به گزارش ایرنا،مرگ خاموش یا بی صدا به مسمومیت با منواکسید کربن یا همان گازگرفتگی گفته می شود که هرساله با فرارسیدن فصل سرما و افزایش استفاده از انواع وسایل حرارتی افزایش پیدا می کند. اینک در آستانه روزهای سرد بار دیگر قاتل نامریی به انتظار افرادی نشسته است که توجه چندانی به اصول ایمنی در نصب سیستم های گرمایشی خود ندارند. این مساله یعنی هشدار، وضعیت اضطراری و آماده باش که باید مردم و مسوولان برای به حداقل رساندن چنین رخدادی راه چاره اتخاذ کنند و با بالا بردن ضریب اطمینان وسایل گرمایشی و رعایت توصیه های ایمنی از بروز این حوادث جلوگیری به عمل آورند.
مسمومیت با گاز منوکسید کربن، در ۱۰ سال گذشته جان هفت هزار و ۶۵۷ تن را در کشور گرفته است؛ مرگ های خاموشی که حاصل بی احتیاطی و بی توجهی به هشدارها محسوب می شوند. در پنج سال اخیر، تهران به طور ثابت در مرگ و میر ناشی از گازگرفتگی، همواره رتبه نخست را داشته، به طوری که یک چهارم فوتی ها مربوط به گازگرفتگی در این استان است.
در راستای آگاهی از وضعیت و شرایط وقوع این حادثه تلخ در بیشتر نقاط کشور با بهره گیری از دیدگاه های «جواد نوفرستی» مدیرعامل انجمن جامعه ایمن و رییس کارگروه کشوری پیشگیری از مرگ های خاموش، به بررسی علل و عوامل شکل گیری این واقعه و راهکارهای مقابله با آن می پردازیم.
** ارتباط مونوکسید کربن و گازگرفتگی
اگر تجهیزات و دستگاه‌های سوخت فسیلی همچون بخاری گازی و نفتی، آبگرمکن و موتور یک خودرو، سالم باشند و به میزان مجاز و بدون خطر مونوکسیدکربن تولید کنند، این مقدار از سوخت با استفاده از دستگاه تهویه هوا و دودکش های سالم به خارج از محیط بسته هدایت خواهند شد اما اگر در هر یک از این لوازم همچون دودکش، تهویه هوا و وسایل حرارتی مانند بخاری، آبگرمکن، شومینه و اجاق گازها؛ اختلالی در سوخت کامل آن روی دهد، گاز مونوکسیدکربن تولید و در محیط اطراف پخش خواهد شد و در صورت استشمام افراد وارد سیستم تنفسی می شود و با ایجاد علایمی شبیه به بیماری آنفلوآنزا فرد را مسموم می کند. در این مرحله این گاز به دلیل میل ترکیبی بالا با هموگلوبین خون به سرعت در گلبول قرمز جذب خواهد شد و در نهایت فرد مسموم احساس کرختی و خواب آلودگی می‌کند و اگر شخص مسموم را از محل آلوده دور نکرد و به او هوای تازه نرساند، فرد بدون آنکه متوجه مسمومیت خود شود، به گازگرفتگی دچار خواهد شد و در اثر خفگی، جان خویش را از دست خواهد داد.
** چگونگی وقوع گازگرفتگی
به طور طبیعی در خون هر انسانی حدود پنج درصد مونوکسیدکربن وجود دارد اما اگر این مقدار به۲۰ درصد برسد، فرد دچار مسمومیت شدید می شود و در بیش از ۳۰ درصد شدت ضربان قلب افزایش می یابد. همچنین در غلظت‌های بیش از ۴۰ درصد نیز اختلالات حرکتی، سرگیجه، کاهش حافظه و ناتوانی در حرکت اندام ها به وجود می آید و در نهایت فرد از میان خواهد رفت که به همین دلیل گازگرفتگی مونوکسیدکربن به مرگ خاموش نیز مشهور است. از دیگر نشانه‌های مسمومیت با مونوکسیدکربن می توان به این نکته اشاره کرد که در صورت بازگشت فرد مسموم به محیط آلوده به این گاز، دچار همان حال قبلی خواهد شد.
** آمار مرگ و میر ناشی از گازگرفتگی
در تمام ماه های سال حوادث گازگرفتگی وجود دارد اما با آغاز فصل سرما و افزایش استفاده از لوازم حرارتی در بیش از ۲۰ میلیون واحد مسکونی و محیط های کاری بسته، مسمومیت گازگرفتگی افزایش می یابد. بر پایه گزارش آماری ۷۰ درصد حوادث ناشی از مسمومیت با مونوکسید کربن مربوط به پنج ماه پایانی سال است. آمار ۱۰ سال اخیر نشان می دهد که در چهار ماه پایان سال به طور متوسط در هر ماه حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ تن در اثر گازگرفتگی جان باخته اند. به طورکلی شروع حوادث ناشی از گازگرفتگی در آبان ماه به دلیل راه اندازی وسایل گرمایشی بدون کنترل کردن دودکش ها و مرحله دوم در دی ماه به دلیل بارش برف و افزایش سرما و استفاده از بخاری ها ناایمن رخ می دهد. با توجه به آمارهای رسمی سازمان پزشکی قانونی در ۱۳۹۵ خورشیدی، ۸۳۶ تن بر اثر گازگرفتی جان خویش را از دست داده اند که نسبت به ۱۳۹۴ خورشیدی رشد ۳۴ درصدی داشته و تعداد ۲۵۶تن یعنی ۳۰ درصد این مرگ و میر مربوط به استشمام گاز طبیعی بوده است و ۷۰ درصد دیگر در اثر استفاده ناصحیح از سوخت های فسیلی مثل گاز مایع، نفت، زغال، زغال سنگ و ... در منزل، محل کار، چادر مسافرتی، داخل خودرو و به دلیل مسمومیت ناشی از نشت گاز مونوکسید کربن و مسمومیت گازگرفتگی جان باخته اند.
