید نزدیکترین مثال برای این گروه‌ها و افراد، یاس یا حمید صفت خوانندگان رپ فارسی باشند که یکی در سال ۹۶ و دیگری امسال تیتراژ فیلم‌هایی را خواندند و البته هر دو هم ناکام ماندند و احتمالا نام‌های دیگر هم به این لیست اضافه خواهند شد.
معین زد و آرمین تو‌ای اف‌ام
این روزها نام آرمین تو‌ای اف ام بر سر زبان‌ها افتاده و اینکه احتمالا درحال فعالیت برای دریافت مجوز است. همین چند روز قبل هم یک رسانه اصولگرا با نام بردن از او، ارشاد را مورد انتقاد قرار داد، آن هم در شرایطی که تجربه نشان داده نتیجه محدودیت‌ها در هر زمینه‌ای خروج سرمایه‌‌های کشور است. این رسانه‌ها ابراز نگرانی کرده‌اند که آرمین زارعی ملقب به آرمین تو‌ای اف ام هم مثل «معین زد» -دیگر خواننده زیرزمینی که خرداد امسال مجوز گرفت- موفق به دریافت مجوز از ارشاد شود.
درواقع این دست رسانه‌ها بیشتر موافق برخورد با این هنرمندان هستند، اما به اعتقاد پیروز ارجمند، مدیر سابق دفتر موسیقی وزارت ارشاد هنرمندان افراد ناهنجار نیستند که با آنها برخوردهای این‌چنینی شود. او به «شهروند» می‌گوید: «هنرمندان قشر مثبت جامعه به حساب می‌آیند، اما رفتاری که با هنرمند میشود، با هیچ‌کس نمی‌شود.»
ارجمند البته این را هم اضافه می‌کند که برخی از این هنرمندان گاه در اشعارشان الفاظی را به کار می‌برند که در هیچ فرهنگی پذیرفته نیست: «تعداد این نوع خوانندگان در ایران کم است، اما در هر صورت ارشاد نمی‌‌تواند به اشعار خلاف عرف مجوز بدهد.
زمانی در حوزه هنری فعالیت داشتم، پژوهشی درباره خوانندگان زیرزمینی انجام دادیم و قطعاتی را تجزیه‌وتحلیل کردیم. ۵۰درصد آن قطعات آثار خوبی بودند و اگر در روند دریافت مجوز قرار می‌گرفتند، حتما مجوز دریافت می‌کردند، اما برخی از خوانندگان زیرزمینی تمایل دارند با پخش‌شدن ترانه‌هایشان در شبکه‌های برون‌مرزی معروف شوند و بعد در پروسه دریافت مجوز قرار بگیرند.» او می‌گوید وزارت ارشاد کسی را ممنوع‌الفعالیت نمی‌کند، بلکه زمینه‌های فعالیت او را مشروع می‌کند.
یاس و ناکامی‌هایش
سال ۹۳ به یکباره خبر دریافت مجوز یاس (یاسر بختیاری) به‌عنوان یک خواننده زیرزمینی دهه ۸۰ منتشر شد، اگرچه مسئولان دفتر موسیقی آن زمان اعلام کردند که نه‌تنها مجوزی به او داده نشده که درخواستی هم از سوی او مطرح نشده است. چند ماه بعد یعنی بهمن همان سال با انتشار پوسترهای فیلم «چهارسو» مشخص شد که این خواننده زیرزمینی در این فیلم بازی کرده و یکی از قطعات موزیک متن آن را خوانده است. البته او یک بار دیگر هم در سال ۸۵ در آلبوم مجید غفوری با نام «نگو دیره» قطعه‌ای را خوانده بود.
درواقع از همان زمان حساسیت‌ها روی این خواننده زیاد شده بود، به‌ویژه اینکه ترانه‌هایش از شبکه‌های ماهواره‌ای هم پخش می‌شد. به هر ترتیب یاس از اوایل دهه ۹۰ برخی فعالیت‌های خود را قطع کرد و درنهایت به جمع خوانندگان مجوزدار پیوست. او در سال ۹۶ تیتراژ فیلم بارکد را خواند و تبلیغات زیادی هم برای آن انجام شد، اما درنهایت اجازه پخش به اثر او داده نشد. او تا همین حالا هم قطعات زیادی را خوانده، اما هنوز آلبوم رسمی از او منتشر نشده است.