** دودکش های ناایمن، بزرگترین عامل مرگ و میر با مونوکسیدکربن
با وجود اینکه تهویه هوا و نقص فنی وسایل حرارتی (مختص مشترکان گازشهری) نیز سهمی از مرگ و میر ناشی از گازگرفتگی را به خود اختصاص داده اند اما برپایه آمار اعلام شده بیش از ۷۰ تا ۷۲ درصد از مرگ و میر سالیانه ناشی از گازگرفتگی مربوط به ناایمن بودن دودکش ها به شمار می رود. مونوکسیدکربن از هوا سبک تر است و به طرف بالا حرکت می کند و در صورت مسدود بودن مسیر دودکش ها بازپس خورده و به علت بی رنگ و بی بو بودن در محوطه سربسته حبس و به تدریج افراد را مسموم و در نهایت به کام مرگ خواهد برد. متاسفانه بسیاری از مردم به دلیل ناآگاهی از استانداردها، دودکش های نازک خارطومی را در مسیر ارتباط وسیله حرارتی و دودکش قرار می دهند که بسیار بحران ساز و خطرناک است.
** راهکارهای مبارزه با گازگرفتگی
به منظور اطمینان از خروج دود و گازهای سمی از مسیر دودکش ها، کلاهک دودکش وسایل گرمایشی در پشت بام‌ها باید به شکل H باشد تا از خاموش شدن شعله بخاری در اثر جا به جایی جریانات هوا(وزش باد) و انتشار گاز سمی مونوکسیدکربن در محیط جلوگیری شود. هر وسیله گازسوز باید دارای یک دودکش مستقل و منتهی به فضای بیرون باشد و انتهای تمامی دودکش ها بایستی حداقل یک متر از سطح بام و حداقل یک متر از دیوار کناری بام فاصله داشته باشد. بخاری‌های بدون دودکش به علت تولید و پخش گاز سمی مونوکسید کربن برای محیط های بسته به ویژه محل زندگی و اتاق های خواب مناسب نیستند. توجه به داغ بودن لوله بخاری یکی از راه های آزمایش سلامت دودکش برای پیشگیری از مسمومیت های ناشی از گاز گرفتگی به شمار می رود.
برای اطمینان از مسدود نبودن مسیر دودکش با روشن کردن شعله آتش و قرار دادن آن در برابر محفظه ورودی دودکش می توان از جریان مکنده دودکش اطمینان حاصل کرد. بدین ترتیب که شعله آتش به دلیل ایجاد گرما به طرف بالا حرکت می کند و با قرار دادن در برابر ورودی محفظه دودکش، شعله آتش به طرف دودکش کشیده خواهد شد که نشان دهنده سلامت محل خروجی دود از دودکش محسوب می شود و در صورتی که شعله آتش ثابت بماند، به معنای مسدود بودن مسیر دودکش است و باید برای برطرف کردن آن اقدام های لازم انجام شود. یکی دیگر از راه های اطمینان از سلامت مسیردودکش استفاده از یک آینه به شمار می رود، بدین صورت که پیش از روشن کردن و راه اندازی بخاری و هر وسیله گاز سوز دیگری از باز بودن دودکش مطمئن شد. یعنی با استفاده از یک آینه کوچک از داخل منزل آینه را داخل دودکش برد و زاویه را جوری تنظیم کرد که بتوان آسمان را دید اگر آسمان مشاهده شد، دودکش باز است و در غیر این صورت بایستی به دنبال ایراد بود.
** هماهنگ کردن تلاش های سازمانی برای مبارزه با مرگ خاموش
برگزاری نشست های مشترک با سازمان های متولی این مزیت را خواهد داشت که می توان به یک هم اندیشی مشترک برای مبارزه با این معضل رسید تا با پتانسیل های موجود در هر دستگاه اجرایی به افزایش توانمندی های لازم به منظور استفاده حداکثری و بهینه از امکانات موجود پرداخته شود. اینک با انجام دادن فعالیت های فرهنگی برای اصلاح و آموزش شیوه های درست مصرف گازهای طبیعی و البته صرف هزینه های چشمگیر به وسیله شرکت ملی گاز از بسیاری از این حوادث کاسته شده است اما به دلیل مسوولیت های اجتماعی و تعهدهای ملی، قانونی و اخلاقی تمامی وزارتخانه ها، نهادها و سازمان های مربوط باید تصمیم های اجرایی و اقدام های گسترده تری برای برطرف کردن کامل این معضل اتخاذ کنند.
شرکت ملی گاز در پیام های ایمنی خود از مصرف نکردن دودکش های حلبی ساز، خرطومی و کلاهک های گرد غیراستاندارد هشدارهای لازم را ارایه می کند که ضروری است نسبت به این موضوع برخوردهای قانونی را انجام داد. رسانه ها به ویژه رسانه ملی به عنوان یک مطالبه گر نقشی پررنگ و فعال تری در پیگیری از دستگاه های مسوول در مسیر کاهش حوادث ناشی از گازگرفتگی را باید ایفا کند.
- 16
- 4