خواننده‌ای که یک پرونده کیفری سرنوشتش را تغییر داد
حمید صفت، خواننده زیرزمینی دیگری است که بسیاری او را با پرونده کیفری‌اش می‌شناسند؛ پرونده‌ای که در آن به قتل همسر مادر خود اعتراف کرد، اما بعد از این اتهام تبرئه شد. او هم از اوایل دهه ۹۰ به صورت زیرزمینی در حوزه رپ فارسی فعالیت داشت، اما همچنان تمام تلاش‌هایش برای گرفتن مجوز در ابهام قرار دارد. فشارها روی او به قدری زیاد بود که سال ۹۴ در مصاحبه با تی‌وی پلاس اعلام کرد اگر به او مجوز ندهند، از ایران می‌رود. او سال ۹۶ و تقریبا دو ماه قبل از اتهام قتل همسر مادرش قرار بود در نمایش لامبورگینی از سیامک صفری اجرا داشته باشد، اما دفتر موسیقی ارشاد اعلام کرد که قطعه او مجوز ندارد. بنابراین حمید صفت فقط یک شب روی صحنه رفت و از آن موقع تا زمان تبرئه از پرونده قتل، درگیر مسائل و مشکلات این پرونده بود. حمید صفت این اواخر هم تیتراژ فیلم شاه‌کش را اجرا کرد، اما به سرنوشت یاس دچار شد و صدایش را از تیتراژ حذف کردند.
خوانندگانی که ماندند و آنهایی که رفتند
در تاریخ موسیقی زیرزمینی نمونه‌هایی هم مثل محسن چاوشی یا محسن یگانه بودند که بعد توانستند مجوز آلبوم‌های خود را یکی بعد از دیگری بگیرند. آن‌چه در روند دریافت مجوز بیشتر از همه موثر است؛ شاید رفت‌وآمد خوانندگان با آدم‌های اثرگذار این حرفه است و اینکه تا مدتی برخی خطوط قرمز را رعایت کنند. البته این روند گاهی جواب داده و گاهی هم نه. یکی از نمونههای آن هم حسین تهی، دیگر خواننده زیرزمینی است. او چند سال قبل در کنار محسن رجب‌پور، تهیه‌کننده قدیمی و اثرگذار موسیقی به محافل هنری راه یافت، اما درنهایت هم از ایران خارج شد.
روند دریافت مجوز زیرزمینی‌ها از ارشاد
دریافت مجوز فعالیت خوانند‌ه‌های زیرزمینی به همین راحتی نیست و درواقع طرف حساب آنها در مرحله نخست نهادهای نظارتی هستند. دقیقا به همین دلیل هیچ‌گاه پیگیری‌ها دراین‌باره از وزارت ارشاد نتیجه نداده است، چون دفتر موسیقی اغلب پرونده خوانندگانی را به جریان می‌اندازد که پاسخ استعلام آنان از مراجع ذیصلاح مثبت باشد.
مراجع ذیصلاح برای پاسخ به استعلام‌ها موارد زیادی را در نظر می‌گیرند که از همه مهمتر عدم‌همکاری با شبکه‌های برون‌مرزی و محتوای ارایه‌شده در موسیقی است. پیروز ارجمند، مدیرکل سابق دفتر موسیقی وزارت ارشاد البته به نحوه استعلام و برخورد با خوانندگان انتقاداتی دارد و می‌گوید که اگر کسی بخواهد کاری راه‌اندازی کند، درنهایت از او سوءپیشینه می‌گیرند، اما اگر کسی بخواهد کنسرت برگزار کند، باید همه عوامل او استعلام شوند: «وزیر ارشاد و وزیر اطلاعات باید در این زمینه هماهنگی‌هایی را انجام دهند، تا این رویه تسهیل شود.
متاسفانه برای خوانندگان روزانه استعلام گرفته میشود، در صورتی که باید به آنها مجوز بدهند و اگر تخلف کردند با آنها برخورد شود.» البته پیروز ارجمند معتقد است که «در زمان مسئولیتش، ۷۰درصد از زیرزمینی‌ها مجوز گرفتند.» جالب اینکه درست چند روز بعد از استعفای این مقام مسئول اعلام شد که حمید صفت برای اجرا در تئاتر لامبورگینی مجوز ندارد.
نیره خادمی
- 9
- 6
